کتاب دده قورقود: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Gholaghabijan (بحث | مشارکت‌ها)
۴۴۳ ویرایش‌ها
ویرایش دیباچه
جز خنثی‌سازی ویرایش 26595478 توسط Gholaghabijan (بحث) توضیحات در صفحه بحث درج شده است.
برچسب: خنثی‌سازی
خط ۲۷: خط ۲۷:
|followed_by=
|followed_by=
}}
}}
'''کتاب''' '''''دَدَه قورقود''''' (به [[ترکی استانبولی]]: ''Dede Korkut or Korkut Ata''؛ [[زبان آذری|آذری]]: ''Dədə Qorqud'', دده‌قورقود؛ [[ترکمنی]]: Gorkut-ata) نام قدیمی‌ترین و معروف‌ترین <ref name="Stanford Jay Shaw 1۹۷۷, pg 141">Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1۹۷۷, pg 141. Excerpt: "The greatest folk product of the fourteenth century was the prose collection of Dede Korkut, the oldest surviving examples of Oghuz Turkmen epic. Dede Korkut relates the struggles of Turkmens with the Georgians and Abkhaza Circassians in the Caucasia as well as with the Byzantines of Trabazon, adding stories of relationships and conflicts within Turkomen tribes</ref><ref name="Cemal Kafadar 1995">^ Cemal Kafadar(۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466-78). G. Lewis on the hand dates the composition “fairly early in the 15th century at least”.</ref><ref name="iranicaonline.org">İlker Evrım Bınbaş OḠUZ KHAN NARRATIVES in Encyclopaedia Iranica The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma. [http://www.iranicaonline.org/articles/oguz-khan-narratives]</ref> اثر مکتوب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۲ بوْی {{به ترکی آذربایجانی|Boy}} یا قسمت<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=17}}</ref> به زبان [[زبان‌های اغوز|ترکی اوغوزی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ادبیات باستان آذربایجان - جلد اول|نویسنده=کریمی، م|ناشر=انتشارات ایشیق|تاریخ=۱۳۵۸|شابک=|صفحه=}}</ref><ref name="parsianjoman.org">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://parsianjoman.org/?p=5055 |عنوان= زبان ملّی و برنامهٔ آموزش زبان‌های محلی | ناشر = پارسی‌انجمن |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref name="azargoshnasp.net">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.azargoshnasp.net/recent_history/atoor/dedeqorqod40.pdf |عنوان= داستان دده‌قورقود | ناشر = آذرگشنسپ از کتاب مطالعاتی دربارهٔ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> می‌باشد.
'''کتاب''' '''''دَدَه قورقود''''' (به [[ترکی استانبولی]]: ''Dede Korkut or Korkut Ata''؛ [[زبان آذری|آذری]]: ''Dədə Qorqud'', دده‌قورقود؛ [[ترکمنی]]: Gorkut-ata) نام قدیمی‌ترین و معروف‌ترین <ref name="Stanford Jay Shaw 1۹۷۷, pg 141">Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1۹۷۷, pg 141. Excerpt: "The greatest folk product of the fourteenth century was the prose collection of Dede Korkut, the oldest surviving examples of Oghuz Turkmen epic. Dede Korkut relates the struggles of Turkmens with the Georgians and Abkhaza Circassians in the Caucasia as well as with the Byzantines of Trabazon, adding stories of relationships and conflicts within Turkomen tribes</ref><ref name="Cemal Kafadar 1995">^ Cemal Kafadar(۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466-78). G. Lewis on the hand dates the composition “fairly early in the 15th century at least”.</ref><ref name="iranicaonline.org">İlker Evrım Bınbaş OḠUZ KHAN NARRATIVES in Encyclopaedia Iranica The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma. [http://www.iranicaonline.org/articles/oguz-khan-narratives]</ref> اثر مکتوب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۲ بوْی {{به ترکی آذربایجانی|Boy}} یا قسمت<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=17}}</ref> به زبان [[زبان‌های اغوز|ترکی اوغوزی]] که ریشه زبان [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ادبیات باستان آذربایجان - جلد اول|نویسنده=کریمی، م|ناشر=انتشارات ایشیق|تاریخ=۱۳۵۸|شابک=|صفحه=}}</ref><ref name="parsianjoman.org">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://parsianjoman.org/?p=5055 |عنوان= زبان ملّی و برنامهٔ آموزش زبان‌های محلی | ناشر = پارسی‌انجمن |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref name="azargoshnasp.net">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.azargoshnasp.net/recent_history/atoor/dedeqorqod40.pdf |عنوان= داستان دده‌قورقود | ناشر = آذرگشنسپ از کتاب مطالعاتی دربارهٔ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> می‌باشد.


این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه‌ای است که زندگی، ارزش‌های اجتماعی و [[تنگری‌باوری|باورهای پیش از اسلام ایل‌های ترک اوغوز]] را نشان می‌دهد{{نیازمند منبع|date=مه ۲۰۱۹}}. این کتاب ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور [[امپراتوری عثمانی|امپراطوری عثمانی]] در قرن‌های [[سده ۱۴ (میلادی)|چهاردهم]] و [[سده ۱۵ (میلادی)|پانزدهم]] میلادی است و تخمین دقیق قدمت داستان‌ها غیر ممکن است<ref name=":1" /><ref name=":0" /> اما قدمت نسخه درسدن که قدیمی‌ترین نسخه مکتوب موجود ‌می‌باشد به حدود [[سده ۱۶ (میلادی)|قرن شانزدهم میلادی]] باز میگردد.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Kitab-i Dedem Korkut|نویسنده=|نام=SLUB|کد زبان=en-GB|تاریخ=|وبگاه=digital.slub-dresden.de|نشانی=http://digital.slub-dresden.de/id280873166|عنوان=Kitab-i Dedem Korkut - Mscr.Dresd.Ea.86|بازبینی=2019-01-27}}</ref><ref>Cemal Kafadar (۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995.</ref><ref>Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , ۱۹۹۲), ۳۹۵–۴۱۷.</ref>
این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه‌ای است که زندگی، ارزش‌های اجتماعی و [[تنگری‌باوری|باورهای پیش از اسلام ایل‌های ترک اوغوز]] را نشان می‌دهد{{نیازمند منبع|date=مه ۲۰۱۹}}. این کتاب ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور [[امپراتوری عثمانی|امپراطوری عثمانی]] در قرن‌های [[سده ۱۴ (میلادی)|چهاردهم]] و [[سده ۱۵ (میلادی)|پانزدهم]] میلادی است و تخمین دقیق قدمت داستان‌ها غیر ممکن است<ref name=":1" /><ref name=":0" /> اما برخی از صاحب‌نظران نیز قدمت قدیمی‌ترین نسخه مکتوب موجود از این کتاب را در حدود [[سده ۱۶ (میلادی)|قرن شانزدهم میلادی]] تخمین زده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Kitab-i Dedem Korkut|نویسنده=|نام=SLUB|کد زبان=en-GB|تاریخ=|وبگاه=digital.slub-dresden.de|نشانی=http://digital.slub-dresden.de/id280873166|عنوان=Kitab-i Dedem Korkut - Mscr.Dresd.Ea.86|بازبینی=2019-01-27}}</ref><ref>Cemal Kafadar (۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995.</ref><ref>Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , ۱۹۹۲), ۳۹۵–۴۱۷.</ref>


