علوم دامی

گاو

رشته علوم دامی، مجموع علومی است که با فیزیولوژی دام، ژنتیک و اصلاح نژاد دام، تغذیه دام و مدیریت سر و کار دارند. علوم دامی که در گذشته دامپروری یا دامداری خوانده می‌شد، توانایی پرورش دام و طیور و آبزیان و زنبور عسل و کرم ابریشم و حیوانات همراه را به صورت تخصصی میدهد.

به عبارتی فن پرورش براساس اصول بهداشتی و تغذیه ای و اقتصادی دام و طیور و آبزیان و حشرات است.

امروزه تولید محصولات پروتئینی مبتنی بر سیستم‌های سنتی دامپروری جوابگوی نیاز جامعه نیست و نیازمند تربیت دانش آموختگان کارامد در رشته دامپروری و علوم دامی هستیم تا با فعالیت در این حوزه بتوان به امنیت غذایی و پاسخگویی جمعیت در حال افزایش باشیم

اگر علاقمند به حیوانات هستید یکی از بهترین و متنوع‌ترین رشته‌های تحصیلی، علوم دامی است برای مثال پرورش گاو، پرورش طیور، آبزیان، زنبور عسل، کرم ابریشم، بوقلمون، شتر مرغ، شتر، گاومیش، گوسفند، بز و اسب را می‌توان نام برد.

تاریخچه دامپروری در ایران

بنا به مدارک موجود سابقه دامداری در ایران به بیش از ۷ هزار سال می‌رسد. شاید شروع دامداری در ایران جهت دسترسی دام‌ها به منابع علوفه به صورت شبانی یا دام مهاجر و عمدتاً به صورت کوچ و ده نشینی بوده‌است. به تدریج در طی گذشت هزاران سال با توجه به نیاز زمان مراکز کشاورزی وسیع تر و در کنار آن شهرها ایجاد شده‌است.

مباحث

علوم دامی توانایی‌هایی را در زمینه صنایع کشاورزی، مهارت در مباحث تئوری و عملی تولید و پرورش حیوان، امنیت محصولات غذایی، جنبه‌های اخلاقی کیفیت و امنیت غذایی، رفاه حیوان، تغییر روش‌های قدیمی، و تلفیق تئوری و عملی مهارت‌های صنعتی ارائه می‌کند.

عمده مباحث در کارشناسی علوم دامی دربارهٔ فیزیولوژی، تغذیه، ژنتیک واصلاح دام است. مبحث تغذیه دام به‌طور تخصصی شامل گرایش‌های تغذیه نشخوارکنندگان وتک معده‌ای ها(خوک، اسب، طیور)می‌باشد. ژنتیک واصلاح دام در دو سطح سلولی-مولکولی (شناسائی حیوان دارای ژن مورد نظر با استفاده از مارکرها- تولید حیوانات ترانسژنیک) و همچنین در سطح روش‌های اصلاح ژنتیک کمی به انتخاب حیوانات برتر از نظر سطح تولید و ماندگاری یا مقاومت به بیماری‌ها و شرایط سخت آب وهوائی می‌پردازد.

