آقاخان سوم

سلطان محمدشاه حسینی
آقاخان سوم در شیکاگو
زادهٔ	۲ نوامبر، ۱۸۷۷ (میلادی) کراچی، راج بریتانیا
درگذشت	۱۱ ژوئیه، ۱۹۵۷ (میلادی) ژنو، سوئیس
ملیت	ایرانی
شناخته‌شده برای	چهل و هشتمین امام نزاریه دبیرکل جامعه ملل
عنوان	آقاخان سوم
همسر(ها)	شازده‌بیگم کلوپه ترزا مگنولیا آندره ژوزفین کارون بیگم حبیبه آقاخان
فرزندان	کریم آقاخان (نواده و جانشین)، مهدی‌خان، علی سلمان خان، صدرالدین آقاخان
والدین	آقاخان دوم بی‌بی‌شمس‌الملوک

سلطان محمد شاه یا آقاخان سوم (۱۹۵۷-۱۸۷۷م) چهل و هشتمین امام نزاریه بود. از پایه گذاران مسلم لیگ هند و نخستین رئیس آن از سال ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۲ میلادی و نماینده هند در جامعه ملل(۱۹۳۷-۱۹۳۴م) و در مدت ۱۹۳۷–۱۹۳۸ رئیس جامعه ملل (نسخه قدیمی سازمان ملل متحد ) بود. او از ۱۸۸۵ تا ۱۹۵۷ امام اسماعیلیان بود.

اوایل زندگی

او در کراچی که در زمان راج بریتانیا سند خوانده میشد در پاکستان کنونی در سال 1877 از آقاخان دوم و همسر سومش نواب علیا شمس‌الملوک، نوه فتحعلی شاه، به دنیا آمد. او تحصیلات خودرا در هند نزد معلمان انگلیسی و دانشمندان فارسی و عربی فرا گرفت. به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی مسلط بود و به شعر و ادبیات پارسی علاقمندی خاصی داشت تا جاییکه خودش می‌‌گوید در خانواده‌ي ما بالای سفره غذا همیشه صحبت از شعر و ادبیات بود.

پس از کالج ایتون، به تحصیل در دانشگاه کمبریج انگلیس پرداخت.

فعالیت‌های سیاسی

آقاخان دو سال عضو شورای قانون‌گزاری نایب‌السطنه هند بود. او بیشترین توجه و تمرکز خودرا روی یک نظام آموزشی همه شمول و مدرن داشت. او در جریان همان سالها متوجه شد که حزب کنگره هند به عنوان تنها نهاد سیاسی قادر به نمایندگی مسلمانان شبه‌قاره نیست و برای همین با تعداد از شخصیت‌ها ورهبران جوامع مسلمان مجمع سراسری مسلمانان هند را پایه گزاری کرد و از سال ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۲ به عنوان رئیس آن انتخاب شد.

آقاخان سوم در سال ۱۹۲۸ کنفرانس سرتاسری مسلمانان هند را رهبری و ریاست کرد. در همین کنفرانس بود که مسلمانان مانیفست سیاسی خودرا برای آینده و نحوه استقلال شبه‌‌قاره هند تدوین کردند. به همین لحاظ آقاخان سوم جایگاه بانی استقلال شبه‌قاره هند را دارد.

دانشگاه علیگره

آقاخان سوم از بنیان‌گذاران دانشگاه مسلمانان علیگره است. او باور داشت که مسلمانان شبه‌قاره باید صاحب یک کانون علمی باشد که در آینده در جمع دانشگاه‌های معتبر جهان رده بندی شود. او از هزینه شخصی خود و همچنان جمع آوری اعانه نزدیک به چند ملیون روپیه هندی را جمع آوری و دانشگاه علیگره را تاسیس کرد. دانشگاهی که در شکل دهی افکار مسلمانان شبه‌قاره تاثیر به سزای داشته است. کشور پاکستان محصول همین دانشگاه است.

فعالیت‌های بین‌المللی

آقاخان به عنوان امام یک جماعت متنوع و متکثر که در کشورهای جهان اسلام پراکنده بود، در عرصه سیاست بین‌الملل حضور موثر داشت. او در کنفرانس‌های زیادی نمایندگی مسلمانان شبه‌قاره هند را به عهده داشت. در کنفرانس‌های که محمدعلی جناح بنیان‌‌گذار پاکستان و گاندی از اعضای آن بودند. در سال‌های ۱۹۳۷-۱۹۳۸ رئیس جامعه ملل بود. او نخستین مسلمان و نخستین آسیایی بود که به عنوان رئیس جامعه ملل انتخاب شده بود. آقاخان سوم مخالف تجزیه امپراتوری عثمانی بود و باور داشت که این حق مسلمانان است که در سرنوشت سیاسی خود تصمیم بگیرند و کشورهای غرب نباید در سرزمین‌های تحت حاکمیت سلطان ترکیه مداخله کند. او برای جلوگیری از مداخله غرب در امور کشورهای مسلمان به خصوص در جلوگیری از فروپاشی امپراتوری عثمانی تلاشهای زیادی را به خرچ داد. در این رابطه مقالات در روزنامه تایمز نوشت.

مبارزه با همه گیری طاعون

آقاخان سوم در زمان همه گیری طاعون در بمبئ زندگی می‌کرد. او در کتاب خاطرات خود می‌نویسد که همه‌گیری طاعون ابعاد فاجعه‌باری داشت و نظام بهداشتی وقت جز توصیه‌های پیش‌گیری قادر به هیچ کاری نبود. بنابر این، شخصا به سراغ پروفیسو هافکین رفت ومتعهد شد که از برنامه‌های هافکین در کشف واکسن حمایت همه جانبه می‌کند. آقاخان یکی از قصرهای خود را در اختیار هافکین گذاشت و شخصا از نخستین کسانی بود که از واکسین هافکین استفاده کرده و همچنان به برای پیروان خود ابلاغ کرد که باید از الگوی او پیروی نموده و واکسن تلقیحی هافکین را بپذیرند. این روش آقاخان و هافکین نتیجه مثبت داشت و به زودی آمار بهبود یافته‌گان در میان اسماعیلیان افزایش و شمار مبتلایان به طاعون کاهش پیدا کرد. هافکین به مدت دوسال در کاخ آقاخان به کارهای خود ادمه داد و سرانجام دولت هند متقاعد شد که برنامه‌های او موثر است و آن را در چوکات یک قرارداد رسمی پذیرفت.

آثار

هند درحال تحول

آقاخان در این کتاب آینده شبه‌‌قاره هند را پس از جنگ جهانی اول به بررسی گرفته و راه‌حل های برای آینده آن پیشنهاد می‌کند. آقاخان سوم "فدراسیون آسیای جنوبی" را در هند در حال گذار پیشنهاد کرد که هند ممکن است مجدداً در برخی ایالت ها سازماندهی شود و این ایالت ها باید شکل خودمختاری داشته باشند. او اولین کسی بود که طرح تفصیلی چنین فدراسیونی از هند را طراحی کرد.

خاطرات آقاخان

در سال ۱۹۵۳ نشر شده است که علاوه بر فعالیت‌های بین‌المللی امام روایت مهمی از چگونگی مدیریت و رهبری نهادهای مختلف و جماعت جهانی اسماعیلی در قرن ۱۹ و ۲۰ است. این کتاب از سوی یک اسماعیلی مذهب افغانستان به فارسی ترجمه و قرار است در سال ۲۰۲۳ در یک بنگاه نشرات اروپایی چاپ شود.

جانشین

آقاخان سوم نوه اش شاهزاده کریم آقاخان را جانشین خود برای امامت اسماعیلی برگزید. او در وصیت نامه خود نوشته است که با در نظرداشت تغیرات گسترده در جهان از جمله اکتشافات فیزیک اتمی، متقاعد شده‌ام که به نفع جماعت اسماعیلی نزاری است که یک مرد جوان که در سالیان اخیر و در میانه عصر نوین بالیده و رشد یافته جانشین من شود تا بتواند به امامت چشم‌انداز نوینی را به وجود آورد. بنا براین نوه‌اش را که ددر آن زمان بیست سال عمر داشت به امامت اسماعیلی بر می‌گزیند. آقاخان سوم در ۱۱ جولای ۱۹۵۷ در گذشت و طبق وصیت‌‌نامه خودش در مصر دفن شده است.

جستارهای وابسته

خلافت فاطمیان

آقاخان

کاخ آقاخان

آقاخان اول

آقاخان دوم

آقاخان چهارم

شبکه توسعه آقاخان

اسماعیلیه

شیعه

انجمن اسماعیلی

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Aga Khan III». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۵.