== سبک ادبی و شیوهٔ نگارش ==
== سبک ادبی و شیوهٔ نگارش ==
این کتاب از بخش‌های متوالی نثر و نظم ترکیب یافته است بنابراین شیوه روایی آن به نحوی است که بخشهای منثور در فاصله‌های معینی با ابیات آهنگین و عبارات موزون و دارای ردیف و قافیه، در قالب «سو‌‌ٔلمه» (Soylama) با منظومه تلفیق می‌یابند. به عبارت دیگر بسامد سجع و جناس و استعمال جملات و عبارات کوتاه و موزون و منسجم و در عین حال عامیانه بودن تشبیهات و تعبیرات از ویژگی‌های ادبی برجسته این اثر مکتوب است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=123}}</ref> ترکیب کنونی کتاب حاوی حدود ۲،۰۰۰ بیت شعر است که تقریبا ٪۳۵ کل محتوای آن را تشکیل می‌دهد که به احتمال قریب به یقین در گذشته حجم بخش‌های منظوم بیشتر بوده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=12۴}}</ref> احتمالا پیش از آنکه حماسه‌ها به وسیله [[عاشیق|عاشیق‌ها]] و راویان متاخر نقل شوند، در نخستین مراحل آفرینش و شکل‌گیری، کلیت اثر نظیر دیگر آثار حماسی در قالب شعر و دارای صورت‌های موزون و منظوم بوده است. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب بابا قورقود|نویسنده=لوئیس، جفری|مترجم=عزبدفتری، فریبا - حریری اکبری، محمد|ناشر=نشر ابن‌سینا-تبریز|تاریخ=۱۳۵۵|شابک=|صفحه=315}}</ref>
این کتاب از بخش‌های متوالی نثر و نظم ترکیب یافته است بنابراین شیوه روایی آن به نحوی است که بخشهای منثور در فاصله‌های معینی با ابیات آهنگین و عبارات موزون و دارای ردیف و قافیه، در قالب «سو‌‌ٔلمه» (Soylama) با منظومه تلفیق می‌یابند. به عبارت دیگر بسامد سجع و جناس و استعمال جملات و عبارات کوتاه و موزون و منسجم و در عین حال عامیانه بودن تشبیهات و تعبیرات از ویژگی‌های ادبی برجسته این اثر مکتوب است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=123}}</ref> ترکیب کنونی کتاب حاوی حدود ۲،۰۰۰ بیت شعر است که تقریبا ٪۳۵ کل محتوای آن را تشکیل می‌دهد که به احتمال قریب به یقین در گذشته حجم بخش‌های منظوم بیشتر بوده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن|نویسنده=فرآذین، جوانشیر|ناشر=جامعه پژوه-تبریز|تاریخ=۱۳۸۱|شابک=1-4-92379-964|صفحه=12۴}}</ref> احتمالا پیش از آنکه حماسه‌ها به وسیله [[عاشیق|عاشیق‌ها]] و راویان متاخر نقل شوند، در نخستین مراحل آفرینش و شکل‌گیری، کلیت اثر نظیر دیگر آثار حماسی در قالب شعر و دارای صورت‌های موزون و منظوم بوده است. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب بابا قورقود|نویسنده=لوئیس، جفری|مترجم=عزبدفتری، فریبا - حریری اکبری، محمد|ناشر=نشر ابن‌سینا-تبریز|تاریخ=۱۳۵۵|شابک=|صفحه=315}}</ref>

چنین به نظر می‌آید که «اوْزان‌ها» (نیاکان [[عاشیق|عاشیق‌های]] امروزی) به خاطر این که سخنان، اشارات و پیام‌های شاعرانه خود را با لحن‌های گوناگون و پرده‌های متنوع «[[چگور|قوپوز]]» خود هماهنگ و همردیف و سازگار کنند، (از این آلت موسیقی در کتاب دده قورقود در موارد متعددی یاد شده است) به موسیقی شعری اهمیت ویژه‌ای قایل شده و آن‌ها را به شیوه مناسب و درخوری آهنگ‌دار و ملودیک ساخته‌اند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول|نویسنده=صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل|ناشر=نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران|تاریخ=۱۳۷۶|شابک=|صفحه=315}}</ref> بخش‌های منثور آن‌ها توسط عاشیق‌ها به شیوه‌ای مطلوب طبع و ماهرانه بازگویی و روایت می‌شوند و در جریان آن منظومه‌ها نیز با ساز و آواز مخصوص و جاده افتاده‌ٔ این هنرمندان ترنم و اجرا می‌گردند و به سبب اصالت و ریشه‌ٔدار بودن، شنودگان را عمیقا تحت تاثیر قرار داده و شوری در دل‌ها و غوغایی در سرها می‌افکنند. قابل اشاره است که این دو صورت منظوم و منثور به ظاهر ناهمساز به وجهی ارگانیک (اندامواره) با یکدیگر آمیختگی و تلفیق یافته و در واقع مکمل همدیگر به شمار می‌روند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ادبیات شفاهی مردم آذربایجان|نویسنده=روشن، ح|ناشر=انتشارات دنیا-تبریز|تاریخ=۱۳۵۸|شابک=|صفحه=123}}</ref>
چنین به نظر می‌آید که «اوْزان‌ها» (نیاکان [[عاشیق|عاشیق‌های]] امروزی) به خاطر این که سخنان، اشارات و پیام‌های شاعرانه خود را با لحن‌های گوناگون و پرده‌های متنوع «[[چگور|قوپوز]]» خود هماهنگ و همردیف و سازگار کنند، (از این آلت موسیقی در کتاب دده قورقود در موارد متعددی یاد شده است) به موسیقی شعری اهمیت ویژه‌ای قایل شده و آن‌ها را به شیوه مناسب و درخوری آهنگ‌دار و ملودیک ساخته‌اند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول|نویسنده=صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل|ناشر=نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران|تاریخ=۱۳۷۶|شابک=|صفحه=315}}</ref> بخش‌های منثور آن‌ها توسط عاشیق‌ها به شیوه‌ای مطلوب طبع و ماهرانه بازگویی و روایت می‌شوند و در جریان آن منظومه‌ها نیز با ساز و آواز مخصوص و جاده افتاده‌ٔ این هنرمندان ترنم و اجرا می‌گردند و به سبب اصالت و ریشه‌ٔدار بودن، شنودگان را عمیقا تحت تاثیر قرار داده و شوری در دل‌ها و غوغایی در سرها می‌افکنند. قابل اشاره است که این دو صورت منظوم و منثور به ظاهر ناهمساز به وجهی ارگانیک (اندامواره) با یکدیگر آمیختگی و تلفیق یافته و در واقع مکمل همدیگر به شمار می‌روند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ادبیات شفاهی مردم آذربایجان|نویسنده=روشن، ح|ناشر=انتشارات دنیا-تبریز|تاریخ=۱۳۵۸|شابک=|صفحه=123}}</ref>


نسخهٔ ‏۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۴:۴۸

دده قورقود 
اثر مردمی
صفحهٔ اول یک دست‌نوشته از قصه‌های دده قورقود در درسدن. بر روی این صفحه آمده که این قصه‌ها به زبان طایفهٔ اُغوز است.
عنوان اصلیدده قورقود
کشور ترکیه
 جمهوری آذربایجان
 ترکمنستان
زبانزبان‌های اغوز
موضوعداستان‌هایی دربارهٔ ارزش‌های اخلاقی وابسته به شیوه‌های زندگی جوامع کوچ‌نشین ترک.
گونهحماسه

کتاب دَدَه قورقود (به ترکی استانبولی: Dede Korkut or Korkut Ata؛ آذری: Dədə Qorqud, دده‌قورقود؛ ترکمنی: Gorkut-ata) نام قدیمی‌ترین و معروف‌ترین [۱][۲][۳] اثر مکتوب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۲ بوْی (به ترکی آذربایجانی: Boy) یا قسمت[۴] به زبان ترکی اوغوزی که ریشه زبان ترکی آذربایجانی[۵][۶][۷] می‌باشد.

این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه‌ای است که زندگی، ارزش‌های اجتماعی و باورهای پیش از اسلام ایل‌های ترک اوغوز را نشان می‌دهد[نیازمند منبع]. این کتاب ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور امپراطوری عثمانی در قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی است و تخمین دقیق قدمت داستان‌ها غیر ممکن است[۸][۹] اما برخی از صاحب‌نظران نیز قدمت قدیمی‌ترین نسخه مکتوب موجود از این کتاب را در حدود قرن شانزدهم میلادی تخمین زده‌اند.[۱۰][۱۱][۱۲]

سبک ادبی و شیوهٔ نگارش

این کتاب از بخش‌های متوالی نثر و نظم ترکیب یافته است بنابراین شیوه روایی آن به نحوی است که بخشهای منثور در فاصله‌های معینی با ابیات آهنگین و عبارات موزون و دارای ردیف و قافیه، در قالب «سو‌‌ٔلمه» (Soylama) با منظومه تلفیق می‌یابند. به عبارت دیگر بسامد سجع و جناس و استعمال جملات و عبارات کوتاه و موزون و منسجم و در عین حال عامیانه بودن تشبیهات و تعبیرات از ویژگی‌های ادبی برجسته این اثر مکتوب است.[۱۳] ترکیب کنونی کتاب حاوی حدود ۲،۰۰۰ بیت شعر است که تقریبا ٪۳۵ کل محتوای آن را تشکیل می‌دهد که به احتمال قریب به یقین در گذشته حجم بخش‌های منظوم بیشتر بوده است.[۱۴] احتمالا پیش از آنکه حماسه‌ها به وسیله عاشیق‌ها و راویان متاخر نقل شوند، در نخستین مراحل آفرینش و شکل‌گیری، کلیت اثر نظیر دیگر آثار حماسی در قالب شعر و دارای صورت‌های موزون و منظوم بوده است. [۱۵]

چنین به نظر می‌آید که «اوْزان‌ها» (نیاکان عاشیق‌های امروزی) به خاطر این که سخنان، اشارات و پیام‌های شاعرانه خود را با لحن‌های گوناگون و پرده‌های متنوع «قوپوز» خود هماهنگ و همردیف و سازگار کنند، (از این آلت موسیقی در کتاب دده قورقود در موارد متعددی یاد شده است) به موسیقی شعری اهمیت ویژه‌ای قایل شده و آن‌ها را به شیوه مناسب و درخوری آهنگ‌دار و ملودیک ساخته‌اند[۱۶] بخش‌های منثور آن‌ها توسط عاشیق‌ها به شیوه‌ای مطلوب طبع و ماهرانه بازگویی و روایت می‌شوند و در جریان آن منظومه‌ها نیز با ساز و آواز مخصوص و جاده افتاده‌ٔ این هنرمندان ترنم و اجرا می‌گردند و به سبب اصالت و ریشه‌ٔدار بودن، شنودگان را عمیقا تحت تاثیر قرار داده و شوری در دل‌ها و غوغایی در سرها می‌افکنند. قابل اشاره است که این دو صورت منظوم و منثور به ظاهر ناهمساز به وجهی ارگانیک (اندامواره) با یکدیگر آمیختگی و تلفیق یافته و در واقع مکمل همدیگر به شمار می‌روند.[۱۷]

برخی از پژوهشگران معتقدند که مقایسه سبک‌های گفتاری مندرجات کتاب با لهجه شناسی تاریخی و توصیفی مردم آذربایجان نشان میدهد که زبان داستان‌ها از لحاظ اسلوب بیان و دستور زبان و تعابیر و تشبیهات حال و هوای گویش ترک‌های قاراپاپاق Qara Papaq را دارد که لازم است روی این موضوع کارهای تطبیقی و تحقیقی جدی‌تر و گسترده‌تری انجام گیرد.[۱۸] در متن کتاب گاهی به شکل‌ها و صورتهای درست کلماتی برمی‌خوریم که در طی زمان تحریف در آنها راه یافته و یا به صورت‌های دیگری درآمده‌اند ولی روی هم رفته لغات و جملات اساسی متن کتاب، اکثراً همان‌هایی هستند که امروزه نیز در زبان ترکی آذربایجانی معمول و مصطلح‌اند.[۱۹]

کاربرد صنایع ادبی و بدیعی

در این اثر مکتوب صنایع ادبی گوناگونی از قبیل مبالغه، تشبیه، مجاز، استعاره، کنایه، تضاد، نظیره و تشخیص به منظور شیوایی و ادای موثرتر کلام و رساندن پیام به نحو احسن مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مسلماً اتخاذ چنین شیوه بیان و زبان هنری به منظور آفرینش ایماژهای شعری پر شکوه و زیبا و بیان روایی محکم و رسا برای بازتاب هر چه بهتر مفاهیم و معانی و تجسم صحنه‌ها و رویدادها بوده است.[۲۰]

در روایت این داستان‌های حماسی و رزمی و در رابطه با شیوه زندگی و تلاش و کوشش این مردمان برای زندگی سرافرازانه و مقابله آنان با دشمنان و مخالفان و همچنین توصیف طبیعت سرزنده و شاداب منطقه هر از گاهی با عبارات و اظهارات مبالغه‌آمیزی مواجه می‌شویم که بر قدرت و نفوذ کلام و تاثیر آن می‌افزایند.[۲۱] قازان خان از چنان نیروی جسمانی قوی برخوردار است که صخره‌ای را از بالای کوه فرو می‌غلتد به آسانی با پای خود کنا زده و از سر راه‌ش به دور می‌افکند. قاراجیق چوبان قادر است که با فلاخن خود سنگ‌هایی به وزن دوازده من را به نقاط دور دست پرتاب کند، قاراگؤنِئی به هنگام خشم و غضب تکه سنگ خارای سیاه را با مشت خود می‌فشارد و خرد میکند و ذرات خاک مبدل میکند و از سبیل اَمَنین در خشم خون می‌چکد[۲۲]

تشبیهات بدیع و زیبا احساسات لطیف و ذوق ادبی و هنری این مردمان و علایق انسانی و عشق و محبت آنان را نسبت به همنوعان و زادگاه خود و دیدگاه‌هایشان را درباره دنیا و زندگی و کینه و نفرتشان را نسبت به دشمنان نمایان می‌سازد. پاره‌ای از تشبیهات هم دربازه جانوارن اهلی، صحنه‌های کارزار، سلاح‌های جنگی، نیرومندی و قدرت بازوان و مهارت‌های جنگی قهرمانان است. خصایل ممتاز و برجسته، نجابت و وقار، صفای معنوی و تناسب اندام، جلوه‌های آراستگی بزرگان و پدر و مادرها نیز در این مورد جای ویژه خود دارند.[۲۳]

در این اثر برای پروراندن موضوع و برجسته کردن پدیده‌ها و عینیت بخشیدن آن‌ها از شگرد جاندار پنداری به خوبی بهره گرفته شده است. قهرمان محبوب جوان یکی از داستان‌ها، اوْروز، که توسط دشمنانش به پای درختی برای حلق‌آویز کردن آورده میشود به دشمنان چنین می‌گوید: «دست کم امان‌ام دهید تا در آخرین لحظات زندگی درد دل خود را با این درخت در میان نهم»[۲۴]

نمونه‌های دیگری از استفاده از صنعت تضاد:

  • داستان قازان خان، برآمدن آفتاب اقبال از دل تاریکی
  • داستان اوْروز، خنده و شادی از شجاعت و شهامت پهلوانان در تضاد با ناله و فغان از نگرانی و خیال فرزند ۱۶ساله خود

نظری اجمالی به متن کتاب نشان می‌دهد که جملات و تعبیرات آن اساساً ساده و کوتاه‌اند و به عبارات غامض و مرکب و پیچیده کمتر بر میخوریم. البته این مطلب بدان معنی نیست که تدوین کنندگان داستان‌ها افکار و اندیشه‌های ژرف و پیچیده نداشته‌اند، بلکه واقعیت این است که چنین شیوه بیانی به اقتضای شرایط و اوضاع مناسب‌ترین و مطلوب‌ترین وسیله برای القای آسان و مؤثر و هرچه بهتر مفاهیم و مطالب به مخاطب بوده است.[۲۵]

نسخه‌های خطی

از این اثر مکتوب تا کنون سه نسخه خطی یافت شده است.