چالش‌ها و مشکلات

برای رسیدن به توانایی بالقوهٔ خودکفایی محصولات لبنی وگوشتی و تولیدات دامی کشور، با توجه به افزایش حداقل دو برابری تقاضا تا بیست سال آینده نیاز باتوجه به اینکه مصرف گوشت در سراسر دنیا از سی سال گذشته تا کنون به بیش از پنج برابر رشد یافته است، نیاز به متخصصان علوم دامی در واحدهای پرورشی و تولیدی در سراسر دنیا حس می‌شود تا نیل به اهداف توسعه کشاورزی پایدار شود. اخیراً تحقیقاتی و تولیداتی در سطح آزمایشگاه ها در مورد تولید گوشت مصنوعی تحت عنوان گوشت درون کشتگاهی و شیر و تخم مرغ آزمایشگاهی انجام شد که با موفقیت‌هایی همراه بود، اما این تولیدات بسیار گران و تا کنون تجاری نشده است و همچنین پر هزینه تر از روش سنتی هستند که در حال حاضر وحتی اینده امکان رقابتی شدن قیمت را نخواهند داشت و حتی درصورت رسیدن قیمت هم به چشم یک محصول غیر طبیعی و محصول درجه دوم و جایگزین از آن ها یاد خواهد شد، علاوه بر ان طعم مشابه واقعی نداشتند که چالشی بسیار جدی به شمار میرود که احتمالا هیچ گاه به طعم طبیعی و ارگانیک نخواهند رسید ، همچنین انتخاب اکثر مردم معمولا محصولات طبیعی و ارگانیک خواهد بود تا اینکه محصولات آزمایشگاهی و یا تراریخته باشد و برای نگهداری گوشت می‌بایست به ناچار باید افزودنی‌هایی همانند نیترات ها و بنزوات سدیم و آمین های آروماتیک هتروسیکلیک و هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای حتما باید اضافه کنند که هم صنعتی و شیمیایی هستند و هم ارتباط آن با برخی سرطان ها و همچنین تاثیر منفی بر روی DNA اثبات شده است. و برای تولید شیر مصنوعی و سایر لبنیات مصنوعی هم از نوعی مخمر استفاده کرده اند به علاوه یشکر به جای لاکتوز و آمینو اسیدهای ضروری که این ها هم صنعتی و شیمیایی هستند که هیچگاه جایگزین طبیعی شیر نخواهد بود و احتمالا همانند سایر پروژه های مشابه مثل شیر سویا مورد اسقبال عمومی قرار نخواهند گرفت که این موارد استفاده در این محصولات لبنی هم صنعتی و شیمیایی هستند و هم وابسته ی مجدد به دام و طیور برای برداشتن قسمتی از بافت، که متخصصان این زمینه را با مشکلات جدی رو به رو کرده‌است، بنابراین همانند سایر محصولاتی که به دو صورت طبیعی و غیر طبیعی در بازار موجود هستند قابل رقابت با محصولات طبیعی، ارگانیک نخواهند بود. دربارهٔ اهمیت اقتصادی و تعداد شاغلین کشور در صنعت دامپروری فقط به این بسنده می‌کنیم که تنها در یکی از زیر بخش‌های دامپروری یعنی صنعت طیور سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام شده‌است. گفته می‌شود که صنعت طیور بعد از نفت و خودرو، بزرگ‌ترین صنعت کشور به حساب می‌آید. رشته مهندسی علوم دامی بدان جهت " مهندسی " نامیده شده‌است که در واقع در این رشته از تلفیق تکنولوژی علوم مهندسی و دامپروری استفاده می‌شود. مهندسی علوم دامی ترکیبی از رشته‌های: کشاورزی، جانورشناسی، دامپزشکی، زیست‌شناسی، ژنتیک، و بیوشیمی است. در آزمون سراسری سال ۱۳۹۷ عنوان "مهندسی" برداشته شد و "کارشناسی علوم دامی" خوانده می‌شود. تعریف دیگری از رشته علوم دامی: علوم دامی، علم و فن آوری مورد استفاده در پرورش حیوانات برای به دست آوردن محصولات یا خدمات انسانی (گوشت، شیر، تخم مرغ، پشم، عسل، تار ابریشم، ورزش سوارکاری) است. به عبارت دیگر، یک رشته جامع و یکپارچه است که در آن برنامه‌های کاربردی خاص از چندین رشته وجود دارد: ژنتیک حیوانی، فیزیولوژی جانوری (از جمله تولید مثل و تغذیه)، رفتارشناسی، اپیدمیولوژی، بهداشت، جایگاه و مکانیزاسیون، بوم‌شناسی، ملاحظه می‌گردد که این رشته بسیار متنوع است و بخش‌های بزرگی از اقتصاد صنایع بالا دستی را در بر می‌گیرد. سیستم تولید غذا در حال حاضر نه تنها باید توانایی خود را برای تغذیه مردم فزاینده شهرها نشان دهد بلکه به معادله پیچیده صادرات، حفظ محیط زیست، مسائل اجتماعی و بهداشتی نیز بپردازند. در این میان روش‌های اگرواکولوژی با ترکیب نوآوری‌های تکنولوژیکی و سازمانی، می‌تواند پاسخ این معادله پیچیده را فراهم کند. برای مثال ممانعت از استفاده از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در خوراک دام وطیور و جلوگیری از بروز مقاومت دارویی در انسان، وظیفه ای است که تنها از عهده متخصصین علوم دامی بر می آید و رابطه نزدیکی با سلامتی جوامع بشری دارد. با پیچیده‌تر شدن جوامع انسانی و بزرگتر شدن جمعیت‌های شهری و نیاز به تأمین پروتئین حیوانی سالم، من البعد نمی‌توان انتظار داشت که مواد غذایی سالم به صورت اتوماتیک و پایدار توسط جوامع روستایی تولید می‌شود چرا که نیاز است وزارت کشاورزی با بهره‌گیری از تخصص مهندسین علوم دامی در جهت رفع نیازهای جامعه رو به رشد ایران به غذای سالم اهتمام بیشتری به خرج دهد. حدود ۴۰ سال پیش هدف دامپروری افزایش تولید شیر و گوشت بوده‌است ولی امروزه تولید پایدار محصولات پروتئینی مد نظر است. امروزه نتایج تحقیقات نشان داده‌است که اگر ما بتوانیم دام‌های مقاوم به بیماری پرورش دهیم نیاز نیست که داروهای زیادی توسط انسان مصرف شود. بعبارت دیگر یکی از راه‌های کاهش مصرف دارو، اصلاح ژنتیکی دام در جهت مقاومت نسبت به بیماری‌ها است.

