سفرنامه

سفرنامه‌نویسی یکی از سبک‌های ادبی است که در آن شخصی که به سرزمین‌های دیگر سفر کرده، دیده‌ها، شنیده‌ها، تجربیات، رخدادها و احساساتش را درباره آن سرزمین‌ها برای آگاه کردن دیگران در قالب کتابی می‌نویسد.

سفرنامه‌های معروف

ایرانی

• سفرنامه ناصرخسرو
• سفرنامه حاجی سیاح محلاتی
• سفرنامه حاج ایاز خان قشقایی
• سفرنامه محمدعلی معین‌السلطنه
• سفرنامه میرزا ابوالحسن شیرازی مشهور به ایلچی
• سفرنامه میرزا صالح شیرازی
• سفرنامه رضاقلی میرزا
• سفرنامه ابوطالب غفاری مشهور به امین الدوله
• سفرنامه خوزستان رضاشاه پهلوی
• سفرنامه برادران امیدوار
• سیاحتنامه ابراهیم‌بیگ
• سفرنامه عبداللطیف موسوی شوشتری
• سفرنامه علی‌خان امین‌الدوله
• سفرنامه‌ی خوزستان و مازندران رضاشاه

غیر ایرانی

• سفرنامه مارکوپولو
• سفرنامه پیترو دلاواله
• سفرنامه ژان باتیست تاورنیه
• سفرنامه ماژلان
• سفرنامه ژان دیولافوا
• سفرنامه ابن بطوطه
• سفرنامه ابن فضلان
• سفرنامه ژان شاردن
• سفرنامه فرد ریچاردز
• سفرنامه کلاویخو
• سفرنامه کارری
• سفرنامه سانسون

سفرنامه نویسان معاصر ایرانی

• دکتر محمدعلی ندوشن
• دکتر منوچهر ستوده
• دکتر باستانی پاریزی

زنان سفرنامه‌نویس

در دورهٔ قاجار، سهم زنان از سفر فقط سفرهای زیارتی بود و طبق اسناد، کمتر فرصتی پیش می‌آمد تا زنان قاجار کشورهای دیگر جهان را هم ببینند. در چنین پس‌زمینه‌ای، سفرنامه‌هایی که به دست زنان ایرانی آن دوره نوشته شده و به دست ما رسیده، اغلب به سفرنامه‌های زیارتی محدود می‌شود. تعداد زیادی از این سفرنامه‌ها به شکل نسخه‌های دست‌نویس در کتابخانهٔ ملی ایران و کتابخانه‌های دیگری در جهان نگهداری می‌شود.

در دورهٔ معاصر، تعدادی از سفرنامه‌های زنان ویرایش شده و به چاپ رسیده و مقاله‌هایی هم راجع به سفرنامه‌های حج زنان نوشته شده است، هرچند به نظر می‌رسد تازه در آغاز راه بررسی تاریخ و جامعه و فرهنگ ایرانی از دریچهٔ نگاه زنان سفرنامه‌نویس ایستاده‌ایم. در مجموعهٔ ده‌جلدی سفرنامه‌های حج قاجاری، متن هشتاد سفرنامهٔ حج از مردان و زنان قاجاری به کوشش رسول جعفریان گردآوری شده و انتشارات علم منتشرش کرده است.[۱][۲] نشر اطراف هم دو سفرنامه منتشر کرده که به قلم زنان نوشته شده‌اند که با عنوان‌های «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «سه روز به آخر دریا» منتشر شده‌اند. «چادر کردیم رفتیم تماشا» را «عالیه‌خانم شیرازی» همزمان با حکومت ناصرالدین‌شاه نوشته و «سه روز به آخر دریا» نامهٔ سفر حج خانمی است که نامش را نمی‌دانیم، اما می‌دانیم نوهٔ فتحعلی‌شاه و همسر حاکم طبس عمادالملک بوده است.

ادبیات بریتانیا

ادبیات انگلیسی در قرن نوزدهم به دلیل سفرنامه‌هایی که دربارهٔ ایران نوشته شد، بسیار غنی گشت. نویسندگان بسیاری از این سفرنامه‌ها کسانی بودند که صرفاً از ایران عبور می‌کردند یعنی از مأموران لشکری و کشوری بودند که از بریتانیا به هندوستان می‌رفتند یا از هندوستان به بریتانیا بازمی‌گشتند.

سفرنامه های اَنفسی

در کنار سفرنامه های آفاقی که باخواسته از گشت و گذار در طبیعت و شهرهاست، نوعی از سفرنامه هست که سالک با سفر به اندرون خود سیر اَنفسی و معنوی کرده، تجربه ها و مشاهدات درونی خود را نقل می کند. معراج حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه وآله نمونهٔ بارز این گونه سفرنامه هاست. در کنار این دو نوع سفرنامه، طیفی از سفرنامه ها هستند که مجموعه ای از یافته های درونی و سیر آفاقی با بهره گیری از قوهٔ خیال می باشند که گاه جنبهٔ سمبلیک و تعلیم پیدا می کنند. دو کتاب داستان موجود و سفرنامه موجود اثر سید مهدی علیمی ( موجود گیلانی ) از دستهٔ اخیرند.

پیوند به بیرون

• [۳]
• [۴]
• [۵]

جستارهای وابسته

• سفرنامه نویسان ایرانی و غرب
• سفرنامه نویسان انگلیسی و ایران
• اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان

منابع

• Best, Otto F. (۱۹۷۶): Handbuch literarischer Fachbegriffe. Definitionen und Beispiele. Frankfurt am Main ۱۹۷۶.