مشهورترین نسخه به نام «درسدن» (به آلمانی: Dresden) شناخته می‌شود. این نسخه توسط فلیشر (به انگلیسی: Fleischer) در زمان تهیه فهرست کتاب‌های کتابخانه در سال ۱۹۳۱، شناسایی و با عنوان «Kitab-i Dedem Korkut» با ۱۵۲ صفحه، آن را ثبت نموده است.[۲۶] این نسخه شامل یک مقدمه و دوازده گات (داستان) می‌باشد و نسخه دیجیتال شده آن در دسترس عموم میباشد.[۲۷]

نسخه خطی دیگر از کتاب دده قورقود در سال ۱۹۵۰ توسط اتور رُزی دانشمند ایتالیایی در کتابخانه واتیکان یافت شد و با نام «نسخه واتیکان» معروف شده است. این نسخه فاقد نام کتاب و تاریخ کتابت است و ۱۰۹ صفحه و شش گات را دربردارد و شامل گات‌های ۱و۲و۳و۴و۷و۱۲ام از نسخه موزه درسدن است.[۲۸]

نسخه دیگری که به تازگی شناسایی شده است و شامل شش گات می‌باشد به نام نسخه «ترکمن صحرا» معرفی شده است.[۲۹] در این نسخه دو گات و ۲۴ شعر وجود دارد که در دو نسخه پیشین وجود نداشته است. در این نسخه همچنین اسامی جغرافیایی جدیدی نیز ذکر شده است.[۳۰] این نسخه بر حسب اتفاق به مالکیت «ولی محمد خوجه» از محققین ترکمن صحرای ایران در آمده و پس از تایید «شهروز آکاتابای» از دانشگاه آنکارا او طی یک تماس تلفنی با ذکر "این کتاب را به هیچ کس نده، اثر بسیار ارزشمندی است" شناسایی شده است. اتحادیه نویسندگان اورسیای ترکیه توسط یعقوب عمراوغلو، رئیس اتحادیه طی مراسمی در آنکارا و با حضور گروهی از دانشگاهیان و دوستداران ادبیات برگزار شد، مدال افتخاری به استاد ولی محمد خوجه اهدا کرد.[۳۱]

شخص دده‌قورقود

شخصیت دده قورقود که کتاب به نام او نامیده شده را یک پیر غیبگو، طالع‌شناس،[۳۲] و اوزان (قابل مقایسه با لولی‌های امروزین) دانسته‌اند[نیازمند منبع]. واژه دده به معنی «بابابزرگ» است.[۳۳] اینکه آیا دده قورقود شخصیتی راستین بوده یا داستانی، قابل اثبات یا رد نیست. در باور ایشان دده‌قورقود در سن ۳۰۰ سالگی درگذشت.[نیازمند منبع] گوری در نزدیکی شهری که به نام او قورقود نامیده شده قرار دارد. این شهر در مسیر راه‌آهن شهر غزالی به قیزیل‌اوردا در قزاقستان و در ۱۵۰ مایلی خاور دریاچه آرال قرار دارد.[۳۴] در کتاب منجم باشی، مورخ معروف عثمانی نیز از شخصی به نام قورقود آتا که در قدیم‌الایام در میان ترکمانان می‌زیسته نام برده شده‌است نیز قورقود آتا در کتاب شجره التراکمه ابوالغازی بهادر خان، وزیر یکی از شاهان افسانه‌ای اوغوزان است که مکرر از او نام برده شده‌است.[۳۵]

قدمت اثر

محمدعلی فرزانه در مقدمه‌ای که بر کتاب دده قورقود نوشته است اشاره می‌کند که: «در تکوین آثاری از نوع داستانهای دده قورقود که جنبه فولکلوریک آن بر جنبه ابداع فردی آن برتری دارد مسئله پیدایش اثر یک چیز و تاریخ و تدوین و کتابت آن چیز دیگر است. به عبارت دیگر هر اثر فولکلوریک ولو اینکه در آغاز امر گوینده و پردازنده‌ای داشته باشد، بعد از ابداع مدتها سینه به سینه نقل می‌شود. پابه‌پای تحول اجتماع و تاریخ و طی دوران کمابیش طولانی، تبدلات و تغییراتی بر خود می‌پذیرد و آنگاه ممکن است کسوت کتابت بپوشد.»[۳۶]

جلد کتاب «مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود» - با رویکرد بررسی اساطیری کتاب دده قورقود

تخمین دقیق بر اساس روش زندگی ترکان کنونی پس از گذر نسلهای متمادی با افسانه‌هایی مانند دده قورقود که به صورتی سینه‌به‌سینه منتقل شده‌است، غیرممکن است. این امر علی‌الخصوص در خصوص کتابی مانند این که توسط راویان فراوانی که هر کدام امکان اضافه و کم کردن بخشی از آن را داشته‌اند و در قرن ۱۶ میلادی دو نسخه مکتوب تهیه شده‌است، صحت دارد.[۳۷]

و میرعلی سیدسلامت در کتاب «مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود» که در آن به بررسی اساطیری این کتاب پرداخته است اعتقاد دارد که «در چنین شرایطی باید زمان وقایع اتفاقیه کتاب دده قورقود خیلی قدیم‌تر از زمان سرازیر شدن قبایل و عشایر به آذربایجان باشد. بازگویی جهان‌بینی قبل از اوستا در چارچوب سرکردگان اقوامی با مشخصه‌های حک شده بر قلعه‌ها و ممالک و طوایف تماشایی است. باز آفرینی، حفظ و نگهداری این اثر و نمایاندن نقش توتم‌ها در مبارزه با اهریمن، درخور ستایش است اما اثبات انتساب‌ها بیهوده است» [۳۸]

این مجموعه پیش از تهیه در قالب کتاب به صورت افسانه‌های شفاهی وجود داشته و در نسلهای متمادی و سینه‌به‌سینه منتقل شده‌است و مجموعه‌های گردآوری شده متفاوتی از این افسانه‌ها وجود دارد با توجه به آهنگین بودن زبان ترکی، این گمان وجود دارد که نسخه‌های ابتدایی قالب نظم و شعر داشته‌اند اما این افسانه‌ها در طول زمان و تحت تأثیر مضامین اسلامی به شکل نظم و نثر درآمده است.[۳۹]

در نسخه واتیکان بیشتر واژه‌های اصیل ترکی تبدیل به لغات و اصطلاحات عربی گردیده‌اند مانند واژه «بوْی» به معنی داستان، تبدیل می‌شود به «حکایت» و «ا‌ٰؤلمک» به «وفات» و مانند این‌ها. که بی‌گمان در اثر وسعت و رسمیت زبان ادبی رایج منطقه در آن زمان، یعنی زبان عربی-فارسی، به این متن ترکی نیز نفوذ کرده است.[۴۰] به طور خلاصه، وجود شواهدی مانند: نیزه‌های چوبین، کمان‌های زخمت و فوق‌العاده سنگین، ناشناخته بودن فلزات، تولد رازناک «تپه گؤز» یا غول یک چشم و آدمخواری حریصانهٔ او، نقض زنان در جستجو و جمع‌آوری و شناخت گیاهان، آشنایی دورا دور و پر ابهام با جانوران و تشخیص ندادن جنسیت آن‌ها، مطرح شدن مسایلی در مورد لزوم یا عدم لزوم ترک غار و پایین آمدن از کوه و سرازیر شدن به دشت، باورهای آنیمستی (روح باوری) و توتمیستی و جنبه تقدس‌آمیز داشتن نوع گرگ و دیر شواهد در این زمینه را میتوان در مدارج معینی از نمودار مسیر تکامل فرهنگی انسان قرار داده و آن گاه به تعیین بعد زمانی و ارزیابی قدمت آن دوران پرداخت و وقوع حوادث معینی را به مرحله پیش از دوره سفالگری یا همزمان با آن و غیره نسبت داد.[۴۱][۴۲]

کهن‌ترین نسخه خطی موجود از «کتاب دده قورقود» در کتابخانه دِرسدن آلمان وجود دارد که فلیشر (به انگلیسی: Fleischer) در زمان تهیه فهرست کتاب‌های کتابخانه در سال ۱۹۳۱، این نسخه خطی از کتاب را با نام «Kitab-i Dedem Korkut» و عنوان مندرج در کتاب «کتاب دده قورقود علی لسان طایفه اوغوزان» در ۱۵۲ صفحه، نوشته شده بر روی کاغذ، بر اساس تاریخ تحویل آن به کتابخانه احمد پاشا سلطان امپراتوری عثمانی قرن ۱۶ میلادی (قرن ۱۰ هجری قمری) قرار داده‌است.[۲۶][۴۳] در این نسخه اشاره‌ای به نام نویسنده و تاریخ نگارش مشاهده نمی‌شود[۴۴]

متن کامل اثر، با رسم‌الخط اصلی کتاب (نسخه درسدن) در سال ۱۹۱۶ توسط معلم رفعت در استانبول به چاپ رسید؛ و درسالهای ۱۹۳۸ و ۱۹۳۹ چاپ‌های دیگری توسط اورهان‌شائق گوگ‌یای و حمید آراسلی با حروف لاتین در باکو چاپ شد.[۴۵]

نسخه خطی دیگر از کتاب دده قورقود در سال ۱۹۵۰ توسط اتور رُزی دانشمند ایتالیایی در کتابخانه واتیکان یافت شد. این نسخه مانند نسخه قبلی فاقد نام کتاب و تاریخ کتابت است و در ۱۰۹ صفحه نوشته شده‌است.

نسخه موزه درسدن کتاب شامل یک مقدمه و دوازده گات (داستان) می‌باشد اما نسخه موجود در واتیکان فقط شش داستان را دربردارد و شامل داستان‌های ۱و۲و۳و۴و۷و۱۲ام از نسخه موزه درسدن است. این احتمال وجود دارد که نسخه واتیکان از نسخه آلمانی قدیمی‌تر باشد که با توجه به درج شدن کامل حرکت‌گذاری الفبای عربی در نسخه کتابخانه واتیکان برای تمام نوشته‌ها و نبودن این امر در نسخه موزه درسدن، این احتمال دور از ذهن نیست.

مشهورترین چاپی که از این کتاب بعمل آمده به وسیله محرم ارگین در دو جلد که جلد اول شامل مقدمه، متنم انتقادی و نسخه بدل‌هاست در سال ۱۹۵۸ و جلد دوم را که مشتمل بر لغت‌نامه و گرامر زبان کتاب است در سال ۱۹۶۲ انتشار داده‌است.[۴۴]

زمان‌های متفاوتی برای قدیم‌ترین نسخه خطی موجود در نظر گرفته می‌شود. جفری لوئیس قدمت اوایل قرن ۱۵ میلادی منصفانه می‌داند[۴۶] با دو وجه از متن: یک لایه یک مجموعه از سنت‌های شفاهی مربوط به درگیری‌ها و نبرهای قوم اوغوز با پچنگ‌ها و قبچاق‌ها و لایه دیگر به لشکرکشی‌های معاهده آق‌قویونلوها در قرن ۱۴ میلادی اشاره دارد.[۴۷]

جمال کافادار بر این اعتقاد است که قدمت این کتاب پیش‌تر از قرن ۱۵ میلادی نیست زیرا نویسنده تلاش دارد تا جایگاه حاکمان آق‌قویونلوها و عثمانیها را ارتقا دهد.[۴۸] با این وجود استنفورد جی شا در کتاب تاریخ امپراطوری عثمانی قدمت کتاب دده قورقود را به قرن ۱۴ میلادی تخمین زده‌است.[۴۹]

مایکل ای. در خصوص دو تاریخ اعلام نظر کرده‌است، وی اعتقاد دارد که نسخه‌ای که در حال حاضر از داستان‌ها داریم به صورت داستان‌ها و شعرهای فولکلور در حدود قرن ۱۳میلادی ساخته شده‌اند و در حدود قرن ۱۵ میلادی به صورت مکتوب درآمده است.[۴۸] حداقل یکی از داستانها (داستان هشتم: بوسات اولدوردوگی تپه گوزون بویو (داستان تپه گوز کشته شده به دست بوسات) در نسخه مکتوب در ابتدای قرن ۱۴ مشابهتی با داستان منتشرنشده‌ای به زبان عربی با نام Durar al-Tijan,کتابت شده در مصر به تاریخ ۱۳۰۹ تا ۱۳۴۰ میلادی دارد.[۸]

اکثریت محققان حماسه‌های باستانی ترکی و داستان‌های قومی، مانند واسیلی بارتلد، آکادمی روسی-سوسیالیست و محقق انگلیسی بریتانیا جفری لوئیس، بر این باورند که متن «دده قورقود» دارای ویژگی‌های خاص آذری و گویش ترکی آذری می‌باشد.[۵۰] جواد هیئت نیز اعتقاد داشت که «کتاب «حماسه دده قورقود» حماسه مشترک ترکها و آذری‌هاست. حماسه گرچه ۱۳۰۰ سال قدمت دارد ولی در قرن ۱۵ به رشته تحریر درآمده است.»[۹]

کتاب دده قورقود که اغوزنامه هم نامیده شده[نیازمند منبع]، گردآوردی است از دوازده داستان که از حکایتهای ترک‌های اوغوز قزاقستان در قرن ۱۵ میلادی الهام گرفته.[۵۱] اصطلاح اغوزنامه برای کتاب دده قورقود به داستان مردان قبیله اوغوز اشاره دارد، نه به شخصیتی اسطوره‌ای به نام اغوز.[نیازمند منبع]، بعلاوه، روایتهای‌اغوز و کتاب دده قورقود ساختمان روایی متفاوتی دارند. در حالی که روایت‌های‌اغوز داستان خان‌ها را به عنوان رهبران مطلق سیاست دشت حکایت می‌کند، کتاب دده قورقود داستان مردانی از قبیله اغوز است که رئیس‌های آنان، مثل بایندرخان، در متن وجود دارند،[نیازمند منبع]، اما هیچگاه روی آنان تأکیدی نشده. این تفاوت بین کتاب دده قورقود و قطعه‌توپقاپی هم وجود دارد. قطعه‌توپقاپی، نوشته‌ای است با نویسنده ناشناس که در مدخل تاریخ آل سلجوق نوشته یازیجی‌اوغلو پیدا شده‌است. با وجود این تفاوت‌ها، هردوی این قصه‌ها (اغوزخان و کتاب دده قورقود) واضحاً طی قرن‌های ۱۴ تا ۱۶ میلادی گردآوری شده‌اند[نیازمند منبع]، کتاب کلمات اغوزنامه المشهور به آتالارسوزی، که جُنگی از ضرب‌المثلهاست، شامل مدخلی بر قورقودآتا می‌شود که در آن از اغوزآتا به عنوان فردی نامبرده شده که واجد توانایی پیشگویی می‌باشد. کتاب‌های کنزالدرر و جامع الغرر و درر التیجان و غرر تواریخ الازمان نوشته ابن دواداری (۷۸۶ قمری، ۱۳۳۵ تا ۱۳۳۶ میلادی)، تاریخ‌نگار دوره مملوکان، که بازتابی است از داستان‌های دوره اردوی زرین، آمیزه بی‌همتایی از داستان‌های مربوط به چنگیزخان، اغوزخان و دده قورقود را ارائه می‌دهد. سرانجام، تاریخ جدید مرآت جهان، که کتابی در مورد تاریخ جهان است و در سال ۱۵۹۲ میلادی / ۱۰۰۰ قمری توسط یکی از خاندان آق‌قویونلو نوشته شده، داستان‌هایی در مورد اغوز دارد که هم به داستان دده قورقود و هم به داستان اغوزخان اشاره کرده‌است.[۵۲]

بر پایه نظر محمد فؤاد کوپرولو مجموعه داستان‌های ده‌ده قورقود ریشه‌ای پیش از اسلامی دارند و نشانه‌هایی از این ریشه‌های پیش از اسلام در آن دیده می‌شود.[۵۳] این داستان‌ها قرن‌ها به‌صورت شفاهی سینه به سینه نقل شده‌اند و سرانجام به صورت مکتوب درآمده‌اند. کوپرولو باور دارد کتاب دده قورقود در واقع از مجموعه مناقب اغوزان یا اوغوزنامه‌ها جدا شده‌است.[۵۴] وی برای اثبات سخن خود قسمتی از نقل قول ابوبکر عبدالله دواداری در کتاب درر التیجان را می‌آورد. دواداری در این کتاب که به سال ۷۰۹ قمری تألیف شده‌است در ذکر رویدادهای سال ۶۲۸ قمری، به دو کتاب به نام‌های اولوخان آتا بیتکچی و دیگری اوغوزنامه اشاره می‌کند. او می‌نویسد خود اصل کتاب اوغوزنامه را دیده‌است. این کتاب به روایت دواداری ابتدا از ترکی به فارسی و سپس به وسیله جبرائیل بن بختیشوع طبیب و مترجم معروف زمان هارون الرشید به عربی ترجمه شده‌است و اصل آن جزو خزانه ابومسلم خراسانی بوده‌است. نقل دواداری از آنجا که شباهت بسیار به داستان تپه گوز دارد، کوپرولو را به این نتیجه رساند که این کتاب قسمتی از اغوزنامه باستانی بوده‌است که بعدها از آن مجموعه جداشده‌است؛ ولی استدلال استواری برای این سخن که این دو یک کتاب هستند وجود ندارد.[۵۵] فاروق سومر هم استدلال کوپرولو را رد می‌کند و می‌گوید این کتاب ربطی به آغوزنامه رویت شده توسط ابن دواداری نیست.[۵۶]

جوادی و بوریل معتقدند که داستان دده قورقود، به قرن پنجم و ششم هجری (یازدهم و دوازدهم میلادی) به دوران پیش از مسلمان شدند ترک‌های اغوز بر می‌گردد. با این حال، متن موثق این داستان در قرن نهم هجری (پانزدهم میلادی) نگاشته شده‌است.[۵۷]

از نگاه فاروق سومر، داستان دده‌قورقود در مورد ترک‌های اغوز حوضه رود سیحون در قرن چهارم و پنجم هجری است.[۵۶]

ترجمه‌ها

کشته شدن دپه کوزی توسط بساط از کتاب دده قورد

کتاب دده قورقود به زبان‌ها مختلف ترجمه شده‌است. نخستین ترجمه دده‌قورقود به زبان آلمانی در سال ۱۸۱۵ از روی نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود.[۵۸]

غیر از ترجمه‌های آلمانی. روسی. ایتالیایی چندین ترجمه دیگر نیز به سایر زبان‌های اروپایی و آسیایی صورت گرفته از جمله آن‌ها دو ترجمه به زبان انگلیسی را می‌توان نام برد که اولی د ر انگلستان و و دومی در آمریکا انجام یافته‌است. از ترجمه کنندگان می‌توان به ترجمه دیگر از یواخیم هاین به زبان آلمانی که در سال ۱۹۵۸ درشهرزوریخ و چاپ به زبان روسی در سال۱۹۶۲به وسیله بارتولد وانتشار توسط ویکتور ژیرمونسکی درمسکو اشاره کرد.[۵۸]

متن کامل کتاب هم که با رسم خط اصلی بر اساس نسخه کتابخانه برلین در سال۱۹۱۶ از سوی کیلیسلس رفعت محقق کشور ترکیه که تلاش پیگیری در نشر متون زبان ترکی استانبولی داشته در استانبول به چاپ رسید..[نیازمند منبع]

در ایران

ترجمه کتاب دَدَه قورقود برای اولین بار به زبان فارسی در سال ۱۳۵۵ توسط فریبا عزب‌دفتری و محمد حریری اکبری توسط نشر ابن سینا در تبریز به چاپ رسید. این ترجمه از متن انگلیسی آقای جفری لویس انجام گرفته‌است. بهزاد بهزادی پژوهشگر زبان ترکی آذربایجانی نیز دده قورقود را به زبان فارسی ترجمه کرده‌است. داستان دلی دومرول آن با عنوان سرگذشت دومرول دیوانه سر توسط صمد بهرنگی به فارسی ترجمه شده‌است. کتاب دَدَه قورقود به زبان ترکی آذربایجانی بعد از انقلاب توسط هویت‌خواهان به صورتی که تمام اسامی ترکی اوغوزی را به ترکی آذربایجانی و به حال هوای فرهنگی و تاریخی آذربایجان تغییر داده شده بود چاپ شده[نیازمند منبع] و در سال ۱۳۵۸ مجله‌ای هم به همین نام توسط خلقی‌ها در ۲۵ شماره به زبان ترکی چاپ شد.[۲]

ولادیمیر بارتولد (به انگلیسی: Veladimir Bartold)دانشمند و خاورشناس شهیر روسی چنان تحت تاثیر کتاب دده قورقود قرار گرفته است که از سالهای آغاز جوانی تا روزهای پایانی زندگی خود به بررسی این کتاب پرداخته است. وی برای نخستین بار اظهار داشت که محل رویدادهای حماسه جایی جز سرزمین آذربایجان نبوده است.[۵۹][۶۰]

محرم ارگین در جلد وم کتاب خود چنین می‌گوید که: «جای هیچگونه تردیدی نیست که کتاب دده قورقود متعلق به سرزمین آذربایجان است. گذشته از اسامی اماکن و اعلام و اقوام به کار رفته در داستان‌ها که این واقعیت را به وضوح نشان می‌دهند، زبان ادبی کتاب نیز مهر و نشان خاص این منطقه را در بر خود دارد. مشخصات زبان ترکی آذربایجانی که نشانه‌های آن در سده پانزدهم میلادی در نوشته‌های «قاضی برهان‌الدین» به چشم می‌خورد، در کتاب دده قورقود به گونه نمایان‌تر و چشم‌گیرتری ملموس است. به این ترتیب زبان آن نیز با موقعیت فرهنگی، جغرافیایی و بومی محل کاملاً تطبیق می‌کند.»[۶۱]

در دولت حسن روحانی طرحی برای تدریس دده قورقود در ایران گذاشته شد.[نیازمند منبع] جواد طباطبایی، فیلسوف تبریزی، در این‌باره نوشته‌است: «دولت تدبیر و امید با چه رویی می‌خواهد به مردم آذربایجان، که سده‌ها در قهوه‌خانه‌های شهرهای خود گوش به نقالی داستان‌های شاهنامه سپرده‌اند، اعلام کند که از این پس افسانه‌های «دده قورقود» جای داستان‌های رستم و سهراب را گرفته‌است. اگر چنین تدبیرها در راستای «بازگشت به خویشتن»‌ها و «آنچه خود داشت» هاست، متولیان باید بدانند که این اجبار به تغییر هویت مردم آذربایجان عین از خود بیگانه ساختن آنان است، زیرا مردمی که هزار سال شاهنامه، دیوان حافظ و گلستان سعدی خوانده‌اند به آسانی به این جعل هویت برای خود تن در نخواهند داد و از این «تدبیرِ» داهیانهٔ دولت جز «ناامیدی» از تدبیرهای او حاصل نخواهد شد!» وی افزوده‌است: «به رغم تبلیغاتی مسموم و یکسره نادرستی که گوش‌ها را کر می‌کند، هرگز، چاپ کتاب دده قورقود در آذربایجان ممنوع نبوده و خود من از نیمهٔ دوم دههٔ سی شمسی نسخه‌هایی از آن را در کتابفروشی‌های تبریز دیده بودم. فروش آزاد چند صد نسخه‌ای که از این «حماسهٔ ملّی ترکان» در تبریز چاپ می‌شد سال‌ها طول می‌کشید و البته جز مردمان کنجکاو نسخه‌ای از آن را نمی‌خریدند و اگر می‌خریدند اغلب نمی‌خواندند! ادعای «تحمیل» زبان فارسی به مردم آذربایجان توجیهی برای «تحمیل» تدریجی زبان «ترکی» دده قورقود به مردمی است که در سال‌های اخیر هویت جدید «ترکی در حال رنسانس» خود را کشف کرده‌اند. وزارت علوم باید بداند که نویسنده - یا نویسندگان- برنامه‌ای که اینک به دانشگاه‌های استان‌های آذربایجان ابلاغ شده‌است هدف‌هایی جز آموزش زبان داشته‌اند!»[۶]

ثبت در یونسکو

فرهنگ حماسی، داستان‌های عامیانه و موسیقی دده قورقود بر پایه دوازده افسانه قهرمانانه و سیزده دستگاه موسیقی سنتی است که در طول نسل‌ها از طریق انتقال سینه‌به‌سینه، هنرهای نمایشی، نشانه‌های فرهنگی و آهنگ‌های موسیقی به اشتراک گذاشته شده‌است در نوامبر ۲۰۱۸ به پیشنهاد کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه و قزاقستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده‌است.[۶۲]

در سال ۱۹۹۸ کتاب دده قورقود از طرف جمهوری آذربایجان و سازمان یونسکو نامزد و در سال ۲۰۰۰ «هزارو سیصدمین سالگرد نوشته شدن دده قورقود» جشن گرفته شد.[۶۳][۶۴]

از سال ۱۹۵۶ یونسکو برای بزرگ‌داشت و شناساندن وقایع تاریخی و شخصیت‌های برجسته کشورهای عضو برای جهانیان جشن‌هایی را ترتیب می‌دهد،[۶۵] که بر اساس درخواست کشورهای عضو است،[۶۶] در مورد کتاب دده قورقود هم دولت جمهوری آذربایجان، این مناسبت را برای برگزاری سالگرد به یونسکو اعلام نمود و یونسکو آن را جشن گرفت؛ حیدر علی‌اف رئیس‌جمهور فقید جمهوری آذربایجان در بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود» اعلام کرد که: «اگر چه ما امروز در وضعیت جنگ به سر می‌بریم ولی دده قورقود مردم را به صلح و دوستی دعوت می‌کند. ما سعی می‌کنیم مناقشات را مطابق با توصیه‌های دده قورقود حل کنیم.»[۶۷] در همین مراسم نیز جواد هیئت اعلام کرد که «کتاب «حماسه دده قورقود» حماسه مشترک ترک‌ها و آذری‌هاست. در این حماسه مراحل مختلف اولاد ترک از بدو تولد و نامگذاری گرفته تا وران جوانی، شهامت، نامزدی، زناشویی، دوران پیری و آخرین لحظات عمرشان با سوژه‌های جالب منعکس شده‌اند. حماسه گرچه ۱۳۰۰ سال قدمت دارد ولی در قرن ۱۵ به رشته تحریر درآمده است.»[۹]

در سال ۱۹۹۹ بانک ملی جمهوری آذربایجان، سکه‌های یادبود طلا و نقره به مناسبت سال دده قورقود ضرب کرد.[۶۸]

