قراختاییان

Qara Khitai Western Liao Kara Khitan (喀喇契丹) 大遼 (Great Liao) Qara Khitai
۱۱۲۴–۱۲۱۸
Qara Khitai in Asia, c. 1200.
وضعیت	Sinicized ختای empire in آسیای مرکزی
پایتخت	بلاساغون
زبان(های) رایج	Khitan Middle Chinese (for administration, court and dignitaries only) Old Uyghur
دین(ها)	آیین بودایی Church of the East اسلام
حکومت	Monarchy
قراختاییان
• ۱۱۲۴–۱۱۴۳	Dezong (Yelü Dashi)
• ۱۱۴۴–۱۱۵۰	Xiao Tabuyan (regent)
• ۱۱۵۰–۱۱۶۴	Renzong (Yelü Yilie)
• ۱۱۶۴–۱۱۷۸	Yelü Pusuwan (regent)
• ۱۱۷۸–۱۲۱۱	Yelü Zhilugu
• ۱۲۱۱–۱۲۱۸	کوچلک خان
دوره تاریخی	Middle Ages
• Fall of دودمان لیائو	۱۱۲۵
• تأسیس‌شده	۱۱۲۴
• Yelü captures بلاساغون	۱۱۳۴
• کوچلک خان usurps power	۱۲۱۱
• Kuchlug executed by Mongols	۱۲۱۸
• All former territories fully absorbed into امپراتوری مغول	۱۲۲۰
مساحت
1210 est.	۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومترمربع (۹۷۰۰۰۰مایل‌مربع)
پیشین پسین Liao dynasty Kara-Khanid Khanate Mongol Empire
امروز بخشی از	چین قزاقستان قرقیزستان مغولستان روسیه تاجیکستان ازبکستان

نقشهٔ قلمرو قراختاییان در پیرامون ۱۲۰۰ میلادی

خان‌نشین قراخِتایی، قره‌خِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در بنمایه‌های چینی:西遼 لیائوی باختری)پادشاهی‌ای وابسته به قوم ختای بود که میان سال‌های ۱۱۲۴ تا ۱۲۱۸ میلادی در آسیای میانه برپا بود.

این دودمان به دست یلو داشی -که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال خاوری چین به آسیای میانه گریخته‌ بود- بنیاد نهاده‌شد. نایمان‌ها به رهبری کوچلک خان در ۱۲۱۱ میلادی فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست مغولها از میان رفت.

زبان متداول این کشور ختایی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آن کنفوسیوس‌گرایی، بوداگرایی و اسلام بود.

علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ هجری) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیره‌شد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قره‌ختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.

تاریخچه

قلمرو قراختاییان در حدود ۱۲۰۰ میلادی

یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین ۱۰۰هزار ختایی را از منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۱۱۳۴ میلادی بلاساغون را که زیر فرمان قره‌خانیها بود گرفت. به زودی قره‌ختاییان بر کاشغر، ختن و بشبالیق چیره‌شدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۱۱۴۱ بر فرارود دست‌یازیدند و سپس به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۱۲۰۸ نایمان‌ها -که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند- به مرزهای قره‌ختایی رسیدند و به گورخان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک به زنی داد.

در ۶۰۷ (هجری) سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا ورارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۱۲۱۱ میلادی کوچلک خان به گور خان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قره‌خانی به کوچلک خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۱۲۱۸ میلادی کوچلک خان به دست مغول‌های تازنده کشته‌شد و کار قره‌ختاییان به پایان رسید.

منابع

• Wikipedia contributors, "Kara-Khitan Khanate," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kara-Khitan_Khanate&oldid=285673466 (accessed May 10, 2009).

• مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر
• اسدالله معروفی، تاریخ چهارهزارسالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان