هوشنگ سیحون

هوشنگ سیحون
مصاحبه هوشنگ سیحون با صدای آمریکا
زادهٔ	۱ شهریور ۱۲۹۹ ۲۳ اوت ۱۹۲۰ تهران، ایران
درگذشت	۵ خرداد ۱۳۹۳ ۲۶ مهٔ ۲۰۱۴ (۹۳ سال) ونکوور، بریتیش کلمبیا، کانادا
ملیت	ایرانی
پیشه	معمار نقاش طراح مجسمه‌ساز

آرامگاه فردوسی ۱۳۴۷

آرامگاه نادرشاه ۱۳۳۷

آرامگاه بوعلی سینا ۱۳۳۰

آرامگاه کمال‌الملک ۱۳۴۲

آرامگاه خیام ۱۳۳۸

آرامگاه کلنل پسیان ۱۳۳۷

هوشنگ سیحون (۱ شهریور ۱۲۹۹ تهران - ۵ خرداد ۱۳۹۳ ونکوور کانادا) معمار، طراح، نقاش و مجسمه‌ساز سرشناس و نامدار اهل ایران بود. وی استاد معماری و رییس سابق دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود.

سیحون، طراح بنای یادبودی آرامگاه بوعلی‌سینا و طراح آرامگاه‌های خیام، نادرشاه افشار، فردوسی و کمال‌الملک بوده‌است.

زندگی‌نامه

سیحون در خانواده‌ای آشنا با موسیقی به دنیا آمد. پدربزرگ او میرزا عبدالله فراهانی از پیشگامان موسیقی سنتی و معروف به پدر موسیقی سنتی ایران بود. مادر وی، مولود خانم، از نوازندگان تار و سه‌تار و نیز دایی او مرحوم احمد عبادی، استاد بزرگ سه‌تار بود.

او پس از پایان تحصیل معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، به دعوت آندره گدار (رئیس اداره باستان‌شناسی وقت ایران) برای ادامه تحصیل راهی پاریس می‌شود و در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس (بوزار) طی حدود ۳ سال تحت تعلیم اوتلو زاوارونی به تکمیل دانش معماری خود می‌پردازد و در سال ۱۹۴۹ به درجه دکترای هنر می‌رسد. او در بازگشت به ایران در سن ۲۳ سالگی نخستین اثر معماری خود که بنای یادبودی بر آرامگاه بوعلی سینا بوده است را طراحی می‌کند.

سیحون در طول سالهای فعالیت خود عضو شورای ملی باستان‌شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاههای ایران و کمیته بین‌المللی ایکوموس (Icomos، وابسته به یونسکو در پیش ازانقلاب) بوده و به مدت ۱۵ سال مسؤولیت مرمت بناهای تاریخی ایران را برعهده داشته است.

هوشنگ سیحون بیش از دو دهه در ونکوور کانادا زندگی کرد. وی شهروند افتخاری فرانسه نیز بود.

معماری

وی استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده و یک دوره ریاست این دانشکده را عهده دار بوده است. استاد «هوشنگ سیحون» نقاش و معمار پرسابقه ایرانی، به مرد بناهای ماندگار معروف است. از میان پروژه‌های طراحی و ساخته شده وی می‌توان به آرامگاه بزرگانی چون خیام، کمال الملک، بوعلی سینا، نادرشاه افشار، کلنل محمدتقی خان پسیان و ده‌ها مقبره و آرامگاه دیگر و نیز طراحی بنای «موزه توس» در سال ۱۳۴۷ و همچنین ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه تهران اشاره کرد.

وی همچنین طراحی ساختمان‌های سازمان نقشه برداری کل کشور، کارخانه نخ ریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال، کارخانه کانادادرای (زمزم فعلی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی را بر عهده داشته است.

استاد سیحون «نقش افکنی» است که در دنیای ابعاد، از معانی پر رمز و راز باطن سخن به میان می‌آورد و برای بزرگانی که معمار و طراح آرامگاه‌شان بوده، کوشیده است تا معانی باطنی، فلسفه نظری و ساحت وجودی هر یک را در نقش مقبره‌اش متجلی و نمایان سازد. به عنوان مثال استاد سیحون در سال ۱۳۳۸، طرح آرامگاه حکیم عمر خیام را مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیام، پایه‌گذاری و طراحی نموده‌است.

او در کتاب «نگاهی به ایران» درخصوص بنای آرامگاه نادر شاه افشار می‌نویسد:

«مادهٔ اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه کوهسنگی مشهد، مشهور به سنگ هرکاره است. این سنگ یکی از مقاوم‌ترین سنگ‌هایِی است که در ایران وجود دارد ... او دلیل این انتخاب را اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه افشار می‌داند و در ادامه می‌نویسد: ... شکل کلی مقبرهٔ نادر به شکل شش ضلعی متناسبی است که شکلِ سیاه چادرهایی را تداعی می‌کند؛ دلیل این امر همین نکته‌است که نادر به جای کاخ، در زیر چادر زندگی می‌کرد.»

هوشنگ سیحون و نحوه برخورد با معماری

راهی را که من در معماری پیش گرفته‌ام به طور خلاصه و به صورت فهرست ذکر می‌کنم. در معماری، قبل از هر چیز علاقه دارم منطق را همیشه در نظر داشته باشم. هیچ‌گاه هیچ چیز نباید بی منطق در معماری به کار برود، حتی کوچکترین خط و کم ترین نقطه بایستی دلیل و معنی مخصوص به خود داشته باشد و مخصوصاً از فانتزی‌های بی‌معنی و بی مغز گریزانم. حقیقت بایستی عریان و بی پرده در معماری خودنمایی کند ولو اگر گاهی اوقات زننده باشد، اطمینان دارم که حقیقت همیشه زیبایی و لطف مخصوص به خود را خواهد داشت.

آنچه می‌سازم با احتیاجات برنامه و صاحب کار بایستی مطابقت داشته باشد. هیچ چیز زیاد تر یا کمتر از آنچه مورد احتیاج است نبایستی ساخته شود. با تزئینات زیاده از حد موافقت ندارم. زیرا اگر معماری به خودی خود کامل و زیباست احتیاجی به رنگ و روغن و تزئینات ندارد. حجم‌ها و تناسبات وقتی زیبا نباشند هر قدر هم عوامل تزئینی به بنا اضافه کنیم تأثیری در زیبایی آن نخواهد داشت. سادگی و بی تکلفی را هدف خود می‌دانم.

یک معمار خوب باید مثل یک شعر عالی ساده، سهل و ممتنع باشد. از شلوغی و درهم و برهمی بی اندازه گریزانم. نقشهٔ ساده همیشه زود خوانده می‌شود و اشخاص را گمراه نمی‌کند. طرح نقشهٔ یک ساختمان مثل حل یک مسئله است. باید همیشه ساده ترین راه حل را در نظر گرفت و از راه‌های پیچ در پیچ صرف نظر کرد. برای هر یک از مصالح ارزش مخصوص به خودش را قائلم و همیشه سعی کرده‌ام با به کار بردن به موقع آن‌ها ارزش واقعی آن‌ها را به معرض دید بگذارم.

امکانات فنی و ساختمانی کشور خودمان را همیشه در نظر می‌گیرم و سعی می‌کنم با عوامل موجود […] خود را تطبیق دهم. برای معماری ایران از نظر پلاستیک اهمیت فوق‌العاده‌ای قائلم و در تمام موارد سعی می‌کنم از این منبع عالی و گرانبها به عنوان پایه و اساس استفاده کنم و الهام بگیرم. و هدفم این است که معماری این کشور را به پایه ایی برسانم که همان احترام خاصی را که در دوره‌های گذشته برای ما قائل بودند باز هم داشته باشند. (سیحون، ۱۳۴۰)

