قراختاییان

Qara Khitai Western Liao Kara Khitan (喀喇契丹) 大遼 (Great Liao)
Sinicized ختای empire in آسیای مرکزی
→   → ۱۱۲۴–۱۲۱۸ ←
Qara Khitai in Asia, c. 1200.
پایتخت	بلاساغون
زبان‌(ها)	Khitan Middle Chinese (for administration, court and dignitaries only) Old Uyghur
دین	آیین بودایی Church of the East اسلام
دولت	Monarchy
قراختاییان
- ۱۱۲۴–۱۱۴۳	Dezong (Yelü Dashi)
- ۱۱۴۴–۱۱۵۰	Xiao Tabuyan (regent)
- ۱۱۵۰–۱۱۶۴	Renzong (Yelü Yilie)
- ۱۱۶۴–۱۱۷۸	Yelü Pusuwan (regent)
- ۱۱۷۸–۱۲۱۱	Yelü Zhilugu
- ۱۲۱۱–۱۲۱۸	کوچلک خان
دوره تاریخی	Middle Ages
- Fall of دودمان لیائو	۱۱۲۵
- تأسیس‌شده	۱۱۲۴
- Yelü captures بلاساغون	۱۱۳۴
- کوچلک خان usurps power	۱۲۱۱
- Kuchlug executed by Mongols	۱۲۱۸
- All former territories fully absorbed into امپراتوری مغول	۱۲۲۰
مساحت
- 1210 est.	۲۵۰۰۰۰۰کیلومترمربع (۹۶۵٬۲۵۵مایل‌مربع)
امروزه بخشی از	چین قزاقستان قرقیزستان مغولستان روسیه تاجیکستان ازبکستان

نقشهٔ قلمرو قراختاییان در پیرامون ۱۲۰۰ میلادی

خان‌نشین قراخِتایی، قره‌خِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در بنمایه‌های چینی:西遼 لیائوی باختری)پادشاهی‌ای وابسته به قوم ختایی بود که میان سال‌های ۱۱۲۴ تا ۱۲۱۸ میلادی در آسیای میانه برپا بود.

این دودمان به دست یلو داشی -که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال خاوری چین به آسیای میانه گریخته‌بودند بود- بنیاد نهاده‌شد. نایمان‌ها به رهبری کوچلک خان در ۱۲۱۱ میلادی فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست مغولها از میان رفت.

زبان متداول این کشور ختایی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آن کنفوسیوس‌گرایی، بوداگرایی و اسلام بود.

قره‌ختاییان چندین بار به فرارود تاختند و یکی از دلیل‌های از پا درآمدن سامانیان بودند. علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ هجری) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیره‌شد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قره‌ختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.

تاریخچه

یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین ۱۰۰هزار ختایی را از منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۱۱۳۴ میلادی بلاساغون را که زیر فرمان قره‌خانیها بود گرفت. به زودی قره‌ختاییان بر کاشغر، ختن و بشبالیق چیره‌شدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. ۱۱۴۱ بر فرارود دست‌یازیدند و در آینده به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۱۲۰۸ نایمان‌ها -که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند- به مرزهای قره‌ختایی رسیدند و به گور خان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گور خان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک به زنی داد.

در ۶۰۷ (هجری) سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا ورارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۱۲۱۱ میلادی کوچلک خان به گور خان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قره‌خانی به کوچلک خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۱۲۱۸ میلادی کوچلک خان به دست مغول‌های تازنده کشته‌شد و کار قره‌ختاییان به پایان رسید.

منابع

• Wikipedia contributors, "Kara-Khitan Khanate," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kara-Khitan_Khanate&oldid=285673466 (accessed May 10, 2009).

• مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر
• اسدالله معروفی، تاریخ چهارهزارسالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان