ماههای هجری خورشیدی: تفاوت میان نسخهها
جز ←ماههای هجری خورشیدی: دستور زبان درست |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''ماههای خورشیدی''' در یکسال گاهشماری ([[هجری شمسی]]) و [[ایرانی]]، تشکیل شدهاست از ۱۲ ماه، که شش ماه اول ۳۱ روز، پنج ماه دوم ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روز میباشد. هر ۴ سال (بندرت ۵ سال) یکبار طول ماه آخر ۳۰ روز است که آن سال به '''سال [[کبیسه]]''' معروف است. |
'''ماههای خورشیدی''' در یکسال گاهشماری ([[هجری شمسی]]) و [[ایرانی]]، تشکیل شدهاست از ۱۲ ماه، که شش ماه اول ۳۱ روز، پنج ماه دوم ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روز میباشد. هر ۴ سال (بندرت ۵ سال) یکبار طول ماه آخر ۳۰ روز است که آن سال به '''سال [[کبیسه]]''' معروف است. |
||
==ماههای هجری خورشیدی== |
== ماههای هجری خورشیدی == |
||
این ماهها در کشورها، زبانها و گویشهای ایرانیان نام خاصی |
این ماهها در کشورها، زبانها و گویشهای ایرانیان نام خاصی دارد؛ که به ترتیب عبارتاند از: |
||
که به ترتیب عبارتاند از: |
|||
{{ماههای هجری خورشیدی}} |
{{ماههای هجری خورشیدی}} |
||
==ماههای [هجری] خورشیدی ایرانی== |
== ماههای [هجری] خورشیدی ایرانی == |
||
عناوین ماههای تقویم جلالی و هجری خورشیدی (ایران): |
عناوین ماههای تقویم جلالی و هجری خورشیدی (ایران): |
||
===فروردین=== |
=== فروردین === |
||
فروردین نام نخستین ماه و فصل بهار و روز نوزدهم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در [[اوستا]] و زبان پارسی باستان '''فرورتینام'''، در |
فروردین نام نخستین ماه و فصل بهار و روز نوزدهم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در [[اوستا]] و زبان پارسی باستان '''فرورتینام'''، در زبان پهلوی '''فرورتین''' و در زبان فارسی '''فروردین''' گفته شده که به معنای '''فروردهای پاکان''' و '''فروهرهای ایرانیان''' است. بنا به عقیده پیشینیان، ده روز پیش از آغاز هر سال فروهر در گذشتگان که با روان و وجدان از تن جدا گشته، برای سرکشی خان و مان دیرین خود فرود میآیند و ده شبانه روز روی زمین به سر میبرند. به مناسبت فرود آمدن فروهرهای نیکان هنگام نوروز را جشن فروردین خواندهاند. فروهران در ده روز آخر سال بر زمین هستند و بامداد نوروز پیش از بر آمدن آفتاب به دنیای دیگر میروند. |
||
===اردیبهشت=== |
=== اردیبهشت === |
||
اردیبهشت نام دومین ماه سال و روز دوم هر ماه در [[گاهشماری اعتدالی خورشیدی]] است. در اوستا «اشاوهیشتا» و در زبان پهلوی «اشاوهیشت» و در زبان فارسی «اردیبهشت» گفته شدهاست. به معنی '''راستی و درستی، تقدس، قانون و آئین ایزدی، پاکی و... ''' که بسیار هم در اوستا به کار برده شدهاست. همچنین دارای صفت عالی است به معنای ''بهترین و بهشت'' فارسی به معنی ''فردوس'' از همین کلمهاست. در مجموع این کلمه به بهترین راستی و درستی است و در عالم روحانی نماینده صفت راستی و پاکی و تقدس اهورامزداست و در عالم مادی نگهبانی کلیه آتشهای روی زمین به او سپرده شدهاست. در معنی ترکیب لغت اردیبهشت «مانند بهشت» هم آمدهاست. |
اردیبهشت نام دومین ماه سال و روز دوم هر ماه در [[گاهشماری اعتدالی خورشیدی]] است. در اوستا «اشاوهیشتا» و در زبان پهلوی «اشاوهیشت» و در زبان فارسی «اردیبهشت» گفته شدهاست. به معنی '''راستی و درستی، تقدس، قانون و آئین ایزدی، پاکی و... ''' که بسیار هم در اوستا به کار برده شدهاست. همچنین دارای صفت عالی است به معنای ''بهترین و بهشت'' فارسی به معنی ''فردوس'' از همین کلمهاست. در مجموع این کلمه به بهترین راستی و درستی است و در عالم روحانی نماینده صفت راستی و پاکی و تقدس اهورامزداست و در عالم مادی نگهبانی کلیه آتشهای روی زمین به او سپرده شدهاست. در معنی ترکیب لغت اردیبهشت «مانند بهشت» هم آمدهاست. |