پس از کودتای سوم اسفند ماه سال ۱۲۹۹ خورشیدی، در سال ۱۳۰۱ خورشیدی، گروهی از رجال سیاسی-فرهنگی و علاقه مند به هنر ایران، برای حفظ و نگه داری و تعمیر ساختمان‌های تاریخی و پاس حرمت یادگارها و مفاخر فرهنگی و هنری ایران، گرد هم آمدند و جمعیتی به نام «انجمن آثار ملّی» را تشکیل دادند. از اقدامات اولیهٔ انجمن آثار ملّی، طرح ساخت مقبرهٔ حکیم ابوالقاسم فردوسی بود. کریم طاهرزاده بهزاد، طرح آرامگاه فردوسی را پیشنهاد کرد و این طرح در سال ۱۳۱۳ خورشیدی افتتاح شد (بحر العلوم، ۱۳۵۵: ۳۳). به علت نا آشنایی سازندگان به فنون آزمایش خاک، محاسبه نکردن دقیق و بی اطلاعی از وضعیت آب‌های زیر زمینی ناحیهٔ طوس، ساختمان از همان نخستین سال‌ها، شروع به نشست کرد و پس از ۳۰ سال، هوشنگ سیحون با حفظ طرح اولیه و الحاقات جدید، بنایی جدید ساخت. پس از برگزاری جشن هزارهٔ فردوسی و آغاز جنگ جهانی دوم، به علت عدم تأمین اعتبار مالی، تا سال ۱۳۲۳ خورشیدی، انجمن آثار ملّی عملاً فعالیتی نداشت و در آذر ماه همین سال، فعالیت خود را از نو آغاز کرد. دو اقدام اولیه انجمن آثار ملّی، در دورهٔ دوم فعالیت خود، توجه به ساخت آرامگاه ابوعلی سینا و آرامگاه سعدی (طرح مشترک محسن فروغی و علی اکبر صادق به سال ۱۳۲۸ خورشیدی) بود.

طرح ساخت آرامگاه ابوعلی سینا، به مناسبت هزارمین سال تولد ابوعلی (۱۳۳۰ خورشیدی)، از اولین کارهای دورهٔ دوم فعالیت انجمن آثار ملّی بود. هیئت موسسان انجمن آثار ملّی، در سال ۱۳۲۴ خورشیدی، با پیش فرض برتری تلفیق معماری قدیم و جدید، یک مسابقه معماری بین معماران آن دوره ترتیب داد که با نظر مساعد آندره گدار و محسن فروغی، طرح هوشنگ سیحون به عنوان بهترین طرح مسابقه برگزیده شد. جایزه بهترین طرح، اجرای ساختمان بود. بعد از تصویب نهایی طرح در سال ۱۳۲۶ خورشیدی، انجمن آثار ملّی، تصمیم به ساخت مقبرهٔ ابن سینا گرفت. به گزارش انجمن آثار ملّی، سیحون در آن زمان برای تکمیل تحصیلات خود، در پاریس به سر می‌برد و پس از آگاهی از تصمیم انجمن آثار ملّی در خرداد ماه سال ۱۳۲۷ خورشیدی، طرح نهایی را که در اصل به عنوان پایان‌نامهٔ خود در پاریس ارائه کرده بود، به انجمن آثار ملّی فرستاد.

در سال ۱۳۲۸ خورشیدی، قرار داد ساخت مقبره به شرکت پیمانکاری ابتهاج و شرکاء واگذار شد. مهم ترین امتیاز این شرکت، استخدام مهندس پولاک (polak)، اهل کشور چکوسلوواکی، برای محاسبه و نظارت بر اجرای طرح بود. ساخت مقبره از خرداد ماه همان سال آغاز شد. محمد تقی مصطفوی، دربارهٔ ایده طراحی مقبره می‌نویسد.

