اووژنز

اووژنز
شناسه‌ها
MeSH	D009866
TE	E1.0.2.2.0.0.2

اووژنز (به انگلیسی: Oogenesis) یا مامه‌زایی همچنین با نام‌های تخمک گذاری یا گامت زایی جنس ماده می شناسند که در مقابل آن در جنس نر اسپرماتوژنز یا اسپرم زایی را داریم. فرایند اووژنز در نهایت به تولیدتخمک ختم می‌شود.

اووژنز در انسان

فرایند اووژنز در سلول‌های اووگونیم (جمع: اووگونی) رخ می‌دهد. این سلول‌ها زمانی که می‌خواهند وارد فرایند اووژنز شوند یک بار همانند سازی کرده و تقسیم (میتوز) را شروع می‌کنند. سلول‌های بدوی (سلول‌های جنسی) قبل از تولد وقتی به سلول‌های گنادی فرد مؤنث می‌رسند به اووگونی تبدیل می‌شوند؛ و پس از چند تقسیم میتودر پایان ماه سوم، در کنار هم تجمع می‌یابند. اکثر اووگونی‌ها تقسیمات میتوزی را ادامه می‌دهند و تعدادی از آن‌ها به سلول‌های اووسیت اولیه تمایز می‌یابند. اووسیت اولیه سلولی است که می‌خواهد تقسیمات می‌وزی را شروع کند، بنابراین دی‌ان‌ای خود را دو برابر می‌کنند. تعداد اووگونی‌ها تا ماه پنجم بیشینه بوده و نزدیک به ۷ میلیون می‌باشد. در این هنگام مرگ آن‌ها آغاز می‌شود و بسیاری از اووگونی‌ها و اووسیت‌های اولیه از بین می‌روند. در نزدیکی زمان تولد اووسیت‌های اولیه که تعدداشان نزدیک به ۷۰۰۰۰۰ تا ۲ میلیون عدد است وارد پروفاز اولین تقسیم میوز شده‌اند و در مرحله پروفاز (دیپلوتن) متوقف می‌مانند و تا پیش از آغاز بلوغ در این مرحله باقی می‌مانند. هنگام بلوغ تنها تعداد ۴۰۰۰۰۰ عدد از اووسیت‌های اولیه وجود دارندکه تحت اثر هورمون‌های این دوره میوز I را کامل می‌کنند. تا پایان عمر خانم‌ها تنها ۵۰۰ عدد از این اووسیت‌های باقی‌مانده (۷۰۰۰۰۰) در فرایند تخمک‌گذاری (اووژنز) شرکت می‌کنند. همان‌طور که گفته شد اووسیت‌های اولیه در مرحله دیپلوتن پروفاز میوز I موسوم به دیکتیوتن تا هنگام بلوغ متوقف می‌مانند که این امر به خاطر وجود عامل مهارکننده بلوغ اووسیت (oocyt maturation inhibitor) می‌باشد. بعد از گذراندن میوز I اووسیت اولیه تبدیل به اووسیت ثانویه می‌شود و یک جسم قطبی اولیه تشکیل می‌شود. هر ماه از یکی از تخمدان‌ها یک اووسیت ثانویه آزاد شده و می‌تواند با اسپرم ترکیب شود. اووسیت ثانویه بعد از لقاح با اسپرم میوز را تکمیل کرده و تخمک (تخمک) و جسم قطبی ثانویه را پدید می‌آورد. عمل تخمک‌گذاری حدود روز ۱۴ دورهٔ جنسی آغاز می‌شود. اما در صورت عدم لقاح اووسیت ثانویه با اسپرم، اووسیت ثانویه دفع می‌شود (و نه تخمک). اووسیت ثانویه بعد از خروج از تخمدان در ابتدای لوله فالوپ با اسپرم ترکیب می‌گردد. سپس حرکت خود را یه سمت گردن رحم آغز نموده و در طی مسیر تقسیمات (میتوز) خود را آغاز می‌کند. به‌طوری‌که در هنگام ورود به رحم به حدود ۳۲ سلول رسیده که در این هنگام به آن بلاستوسیت گفته می‌شود.

ترتیب مراحل

سلول‌های بدوی ← (تقسیم میتوز) ← اووگونی ← (میتوز) ← اووسیت اولیه ← (میوز I) ← اووسیت ثانویه + جسم قطبی اولیه ← (میوز II) ← اووم + دومین جسم قطبی