||
===خرداد=== |
=== خرداد === |
||
خرداد نام سومین ماه سال و روز ششم در گاه شمار اعتدالی خورشیدی است. در اوستا و زبان پارسی باستان «هئوروتات»، در زبان پهلوی «خردات» و در زبان فارسی «خورداد یا خرداد» گفته شدهاست. به '''معنای کمال و رسایی''' است و ایزدان تیر و باد و فروردین از همکاران خرداد میباشند. خرداد ''نماینده کمال و رسایی'' [[اهورامزدا]] است و در گیتی به نگهبانی از آب گماشته شدهاست. |
خرداد نام سومین ماه سال و روز ششم در گاه شمار اعتدالی خورشیدی است. در اوستا و زبان پارسی باستان «هئوروتات»، در زبان پهلوی «خردات» و در زبان فارسی «خورداد یا خرداد» گفته شدهاست. به '''معنای کمال و رسایی''' است و ایزدان تیر و باد و فروردین از همکاران خرداد میباشند. خرداد ''نماینده کمال و رسایی'' [[اهورامزدا]] است و در گیتی به نگهبانی از آب گماشته شدهاست. |
||
===تیر=== |
=== تیر === |
||
تیر نام چهارمین ماه سال و روز سیزدهم هر ماه [[گاهشماری اعتدالی خورشیدی]] است. در اوستا «تیشریه»، در [[زبان پهلوی]] «تیشتر» و در [[زبان فارسی]] صورت تغییر یافته آن یعنی «تیر» گفته شده که یکی از ایزدان است و به ستاره شعرای یمانی اطلاق میشود. فرشته مزبور نگهبان باران است و به کوشش او زمین پاک، از باران |
تیر نام چهارمین ماه سال و روز سیزدهم هر ماه [[گاهشماری اعتدالی خورشیدی]] است. در اوستا «تیشریه»، در [[زبان پهلوی]] «تیشتر» و در [[زبان فارسی]] صورت تغییر یافته آن یعنی «تیر» گفته شده که یکی از ایزدان است و به ستاره شعرای یمانی اطلاق میشود. فرشته مزبور نگهبان باران است و به کوشش او زمین پاک، از باران بهرهمند میشود و کشتزارها سیراب میگردد. '''تیشتر''' رادر زبانهای اروپایی '''سیریوس''' خواندهاند و هر گاه تیشتر از آسمان سر بزند و بدرخشد مژده ریزش باران میدهد. |
||
===مرداد=== |
=== مرداد === |
||
مرداد نام پنجمین ماه سال و روز هفتم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «امرتات»، در زبان پهلوی «امرداد» و در زبان فارسی «مرداد» گفته شدهاست و مرداد یعنی '''بی مرگی و آسیب ندیدنی یا جاودانی'''، پس واژه «مرداد» به غلط استعمال میشود و باید «امرداد» گفته شود. در [[ادبیات]] [[مزدیسنا]] امرداد یکی از [[امشاسپندان]] است که ''نگهبانی نباتات'' با اوست. در مزدیسنا خصایص امرداد عبارتند از:'''نیک اندیشی، صلح و سازش، راستی و درستی، فروتنی و محبت به همنوع، تامین |
مرداد نام پنجمین ماه سال و روز هفتم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «امرتات»، در زبان پهلوی «امرداد» و در زبان فارسی «مرداد» گفته شدهاست و مرداد یعنی '''بی مرگی و آسیب ندیدنی یا جاودانی'''، پس واژه «مرداد» به غلط استعمال میشود و باید «امرداد» گفته شود. در [[ادبیات]] [[مزدیسنا]] امرداد یکی از [[امشاسپندان]] است که ''نگهبانی نباتات'' با اوست. در مزدیسنا خصایص امرداد عبارتند از:'''نیک اندیشی، صلح و سازش، راستی و درستی، فروتنی و محبت به همنوع، تامین آسایش و امنیت بشر''' که او را دارای کمال مطلوب کردهاست. |
||
===شهریور=== |
=== شهریور === |
||