تفاوت آرامگاه ابو علی سینا با گنبد قابوس

اختلاف عمدهٔ که برج آرامگاه ابو علی سینا با گنبد قابوس دارد دو چیز است: یکی این که به مناسبت موقعیت و محدود بودن فضای آرامگاه ابوعلی و همچنین توجه به میزان مخارجی که پیش بینی می‌گشت، ابعاد برج آرامگاه ابوعلی، نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفته شده است و در ابتدای امر، چنین تصمیمی نگرفته بودند، لکن محذوراتی، انجمن آثار ملّی را وادار نمود که از آقای مهندس سیحون، طراح و ناظر آرامگاه بخواهد تا ابعاد ساختمان را به نصف تقلیل دهد. اختلاف عمدهٔ دیگر این است که فاصله بین ترک‌های آرامگاه ابو علی سینا باز و گشاده است، در صورتی که بنای گنبد قابوس از بنیاد تا [بالا جز] در ورودی و روزنهٔ کوچکی در پایین گنبد، هیچ گونه منفذی به خارج ندارد و به سبک زمان آن دوران، چون دخمهٔ تاریک و فاقد روشنایی است و این ابتکار یعنی بازگذاردن فواصل ترک‌ها در برج آرامگاه ابوعلی، علاوه بر آن که با وضع اقلیمی همدان و بادهای شدید آن سرزمین، بسیار عمل به مورد مستحسن به شمار می‌رود، اصولاً بنای مزبور را به صورتی بسیار جالب و مطبوع در آورده، آن را بس زیبا تر و پسندیده تر از آنچه تصور می‌رفت ساخته است.

سیحون در مورد اندیشه‌های به کار رفته در طراحی مقبره چنین می‌نویسد

اولین بنای یادبودی که با طرح اینجانب برپا شد، بنای یادبود و آرامگاه واقع در همدان است که ۵۰ سال پیش ساخته شده است. این بنا، برای مراسم هزارهٔ ابوعلی به وجود آمد که توسط «انجمن آثار ملّی ایران»، سرپرستی می‌شد. تمام عوامل بنا، از اشکال هندسی و نمادین فراوان تشکیل شده‌اند و هر کدام مفهوم خاص خود را دارند.مربع، پایه و اساس این بنا است.

خود آرامگاه در وسط تالاری مربع شکل قرار گرفته است که پلهٔ مدور و پایه‌های دوازده‌گانهٔ برج یادبود به دوره دایرهٔ پله، مزار را احاطه کرده‌اند. شکل بنا از خارج دارای دو قسمت است، یکی قسمت زیرین که در برگیرندهٔ ورودی، مقبره، کتابخانه، تالار اجتماعات و پذیرایی است و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است. در میان باغی در اطراف آن، قسمت زیرین بنا، از طرف در ورودی دارای ایوانی است با ده ستونکه هر ستون علامت یک قرن است و ده قرن اشاره به هزارهٔ ابوعلی است. از طرف دیگر، ابوعلی دانشمندی است بلند پایه با دانش‌های متعدد، فلسفه، حکمت، پزشکی، موسیقی، کیمیا و غیره که بعضی‌ها او را متفکر دوازده دانش دانسته‌اند.

ستون بندی و دیوار پُر در قسمت زیرین نمای اصلی، اشاره‌ای است به معماری یونان قدیم، و برج دوازده ترک در بالا، از طرفی، اشاره به بنای همزمان ابوعلی یعنی گنبد قابوس دارد و از طرف دیگر، دانش‌های دوازده‌گانهٔ ابوعلی را تداعی می‌کند، همچنین فلسفهٔ ایران را پایهٔ فلسفه یونان نشان می‌دهد. این ایوان ده ستونی و برج بتنی باز، مجموعاً در داخل یک مربع بزرگ با اضلاع ۵/۲۸ متر جا گرفته‌اند که البته خود مربع دیده نمی‌شود، ولی ضلع افقی آن کف ایوان و ضلع عمودی از کف زمین تا رأس برج است و نماد انسان ایستاده با دست‌های گشاده را، که خود ابوعلی است، تداعی می‌کند.