رشته مهندسی علوم دامی رابطه مستقیمی با سلامتی جامعه دارد و یکی از وظایف کارشناسان علوم دامی نظارت بر کیفیت محصولات پروتئینی است.

یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی انسان‌ها در روزگار حاضر مقاوم شدن باکتری‌ها به انتی بیوتیک‌ها است که کنترل آن وظیفه متخصصین علوم دامی است.

گرایش‌ها

در مقطع کارشناسی پیوسته：علوم دامی در گذشته شامل دو گرایش دام و طیور می‌شد و بعد از سال 1395 این دو گرایش حذف شدند و رشته ای واحد که تلفیقی از هر دو است را به وجود آوردند، علوم دامی(جامع).

دانشگاه‌های مورد پذیرش در مقطع کارشناسی عبارتند از: دانشگاه دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور، دانشگاه جامع علمی کاربردی، دانشگاه فنی و حرفه ای

رشته علوم دامی دارای 4 گرایش در مقطع کارشناسی ارشد ودکترا می‌باشد. کارشناسی ارشد شامل: ژنتیک و اصلاح دام و طیور، فیزیولوژی دام و طیور، تغذیه دام، تغذیه طیور و زنبور عسل است. در مقطع تحصیلی دکتری شامل: فیزیولوژی دام و طیور، تغذیه دام، ژنتیک و اصلاح دام و طیور و تغذیه طیور طبق سر فصل‌های جدید وزارت علوم است.

فیزیولوژی دام به‌طور اختصاصی در علوم دامی به بررسی و مطالعه نقش عوامل فیزیولوژیکی و تغذیه‌ای ومحیطی در بهبود تولید و تولید مثل دام برای افزایش فراورده‌ ها ی دام و تولیدات دامی می‌پردازد.

تغذیه دام به طور اختصاصی در علوم دامی به بررسی تغذیه و جیره نویسی به جهت استفاده ی اقتصادی و مطلوب کم ترین جیره با بیشترین بازدهی و همچنین پیشگیری و درمان بیماری های متابولیک می‌پردازد.

ژنتیک و اصلاح نژاد دام به طور اختصاصی به بررسی ژنتیک دام جهت اصلاح نژاد به رسیدن به دامی با حداکثر توان بالقوه تولید مثلی و رشد سریع مثل دوقلو و چند قلوزایی و خصوصیات مطلوب و حذف عوامل نامطلوب در نسل های بعد میپردازد.

علوم طیور و پرورش ماکیان به طور اختصاصی به پرورش تخصصی انواع ماکیان و تغذیه و جیره نویسی و اصلاح و بهداشت و پیشگیری بیماری ها با بیشترین بازدهی اقتصادی میپردازد

بازار کار

برای رشته‌های علوم کشاورزی مخصوصاً علوم دامی وضعیت بازار کار در بخش‌های دولتی بسیار محدود می‌باشد اما در بخش خصوصی اگر سرمایهٔ لازم برای کار آفرینی وجود داشته باشد، با تأسیس مرغداری تخم گذار و گوشتی ،گاوداري، گوسفندداری، استخر پرورش آبزیان، زنبورداری، فارم های پرورش انواع طیور و اصطبل اسب و... می‌توان درآمدزایی قابل توجهی ایجاد کرد. افرادی که در مقاطع مختلف این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند می‌توانند مشاغل زیر را بر عهده بگیرند:

• ایجاد شرکت ها و مراکز خدمات دامپروری.
• کارشناس اصلاح نژاد دام در مراکز اصلاح نژاد
• جیره‌نویس غذایی در مجتمع‌های دامپروری وکارخانه‌های تولید خوراک دام
• به عنوان مدرس در هنرستان‌های کشاورزی
• ایجاد واحد دامپروری سنتی یا روستایی و صنعتی در صورت داشتن سرمایه لازم
• کارشناس پژوهش و همکاری در پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی
• مدیریت واحدهای تولیدی پرورش مرغ مادر و تخمگذار
• ایجاد استخرهای پرورش آبزیان ماهی و میگو
• ایجاد زنبورستان و پرورش زنبورعسل
• کارشناس مدیریت تولید مثل در گاوداری‌های صنعتی

علوم مرتبط

• کشاورزی
• بیوشیمی
• دامپزشکی
• تغذیه
• ژنتیک
• فیزیولوژی
• جانورشناسی
• گیاه‌شناسی
• اصلاح نژاد
• حشره‌شناسی

منابع

بیوساینس دامی http://feed-safety/background/feed-safety-multi-stakeholder-partnership/en/