شهریور نام ششمین ماه سال و روز چهارم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «خشتروئیریه»، در زبان پهلوی «شتریور» و در زبان فارسی «شهریور» میدانند که در اوستا و زبان پارسی باستان و زبان سانسکریت به معنی ''کشور و پادشاهی منتخب و برگزیده''است. این ترکیب بارها در اوستا به معنی ''بهشت یا کشور آسمانی'' اهورامزدا آمدهاست و شهریور در جهان روحانی نماینده پادشاهی ایزدی و فر و اقتدار خداوندی است و در جهان مادی ''پاسبان فلزات''. چون نگهبانی فلزات با اوست او را دستگیر فقرا و ایزد رحم و مروت خواندهاند و روایت شدهاست شهریور آزرده و دلتنگ میشود از کسی که سیم و زر را بد به کار اندازد یا بگذارد که زنگ بزند. |
شهریور نام ششمین ماه سال و روز چهارم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «خشتروئیریه»، در زبان پهلوی «شتریور» و در زبان فارسی «شهریور» میدانند که در اوستا و زبان پارسی باستان و زبان سانسکریت به معنی ''کشور و پادشاهی منتخب و برگزیده''است. این ترکیب بارها در اوستا به معنی ''بهشت یا کشور آسمانی'' اهورامزدا آمدهاست و شهریور در جهان روحانی نماینده پادشاهی ایزدی و فر و اقتدار خداوندی است و در جهان مادی ''پاسبان فلزات''. چون نگهبانی فلزات با اوست او را دستگیر فقرا و ایزد رحم و مروت خواندهاند و روایت شدهاست شهریور آزرده و دلتنگ میشود از کسی که سیم و زر را بد به کار اندازد یا بگذارد که زنگ بزند. |
||
===مهر=== |
=== مهر === |
||
در [[زبان سانسکریت]] «میترا»، در [[اوستا]] و [[زبان پارسی باستان]] «میثر» و در زبان پهلوی «میتر» و در زبان فارسی «مهر» گفته میشود و به معنی پیوستن است. اغلب خاورشناسان معنی اصلی مهر را واسطه و میانجی ذکر کردهاند. مهر واسطهاست میان آفریدگار و آفریدگان و در زبان سانسکریت به معنی دوستی پروردگار و روشنایی و فروغ استو در اوستا فرشته روشنایی و پاسبان راستی و پیمان است. مهر، ایزد همواره بیدار و نیرومند است و برای یاری کردن راستگویان و بر انداختن دروغگویان و پیمان شکنان در تکاپوست. مهر از برای محافظت عهد وپیمان و میثاق مردم گماشته شدهاست از این رو فرشته فروغ و روشنایی نیز هست که هیچ چیز ار او پوشیده نمیماند. برای |
در [[زبان سانسکریت]] «میترا»، در [[اوستا]] و [[زبان پارسی باستان]] «میثر» و در زبان پهلوی «میتر» و در زبان فارسی «مهر» گفته میشود و به معنی پیوستن است. اغلب خاورشناسان معنی اصلی مهر را واسطه و میانجی ذکر کردهاند. مهر واسطهاست میان آفریدگار و آفریدگان و در زبان سانسکریت به معنی دوستی پروردگار و روشنایی و فروغ استو در اوستا فرشته روشنایی و پاسبان راستی و پیمان است. مهر، ایزد همواره بیدار و نیرومند است و برای یاری کردن راستگویان و بر انداختن دروغگویان و پیمان شکنان در تکاپوست. مهر از برای محافظت عهد وپیمان و میثاق مردم گماشته شدهاست از این رو فرشته فروغ و روشنایی نیز هست که هیچ چیز ار او پوشیده نمیماند. برای آنکه از عهده نگهبانی بر آید اهورامزدا به او هزار گوش و ده هزار چشم دادهاست و مقام مهر در بالای کوه «حرا» است، آنجایی که '''نه روز است و نه شب، نه گرم است و نه سرد، نه ناخوشی و نه بیماری'''. مهر از آنجا بر ممالک آریایی نگران است و مهر در همه جا حاضر است و با شنیدن آوای ستمدیدگان آگاه گشته به یاری آنان میشتابد. |
||
===آبان=== |
=== آبان === |
||
در اوستا «آپ» در زبان پارسی باستان «آپی» و در زبان فارسی «آب» گفته میشود. در اوستا بارها «آپ»به معنی '''فرشته نگهبان آب استعمال شده''' و همه جا به صیغه جمع آمدهاست و نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم از هر ماه را آبان میدانند. ایزد آبان موکل بر آهن است و تدبیر امور و مصالح ماه به او تعلق دارد. به سبب آنکه «زو» که یکی از پادشاهان ایران بود در این روز با افراسیاب جنگ کرده و او را شکست داده و از ملک خویش بیرون کرده، ایرانیان این روز را جشن میگیرند. دیگر آنکه چون بعد از مدت هشت سال در ایران عاقبت در همین روز باران شروع به باریدن کرد و بنابراین ایرانیان این روز را جشن گرفتند و آفتاب در این ماه در [[برج عقرب]] یا[[کژدم]] قرار میگیرد. |