اگر با دقت به جزئیات این بنا توجه شود، شکل مربع، چه در نقشه و چه در نما، به صور مختلف به کار رفته است. از جمله، قسمت ورودی پنجره‌های کتابخانه و سالن اجتماعات، هر کدام دارای سه قسمت مربعی شکل هستند که باز هم با شبکه‌های سنگی مربع به اجزای کوچک‌تر تقسیم شده‌اند. تالار آرامگاه، نقشهٔ مربع دارد. خود سنگ مزار، در داخل یک مربع مرمری جا گرفته در بالا مصطبه برج یادبود، مربعی شکل است. استیل برتری (مکعب چهارگوش) ]کذافی الاصل ![ وسط آن مربع است و اقطارشدر قسمت پوشش، چهار مثلث به وجود آورده‌اند که رأس آن‌ها بالاترین نقطهٔ «استیل» است. درهای ورودی با جزییات بزرگ و کوچک، مربع ساخته شده‌اند. به طور کلی، بیش از پانصد مربع با ابعاد و موقعیت‌های مختلف در این بنا گنجانده شده است که قبلاً به خواص هندسی و نمادین آن اشاره کردیم.

مساحت زمین

مساحت اراضی محوطهٔ مقبره، حدود هفت هزار متر مربع است. طول بنای آرامگاه ۶۴ متر و رو به خیابان ابوعلی است و نمای آن از سنگ خارا پوشیده شده است. سطح حیاط با سه پلهٔ سراسری به ایوان متصل است. ایوان به طول ۳۰ متر و عرض ۳ متر، در شرق ساختمان قرار دارد. ده ستون به ارتفاع ۱/۴ متر به صورت کمابیش مخروطی (قطر پایین ستون‌ها ۹۵ سانتی‌متر و در بالا ۷۵ سانتی‌متر) ساخته شده‌اند. نمای کلی ایوان، یادآور معابد باستانی است و تمثیل عدد ده برای هزارهٔ ابن سینا طراحی شده است. ایوان با دری به ارتفاع ۳/۲۴ متر و عرض ۱/۶ متر، به سرسرای آرامگاه متصل می‌شود. سرسرا به طول ۸/۸ متر و عرض ۶/۳ متر و ارتفاع ۴/۱۹ متر طراحی شده است. در طرف راست و چپ سرسرا، سنگ قبر قدیمی ابو علی سینا و ابوسعید دخدوک، بر روی پایه‌هایی از سنگ خارا قرار دارند.

محوطه اطراف مقبره

محوطه اصلی مقبره، چهارگوش و هر ضلع آن ۱۱/۵ متر و مساحت آن ۱۳۲/۵ متر مربع است. دوازده پایهٔ برج آرامگاه، در این محوطه چهارگوش قرار دارند و قبراین سینا، در میان پایه‌های برج محصور است. در دو طرف سرسرا، دو تالار قرار دارد. یکی در جنوب، که تالار سخرانی و اجتماعات است و یکی در شمال، که کتابخانهٔ آرامگاه است. طول تالار کتابخانه ۹/۴۵ متر و عرض آن ۷۵/۵ متر است و بر دیوار شرقی آن سه پنجره به طول و عرض ۱/۸۸ متر، طراحی و تعبیه شده است. در سمت غرب تالار کتابخانه، مخزن کتاب به طول ۹/۴۵ متر و عرض جای دارد. قسمت سوم، برجی واقع در زاویهٔ شمال شرقی بنای اصلی است که با دو ستون سنگی یکپارچه به ارتفاع ۴/۰۹ متر به این بنا اتصال می‌یابد. ارتفاع برج ۱۲/۵ متر و طول و عرض پایین آن ۹/۵ *۵/۵ متر و بالای آن به طول و عرض متوسط ۴/۸ متر است.

