سفرنامه

سفرنامه‌نویسی یکی از سبک‌های ادبی است که در آن شخصی که به سرزمین‌های دیگر سفر کرده، دیده‌ها، شنیده‌ها، تجربیات، رخدادها و احساساتش را دربارهٔ آن سرزمین‌ها برای آگاه کردن دیگران در قالب کتابی می‌نویسد.

سفرنامه‌های معروف

ایرانی

• سفرنامه ناصرخسرو
• سفرنامه حاجی سیاح محلاتی
• سفرنامه حاج ایاز خان قشقایی
• سفرنامه محمدعلی معین‌السلطنه
• سفرنامه میرزا ابوالحسن شیرازی مشهور به ایلچی
• سفرنامه میرزا صالح شیرازی
• سفرنامه رضاقلی میرزا
• سفرنامه ابوطالب غفاری مشهور به امین الدوله
• سفرنامه خوزستان رضاشاه پهلوی
• سفرنامه برادران امیدوار
• سیاحتنامه ابراهیم‌بیگ
• سفرنامه عبداللطیف موسوی شوشتری
• سفرنامه علی‌خان امین‌الدوله
• سفرنامهٔ خوزستان و مازندران رضاشاه

غیر ایرانی

• سفرنامه مارکوپولو
• سفرنامه پیترو دلاواله
• سفرنامه ژان باتیست تاورنیه
• سفرنامه ماژلان
• سفرنامه ژان دیولافوا
• سفرنامه ابن بطوطه
• سفرنامه ابن فضلان
• سفرنامه ژان شاردن
• سفرنامه فرد ریچاردز
• سفرنامه کلاویخو
• سفرنامه کارری
• سفرنامه ژاک دمورگان
• سفرنامه سانسون
• سفرنامه جکسن

سفرنامه‌نویسان معاصر ایرانی

• محمدعلی اسلامی ندوشن
• منوچهر ستوده
• محمدابراهیم باستانی پاریزی

زنان سفرنامه‌نویس

در دورهٔ قاجار، سهم زنان از سفر فقط سفرهای زیارتی بود و طبق اسناد، کمتر فرصتی پیش می‌آمد تا زنان قاجار کشورهای دیگر جهان را هم ببینند. در چنین پس‌زمینه‌ای، سفرنامه‌هایی که به دست زنان ایرانی آن دوره نوشته شده و به دست ما رسیده، اغلب به سفرنامه‌های زیارتی محدود می‌شود. تعداد زیادی از این سفرنامه‌ها به شکل نسخه‌های دست‌نویس در کتابخانهٔ ملی ایران و کتابخانه‌های دیگری در جهان نگهداری می‌شود.

در دورهٔ معاصر، تعدادی از سفرنامه‌های زنان ویرایش شده و به چاپ رسیده و مقاله‌هایی هم راجع به سفرنامه‌های حج زنان نوشته شده است. در مجموعهٔ ده‌جلدی سفرنامه‌های حج قاجاری، متن هشتاد سفرنامهٔ حج از مردان و زنان قاجاری منتشر شده است. دو سفرنامهٔ دیگر نیز به قلم زنان با عنوان‌های «چادر کردیم رفتیم تماشا» و «سه روز به آخر دریا» نوشته شده‌اند. «چادر کردیم رفتیم تماشا» را «عالیه‌خانم شیرازی» هم‌زمان با حکومت ناصرالدین‌شاه نوشته و «سه روز به آخر دریا» سفرنامهٔ حج زنی است که نامش مشخص نیست، امّا به‌نظر می‌رسد نوهٔ فتحعلی‌شاه و همسر حاکم طبس عمادالملک بوده است.

ادبیات بریتانیا

ادبیات انگلیسی در قرن نوزدهم به دلیل سفرنامه‌هایی که دربارهٔ ایران نوشته شد، بسیار غنی گشت. نویسندگان بسیاری از این سفرنامه‌ها کسانی بودند که صرفاً از ایران عبور می‌کردند، یعنی از مأموران لشکری و کشوری بودند که از بریتانیا به هندوستان می‌رفتند یا از هندوستان به بریتانیا بازمی‌گشتند.

جستارهای وابسته

• سفرنامه‌نویسان ایرانی و غرب
• سفرنامه‌نویسان انگلیسی و ایران
• اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان

پانویس

• Best, Otto F. (۱۹۷۶): Handbuch literarischer Fachbegriffe. Definitionen und Beispiele. Frankfurt am Main ۱۹۷۶.