فهرست واژگان فارسی در زبان‌های دیگر

فهرستی از وام‌واژه‌ها از زبان فارسی که در سایر زبان‌ها به کار رفته یا می‌رود. زبان فارسی درون زبان‌های هندواروپایی جای دارد و برخی از واژه‌های فارسی امروزی از زبان نیا-هندواروپایی گرفته شده‌اند. در زبان فارسی برای ساختن واژه‌های نو از ریشه واژگان به گونه گسترده، از روش‌های واژه‌سازی مانند اشتقاق وندها و ترکیب‌ها بکار گرفته می شود.

انگلیسی

• مقاله اصلی: فهرست واژگان انگلیسی با ریشه فارسی

فارسی و انگلیسی به عنوان دو زبان هندواروپایی واژگان بسیاری از زبان نیاهندواروپایی به ارث برده‌اند. بسیاری از این واژگانِ همانند شکل مشابهی نیز دارند. اما موضوع این مقاله فقط وام‌واژه‌هایی است که از فارسی به انگلیسی وارد شده‌اند. چه به‌طور مستقیم و چه از طریق یک یا چند زبان واسط.

بسیاری از واژه‌های با ریشهٔ فارسی از مسیرهای متفاوتی به انگلیسی راه پیدا کرده‌اند. برخی از آن‌ها مانند پردیس (paradise) در دوران روابط فرهنگی میان ایرانیان و یونیان و رومیان باستان به زبان‌های یونانی و لاتین راه یافته و راه خود را تا انگلیسی ادامه داده‌اند. فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام بسیاری از زبان‌های دنیای مسلمان‌نشین را تحت تأثیر خود قرار داده و واژه‌های آن وارد جهان اسلام شده‌اند.

ایران تا سدهٔ نوزدهم تا حد زیادی برای جهانگردان انگلیسی‌زبان کشف نشده باقی‌مانده بود. جاده‌های زمینی تجاری‌ای که ایران و اروپا را بهم متصل می‌کرد از سرزمین‌هایی نامهربان با بیگانگان می‌گذشت و این موضوع ایران را را از اروپا جدا نگاه می‌داشت. همچنین تجارت در بندرهای ایرانی خلیج فارس نیز در اختیار محلی‌ها بود. در مقابل فعالیت تجار انگلیسی در بنادر شرق مدیترانه موجب شد تا برخی واژه‌های مرتبط با فرهنگ عثمانی راه خود را به زبان انگلیسی باز کنند. از همین رو بسیاری از واژه‌های این لیست هرچند در اصل از فارسی‌اند اما از طریق زبان واسط ترکی عثمانی به انگلیسی وارد شده‌اند.

بسیاری از واژه‌های فارسی-عربی هم به واسطهٔ زبان اردو در دوران استعمار بریتانیا در هند وارد انگلیسی شدند؛ زیرا فارسی زبان بین‌المللی هندوستان (پاکستان امروزین و شمال غربی هند امروزین) پیش از حکومت انگلیسی‌ها بود.

برخی واژه‌های فارسی نیز در دوران روابط فرهنگی مورها و مسیحیان در شبه‌جزیره ایبری در سده‌های میانه وارد زبان‌های اروپایی (و در بعضی موارد زبان انگلیسی) شدند و به همین دلیل از زبان عربی به عنوان زبان میانجی عبور کرده‌اند.

اسپانیایی

• مقاله اصلی: فهرست واژگان اسپانیایی با ریشه ایرانی

این فهرستی از واژگان اسپانیایی است که از زبانهای ایرانی فارسی و اوستایی ریشه می‌گیرند. برای مقداری از این واژگان ممکن است ریشه‌شناسی دیگری هم قائل شده باشند و ممکن است در فهرست واژگان اسپانیایی که از زبانهای دیگر می‌آیند نیز دیده شوند.

عربی

• مقاله اصلی: فهرست واژگان عربی با ریشه فارسی

واژگان عربی با ریشه فارسی یا کلمات معرب از فارسی به کلماتی گفته می‌شود که در زبان و ادبیات عربی بکار گرفته می‌شوند اما ریشه فارسی دارند. هر واژه یی که در زبان عربی، ریشه و بُن عربی نداشته باشد به آن معرب (معربات) یا تعریب می‌گویند. تعریب آن است که کلمه‌ای غیرعربی را به شکل عربی درآورند؛ یا یا آن را به همان شکل اصلی بیان کنند.

ترکی

• مقاله اصلی: فهرست واژگان ترکی با ریشه فارسی

زبان ترکی آذربایجانی شاید پس از زبان ازبکی دومین زبان از زبان‌های ترکی باشد که بیشترین برهمکنش و تاثیر را از فارسی گرفته‌است. این برهمکنش تاثیر بیشتر در واج‌شناسی، مجموعه واژگان و ساختار بوده‌است و به گونه کمتر در صرف این زبان بوده‌است. برهمکنش و تاثیر عناصر زبان‌های ایرانی بر آغوزی از آسیای میانه آغاز شده‌است.

پیشوند ها ، پسوند ها ، قید ها و حروف ربط در ترکی

• و (با صدای O)

قیدها

• همه
• هیچ
• هر
• همیشه (ترکی آذربایجانی)

حروف ربط

• یا
• و یا
• اگر
• گرچه (Gerçi)
• مگر
• چونکه
• بلکه
• که
• هم
• همچنین (Həmçinin در ترکی آذربایجانی)

پیشوندها

• بی
• هم
• نا

پسوندها

• چه (ça)
• باز (در واژگانی مانند Sihirbaz به معنی تردست)
• دان (در واژگانی مانند Cüzdan به معنی کیف پول)
• ی (در واژگانی مانند Turuncu به معنی ترنجی/ به رنگ ترنج)
• کار (در واژگانی مانند Fedakâr به معنی فداکار)
• پرست (در واژگانی مانند Hayalperest به معنی خیال‌پرداز)
• ستان
• خانه- در واژگان بسیاری استفاده شده‌است (eczane,çamaşırhane,bimarhane,şeşhane,...)

جستارهای وابسته

• واژگان فارسی
• فهرست وام‌واژه‌ها در فارسی

منابع

• فرهنگ معین