طراحی آرامگاه خیام

به گزارش انجمن آثار ملّی در آبان ماه سال ۱۳۳۵ خورشیدی، استاد ابوالحسن صدیقی متعهد می‌شود، مجسمهٔ گچی نادر را آماده کند و برای ساخت مجسمهٔ برنزی به ایتالیا بفرستد تا موسسه ایتالیایی برونی (BRUNI) در شهر رم، ساخت مجسمه برنزی را به انجام برساند. در مرداد-ماه همان سال، انجمن آثار ملّی در نامه ایی به سیحون چنین نوشت که وضع بنای موجود آرامگاه خیام متناسب با شخصیت علمی و هنری خیام' نیست و انجمن آثار ملّی در نظر دارد در این مورد اقداماتی به عمل آورد. از سیحون خواسته شد، طرح و نقشهٔ جدیدی متناسب با شخصیت خیام طراحی کند. سیحون و حسین جودت (ناظر انجمن آثار ملّی)، پس از بازدید از مکان، در نامه ایی به انجمن آثار ملّی چنین گزارش دادند:

[…] راجع به مقبرهٔ خیام، به طوری که ملاحظه فرموده‌اند، محل آن فعلا چسبیده به بقعهٔ امام زاده محمّد محروق می‌باشد و هرگونه عملی در این محل نمی‌تواند استقلال و برجستگی به مقبرهٔ خیام بدهد و لازم است که محل جدیدی در همان محوطه در نظر گرفته شود. با مطالعاتی که در این قسمت به عمل آمد، محل آرامگاه و کروکی لازم متناسب با محل جدید تهیه گردید تا در صورتی که مورد موافقت باشد، نقشه‌های تکمیلی و به صورت برآورد هزینهٔ آن تقدیم گردد.

محل جدید آرامگاه انتخابی سیحون در «گوشهٔ شمالی باغ»، مورد تایید انجمن آثار ملّی قرار گرفت و در پی آن، طرح پیش نهادی او در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، به دانشکدهٔ هنرهای زیبا دانشگاه تهران فرستاده شد. محسن فروغی، رئیس دانشکدهٔ هنرهای زیبا، در نامه ایی به انجمن آثار ملّی چنین گزارش داد: طرحی که توسط آقای مهندس هوشنگ سیحون، استاد این دانشکده، برای آرامگاه حکیم عمر خیام تهیه شده است و ماکت‌های مربوط به آن، مورد دقت قرار گرفت و از طرف آقای سیحون دربارهٔ آن توضیحات کافی داده شد. با توجه به این نکته که در تهیهٔ طرح مزبور، از سبک معماری ایرانی حداکثر استفاده به عمل آماده است، این نقشه چه از لحاظ اصول فن معماری و چه از نظر سبک، برای آرامگاه حکیم بزرگ ایران کاملاً مناسب است.

بعد از گزارش فروغی به انجمن آثار ملّی، سیحون در اسفند ماه سال ۱۳۳۷ خورشیدی، متعهد شد نقشه‌های قطعی و نقشه‌های اجزای کار را شامل مقبره اصلی، سکوبندی اطراف و آب نماها و بناهای تابعهٔ آن و همچنین، نظارت کار را هر چه زودتر برای ساخت مقبره به انجمن آثار ملی تحویل دهد. او مشخصات فنی بنا را چنین توصیف می‌کند: استخوان بندی بنا فلزی و دارای روکش آلومینیوم خواهد بود و قسمت سقف با نوعی شیشه‌های ضخیم الوان و متن قسمت بدنه با کاشی پشت و رو تزئین خواهد شد. زیر سازی بنا با بتن و کرسی و پله‌ها با سنگ گرانیت و بدنهٔ دیوار مجاور آب نماها با سنگ تراورتن و سنگ روی قبر از سنگ سیاه مشهد خواهد بود. شرکت ساختمانی کا. ژ. ت. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، به انجمن آثار ملّی اطلاع داد، حاضر است مسئولیت ساخت کار را با در نظر گرفتن نظریات سیحون به عهده گیرد و ساختمان آرامگاه خیامرا بدون عیب و نقص به اجرا در آورد. خیام در واقع سه شخصیت دارد: ریاضیدان، منجم و شاعر است که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می‌شد. دایرهٔ کف به ده قسمت تقسیم شد، به طوری که یادبود بر ۱۰ پایه مستقر باشد. عدد ۱۰ اولین عدد دو رقمی ریاضی و پایهٔ اصلی بسیاری از اعداد است. از هر یک از پایه‌ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می‌کند، به ترتیبی که با تقاطع این تیغه‌ها حجم کلی برج در فضا ساخته می‌شود و چون تیغه‌ها مورب اند خطوط افقی آن‌ها باید ناظر بر محور عمودی باشد. پس تیغه‌ها به صورت مارپیچی شکل به سوی بالا حرکت می‌کنند تا با هم تلاقی یابند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود شکل پیچیده ریاضی و هندسی است. این شکل با عدد ۱۰ هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است. برخورد تیغه‌ها با یک یگر فضاهای پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره‌های درهمی به وجود می‌آورند که از لا به لای آن‌ها آسمان آبی نیشابور پیداست و به تدریج به طرف نوکِ گنبد ستاره‌ها کوچکتر می‌شوند تا در آخر یک ستارهٔ پنج پر آن‌ها را کامل می‌کند. این ستاره‌ها و آسمان به شخصیت نجومی خیام اشاره دارد.

