قیاس

برای دیگر کاربردها، قیاس (ابهام‌زدایی) را ببینید.

قیاس یا قیاس منطقی استدلالی است از کل به جزء که اگر مقدمه‌های آن درست باشند، نتیجهٔ به دست آمده حتماً درست است.

منظور از قیاس در منطق اینست که هر گاه دو یا چند فرض را درست و مطمئن بدانیم و رابطهٔ این فرض‌ها چنان باشد که بناچار از این فرض‌های صحیح، نتیجه‌ای منطقی به‌دست آید، این نتیجه را باید پذیرفت. اگر ما این نتیجهٔ منطقی یعنی همان گزاره را نپذیریم دچار تناقض خواهیم شد.

به عبارت دیگر قیاس، گونه‌ای برهان منطقی است که در آن از دست کم دو قضیه (فرض مقدماتی، پیش‌گزاره)، گُزاره‌ای (نتیجه) استنتاج می‌شود.

برای نمونه، وقتی بگوییم:

ماه سیاره است. (پیش‌گزارهٔ اول)

و هر سیاره می‌چرخد. (پیش‌گزارهٔ دوم)

پس بر پایهٔ قیاس:

ماه می‌چرخد. (گزاره)

به زبان ساده اگر سه گزاره داشته باشیم که صحت دومی را بر اساس اولی تعیین کنیم و همچنین صحت سومی را بر اساس دومی تعیین کنیم در نتیجه طبق قیاس قادر خواهیم بود صحت سومی را براساس اولی بدست آوریم

انواع قیاس

قیاس به دو نوع قیاس اقترانی و قیاس استثنایی تقسیم می‌شود.

قیاس‌های خاص

در علوم مختلف و در محاوره، قیاس ممکن است صورت‌های خاص به خود بگیرد و از آن حیث نامی خاص بدان اطلاق شود. مهم‌ترین این اقسام عبارتند از: ۱- قیاس خلف ۲- قیاس مساوات ۳- قیاس صمیر ۴- قیاس مرکب ۵- قیاس ذوحدین

مواد مختلف قیاس

مواد گوناگونی که در قیاس به کار می‌رود بحسب استقراء عبارت است از: ۱- محسوسات ۲- تجربیات ۳- اولیات ۴- متواترات ۵- قضایائی که حد وسط آنها با آنها است. ۶- حدسیات ۷- مقبولات ۸- وهمیات ۹- مشهورات ۱۰- مشبهات ۱۱- مظنونات ۱۲- مسلمات ۱۳- مصادرات ۱۴- مخیلات

منابع

• Wikipedia contributors, "Syllogism," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Syllogism&oldid=205812016
• اصطلاحات از فرهنگ علوم انسانی داریوش آشوری.

جستارهای وابسته

• تمثیل
• استقراء
• قیاس اقترانی