منابع

  • Lewis, Geoffrey (Ed.) (1974). The Book of Dede Korkut. Harmondsworth: Penguin
  1. ↑ Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1۹۷۷, pg 141. Excerpt: "The greatest folk product of the fourteenth century was the prose collection of Dede Korkut, the oldest surviving examples of Oghuz Turkmen epic. Dede Korkut relates the struggles of Turkmens with the Georgians and Abkhaza Circassians in the Caucasia as well as with the Byzantines of Trabazon, adding stories of relationships and conflicts within Turkomen tribes
  2. ↑ ^ Cemal Kafadar(۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466-78). G. Lewis on the hand dates the composition “fairly early in the 15th century at least”.
  3. ↑ İlker Evrım Bınbaş OḠUZ KHAN NARRATIVES in Encyclopaedia Iranica The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma. [۱]
  4. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۱۷. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  5. ↑ کریمی، م (۱۳۵۸). ادبیات باستان آذربایجان - جلد اول. انتشارات ایشیق.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «زبان ملّی و برنامهٔ آموزش زبان‌های محلی». پارسی‌انجمن.
  7. ↑ «داستان دده‌قورقود» (PDF). آذرگشنسپ از کتاب مطالعاتی دربارهٔ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Lewis (1974), p.  21
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ علی زهره وند (۱۳۷۹). «بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود»». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰. ص. ۲۹۶.
  10. ↑ Kitab-i Dedem Korkut، SLUB. «Kitab-i Dedem Korkut - Mscr.Dresd.Ea.86». digital.slub-dresden.de (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۲۷.
  11. ↑ Cemal Kafadar (۱۹۹۵), “in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states”, University of California Press, 1995.
  12. ↑ Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , ۱۹۹۲), ۳۹۵–۴۱۷.
  13. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۱۲۳. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  14. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۱۲۴. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  15. ↑ لوئیس، جفری (۱۳۵۵). کتاب بابا قورقود. ترجمهٔ عزبدفتری، فریبا - حریری اکبری، محمد. نشر ابن‌سینا-تبریز. ص. ۳۱۵.
  16. ↑ صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل (۱۳۷۶). آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول. نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران. ص. ۳۱۵.
  17. ↑ روشن، ح (۱۳۵۸). ادبیات شفاهی مردم آذربایجان. انتشارات دنیا-تبریز. ص. ۱۲۳.
  18. ↑ فرزانه، محمدعلی (۱۳۵۸). کتاب دده قورقود. انتشارات فرزانه- تهران. ص. ۱۹.
  19. ↑ لوئیس، جفری (۱۳۵۵). کتاب بابا قورقود. ترجمهٔ عزبدفتری، فریبا - حریری اکبری، محمد. نشر ابن‌سینا-تبریز. ص. ۳۷و۳۸.
  20. ↑ صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل (۱۳۷۶). آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول. نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران. ص. ۷۵.
  21. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۱۴۲. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  22. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۱۴۴. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  23. ↑ صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل (۱۳۷۶). آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول. نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران. ص. ۷۸.
  24. ↑ صفرعلی، علیار و یوسفعلی، خلیل (۱۳۷۶). آذربایجان ادبیاتی تاریخی-جلد اول. نشر موسسه فرهنگی راستان-تهران. ص. ۷۹.
  25. ↑ صدیق، حسین (۱۳۵۷). هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات مردم آذربایجان. انتشارات دنیای دانش-تبریز. ص. ۴۹.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ عبدالعلی کارنگ (اسفند ۱۳۳۴). «کتاب دده قورقود». مجله یغما سال هشتم اسفند ۱۳۳۴شماره ۱۲(پیاپی ۹۲). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۹.
  27. ↑ Dresden، SLUB. «Kitab-i Dedem Korkut - Mscr.Dresd.Ea.86». digital.slub-dresden.de (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۴.
  28. ↑ Kitab-i Dedem Korkut – Vat. turc. 102 digital
  29. ↑ «Modern Türklük Araştırmaları Dergisi/Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2/4:158-188, Art.#59». mtad.humanity.ankara.edu.tr. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۴.
  30. ↑ amp.dw.com https://amp.dw.com/fa-ir/iran/a-49311598?maca=per-tco-dw&__twitter_impression=true. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۳. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  31. ↑ «اعطای نشان افتخار به ولی محمد خوجه از ترکمن صحرا کاشف نسخه جدید کتاب "دده قورقود" | TRT Persian». www.trt.net.tr. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۴.
  32. ↑ Ottoman and Persian Empires 1300-1730 in: Beck, Sanderson. 2004. Ethics of civilization 1, Middle East & Africa to 1875 / by Sanderson Beck. Goleta, Calif: World Peace Communications.
  33. ↑ «مترجم Google». translate.google.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۲.
  34. ↑ Lewis, Geoffrey (Ed.) (1974). The Book of Dede Korkut. Harmondsworth: Penguin
  35. ↑ شجره التراکمه، ابوالغازی بهادرخان، ترجمه م. کریمی، کرج نشر پینار 1389
  36. ↑ فرزانه، محمدعلی (۱۳۵۸). کتاب دده قورقود. انتشارات فرزانه- تهران. ص. ۱۰الف.
  37. ↑ Lewis (1974), pp.  20–21
  38. ↑ میر علی سید سلامت (۱۳۵۸). مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود. انتشارات آشینا- تبریز. ص. ۴۰. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  39. ↑ «DEDE ḲORḲUT». Encyclopédie de l’Islam. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۰۳.
  40. ↑ صدیق، حسین (۱۳۵۷). هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات مردم آذربایجان. انتشارات دنیای دانش - تبریز. ص. ۳۲.
  41. ↑ میر علی سید سلامت (۱۳۵۸). مقدمه‌ای بر بررسی کتاب دده‌قورقود. انتشارات آشینا- تبریز. ص. ۲۱۳. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  42. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۵۳ و ۵۴. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  43. ↑ رحمانی‌فر، محمد (۱۳۷۹). نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک‌های ایران. تشر اختر - تبریز. ص. ۱۵۰. شابک ۹۶۴-۶۷۵۶-۴۰-۹.
  44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ دده قورقود، محمد علی فرزانه، ص الف۵
  45. ↑ دده قورقود، محمد علی فرزانه، ص الف۸
  46. ↑ Kafadar (1996)
  47. ↑ Michael E. Meeker, "The Dede Korkut Ethic", International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. , 1992), 395–417. "According to Lewis (1974), an older substratum of these oral traditions dates to conflicts between the ancient Oghuz and their Turkish rivals in Central Asia (the Pecheneks and the Kipchaks), but this substratum has been clothed in references to the 14th-century campaigns of the Akkoyunlu Confederation of Turkic tribes against the Georgians, the Abkhaz, and the Greeks in Trebizond."
  48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ "Book of Dede Korkut". Wikipedia (به انگلیسی). 2019-01-27.
  49. ↑ Stanford Jay Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University, 1977, pg 141.
  50. ↑ Lewis (1974), pp.  22
  51. ↑ «حماسه 'دده قورقود' در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد». ایرنا. ۲۰۱۸-۱۱-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۰۲.
  52. ↑ İlker Evrım Bınbaş (April 15, 2010). "OḠUZ KHAN NARRATIVES". [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] (به انگلیسی). Retrieved 15 August 2014. {{cite encyclopedia}}: URL–wikilink conflict (help)
  53. ↑ http://rch.ac.ir/article/Details?id=9128
  54. ↑ صوفیان نخستین در ادبیات ترک، محمد فؤاد کوپریلی، ترجمه توفیق. ه. سبحانی، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران،1385 ص63
  55. ↑ صوفیان نخستین در ادبیات ترک، محمد فؤاد کوپریلی، ترجمه توفیق. ه. سبحانی، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران،1385 صص297-298
  56. ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ رئیس‌نیا، رحیم، دانشنامه جهان اسلام، ذیل دده قورقود، جلد 17
  57. ↑ H. Javadi and K. Burrill, "AZERBAIJAN x. Azeri Literature" in Encyclopædia Iranica. Vol. III, Fasc. 3, 1988, pp. 251-255.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ «ده ده قورقود اعتبارملی ما آذربایجانیها در سطح جهان است». www.www.heyderbaba.com. ۲۰۱۱-۱۲-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۰۲.
  59. ↑ فرآذین، جوانشیر (۱۳۸۱). پژوهشی در اسطوره دده قورقود: شاهکاری کهن. جامعه پژوه-تبریز. ص. ۲۰. شابک ۱-۴-۹۲۳۷۹-۹۶۴.
  60. ↑ صدیق، حسین (۱۳۵۷). هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات مردم آذربایجان. انتشارات دنیای دانش - تبریز. ص. ۸.
  61. ↑ لوئیس، جفری، فریبا عزبدفتری، محمد حریری اکبری (۱۳۵۵). کتاب بابا قورقود. نشر ابن‌سینا - تبریز. ص. ۱۰.
  62. ↑ https://ich.unesco.org/en/RL/heritage-of-dede-qorqud-korkyt-ata-dede-korkut-epic-culture-folk-tales-and-music-01399
  63. ↑ UNESCO website, accessed March 19, 2007Celebration of anniversaries with which UNESCO was associated since 1996, UNESCO website, accessed March 19, 2007
  64. ↑ Celebration of anniversaries with which UNESCO was associated since 1996
  65. ↑ United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
  66. ↑ درگاه سازمان یونسکو، مدخل چگونگی نامزد کردن وقایع برای برگزاری سالگرد
  67. ↑ علی زهره وند (۱۳۷۹). «بزرگداشت هزار و سیصدمین سالگرد کتاب «دده قورقود»». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۱۳۷۹ شماره ۳۰. ص. ۲۹۵.
  68. ↑ بانک ملی آذربایجان

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=کتاب_دده_قورقود&oldid=26596661»