و اما برخورد تیغه‌ها با هم ده لوزی بزرگ می‌سازد که باید با کاشی پر شوند. بهترین تزیین خود رباعیات خیام اند که به صورت خط شکسته و در هم به روش سیاه مشق‌های خطاطان بزرگی همچون میر عماد و بعضی استادان شکسته نویس با کاشی به صورت نقوش انتزاعی سر تاسر لوزی‌ها را پر می‌کنند. باید گفت در تاریخ معماری ایران اولین باری بود که خط شکسته در تزیینات بنا به کار رفت. از داخل نیز قسمت‌های پر، از جمله همین لوزی‌ها با نقش گل و برگ و پیچک باز هم با کاشی معرق زینت یافتند. تماما شخصیت شاعری خیام را می‌نمایند.

دور تا دور برج، در قسمت اختلاف سطح، چشمه سارها در اطراف، دایره‌ای وسیع به مرکز خود برج شکل گرفتند. همهٔ بنا از سنگ گرانیت با اجزای مثلثی شکل و تو رفتگی‌ها و برون آمادگی‌هایی ساخته شده که تا اندازه‌ای شکل خیمه را تداعی می‌کنند و این به نام خیام اشاره دارد، چون پدرش خیمه دوز بوده نامش را به همین مناسبت برگزیده است. از طرف دیگر حوض‌ها با کاشی فیروزه، که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می‌دهند، به تعداد هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه باز به دانش ستاره‌شناسی و نجوم خیام اشاره دارد. روی هم رفته، مجموعه حال و هوایی شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش به وجود آمد و همان طور که خواست خود خیام بود، کاملا باز است و مزارش بهاران گل افشان . ...» سیحون و حسین جودت نیز اعلام کردند:طرح اولیه ساختمان آرامگاه خیام با استخوان بندی فلزی تهیه گردید و در نظر بود که رو کار آن با آلومینیوم پوشیده شود. پس از مراجعه به اهل فن معلوم شد که رو کش آلومینیوم بر فلز آثار نامطلوبی از لحاظ ترکیبات شیمیایی دارد. از این رو تصمیم گرفته شد که کار را با بتن ظریف اجرا گردد و ارتفاع آرامگاه نیز از ۱۲ متر به ۲۲ متر ترقی داده شود تا عظمت بیشتری پیدا کند.

نقاشی و طراحی

سیحون در کنار معماری، به نقاشی از مناظر و روستاهای ایران می‌پرداخت و نمایشگاه‌هایی از آثار خود را، در ایران و در خارج از ایران برپا کرده‌است. آثار وی در نمایشگاهی در دانشگاه ماساچوست در سال ۱۹۷۲ در کنار آثار هنرمندانی چون پیکاسو و سالوادور دالی به نمایش درآمد. در این نمایشگاه تابلویی از «کلاف‌های خطی» را به نمایش گذاشت که در آن از خطوط موازی و پر پیچ و تابی استفاده کرده بود، که همدیگر را قطع نمی‌کردند. دانشگاه‌هایی مثل MIT، هاروارد، واشنگتن و برکلی مجموعه‌ای از نقاشی‌های او را گردآوری کرده و نگهداری می‌کنند.

همسر سابق وی معصومه سیحون نیز نقاش بود و صاحب گالری سیحون در تهران.

درگذشت

وی در ساعت چهار و نیم صبح ۲۶ مه ۲۰۱۴ در بیمارستان ونکوور بر اثر پاره شدن رگ آئورت در سن ۹۳ سالگی درگذشت.

آیین خاکسپاری

پیکر وی در بعد از ظهر روز شنبه ۷ ژوئن ۲۰۱۴، در تابوتی پوشیده در پرچم سه رنگ و شیر و خورشید ایران و درفش کاویانی، قدیمی‌ترین پرچم تاریخ، با مشتی از خاک ایران در مقبره موقتی در گورستان "فارست لاون" لس آنجلس به خاک سپرده شد. آیین بزرگداشت مهندس هوشنگ سیحون، همراه با پخش صدای آواز شهرام ناظری و همایون شجریان، با حضور فرزندان و نوه‌هایش، خواهر و بستگان نزدیک او، شاگردان، دوستان و دوستداران این هنرمند و ایرانیان علاقمندی که از اقصی نقاط جهان به لس آنجلس آمده بودند برگزار شد.

وصیت‌نامه

سیحون در وصیت‌نامه خویش خواسته است تا بنیادی به نام او توسط فرزندانش مریم و نادر سیحون برای نگهداری از کلیه آثار نقاشی و طراحی او تاسیس شود و در شرایط مناسب در نهایت همه این آثار به موزه‌ای در ایران اهدا شود.

آثار

معماری شاخص

• آرامگاه نادرشاه در مشهد
• آرامگاه کمال الملک در نیشابور
• آرامگاه ابوعلی سینا در همدان(۱۹۵۱)
• آرامگاه خیام در نیشابور(۱۳۳۸)
• بازسازی و طراحی آرامگاه فردوسی در توس بر پایهٔ طرح پیشین، در سال ۱۳۴۷
• آرامگاه کلنل محمدتقی‌خان پسیان
• مقبره عباس میرزا و بعضی دولتمردان قاجار
• ساختمان بانک سپه در تهران
• بنای موزه توس (۱۳۴۷)
• مرکز فرهنگی یزد

نوشتاری

• کتاب نگاهی به ایران (مجموعه‌ای از نقاشی‌های سیاه قلم)
• کتاب معماری سیحون
• کتاب نیم قرن آثار معماری و نقاشی سیحون

نقاشی

• کلاغ پر
• کنسرت(Concerto)، رنگ روغن (۱۹۹۸)
• قلم و مرکب (۱۹۸۱)

دیگر آثار

• Houshang Seyhoun, Half a century of activities in the world of Art and Architecture

• تهیه فیلمی درباره آرامگاه بوعلی سینا به کارگردانی امیرشمخانی

منابع

• نگاهی به ایران کروکی‌های مهندس هوشنگ سیحون از معماری روستایی و مناظر ایران؛ تهران: نشر یساولی، ۱۳۸۵، شابک: ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۶-۴۴۰-۲
• روزنامه ایران، شماره ۳۰۱۵ مورخ ۱۰/۱۰/۸۳ [۱]
• http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2011/06/110617_u01_ferdosi_seyhoon.shtml
• http://memarfa.com/8048-seyhoun_dies.html

پیوند به بیرون

• معمار مقبره‌ها و یادها
• استاد هوشنگ سیحون در روستای برگ جهان
• Houshang Seyhoun's Photos - Houshang Seyhoun`s Architectural
• http://www.bbc.co.uk/persian/tvandradio/2011/05/110506_tamasha_seyhoun.shtml]

[BBC Productio]