در اوستا «آپ» در زبان پارسی باستان «آپی» و در زبان فارسی «آب» گفته میشود. در اوستا بارها «آپ» به معنی '''فرشته نگهبان آب استعمال شده''' و همه جا به صیغه جمع آمدهاست و نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم از هر ماه را آبان میدانند. ایزد آبان موکل بر آهن است و تدبیر امور و مصالح ماه به او تعلق دارد. به سبب آنکه «زو» که یکی از پادشاهان ایران بود در این روز با افراسیاب جنگ کرده و او را شکست داده و از ملک خویش بیرون کرده، ایرانیان این روز را جشن میگیرند. دیگر آنکه چون بعد از مدت هشت سال در ایران عاقبت در همین روز باران شروع به باریدن کرد و بنابراین ایرانیان این روز را جشن گرفتند و آفتاب در این ماه در [[برج عقرب]] یا[[کژدم]] قرار میگیرد. |
||
===آذر=== |
=== آذر === |
||
در اوستا «آتر - آثر» در زبان پارسی باستان «آتر» در زبان پهلوی «آتر» و در زبان فارسی «آذر» میگویند. آذر فرشته '''نگهبان آتش''' و یکی از بزرگترین ایزدان است. آریائیان بیش از دیگر اقوام به عنصر آتش اهمیت میدادند و ایزد آذر نزد هندوان «آگنی» خوانده شده و در کتاب کهن و مقدس هندوان «ودا» از خدایان بزرگ به شمار رفتهاست. آفتاب در این ماه در [[برج قوس]] یا [[کماندار]] قرار میگیرد. |
در اوستا «آتر - آثر» در زبان پارسی باستان «آتر» در زبان پهلوی «آتر» و در زبان فارسی «آذر» میگویند. آذر فرشته '''نگهبان آتش''' و یکی از بزرگترین ایزدان است. آریائیان بیش از دیگر اقوام به عنصر آتش اهمیت میدادند و ایزد آذر نزد هندوان «آگنی» خوانده شده و در کتاب کهن و مقدس هندوان «ودا» از خدایان بزرگ به شمار رفتهاست. آفتاب در این ماه در [[برج قوس]] یا [[کماندار]] قرار میگیرد. |
||
===دی=== |
=== دی === |
||
در اوستا «داثوش یا دادها» به معنی آفریننده، دادار و آفریدگار است و |
در اوستا «داثوش یا دادها» به معنی آفریننده، دادار و آفریدگار است و غالباً صفت اهورامزدا است و آن از مصدر «دا» به معنی دادن و آفریدن است. در خود اوستا صفت دی برای تعیین دهمین ماه استعمال شدهاست. |
||
===بهمن=== |
=== بهمن === |
||
در اوستا «وهومنه»، در زبان پهلوی «وهومن» و در زبان فارسی «وهمن یا بهمن» گفته شدهاست. به معنی '''خوب و نیک و معنی منش، نیک اندیش و نیک نهاد '''است و ''نخستین آفریده'' اهورامزدا است و یکی از بزرگترین ایزدان است و در عالم روحانی مظهر اندیشه نیک و خرد و توانایی خداوند است. یکی از وظایف بهمن این است که گفتار نیک را تعلیم دهد و از هرزه گویی باز دارد. خروس که از پرندگان مقدس به شمار میرود و در سپیده دم با بانگ خویش دیو ظلمت را رانده و مردم را به برخاستن و عبادت و کشت و کار میخواند ویژه بهمن است. ''لباس سفید'' هم از آن بهمن است و همه جانوران سودمند به حمایت بهمن سپرده شدهاند و کشتار در ماه بهمن منع شدهاست. بهمن ''اسم گیاهی'' است که به ویژه در [[جشن بهمنجه]] خورده میشود و در طب نیز این گیاه معروف است. |
در اوستا «وهومنه»، در زبان پهلوی «وهومن» و در زبان فارسی «وهمن یا بهمن» گفته شدهاست. به معنی '''خوب و نیک و معنی منش، نیک اندیش و نیک نهاد '''است و ''نخستین آفریده'' اهورامزدا است و یکی از بزرگترین ایزدان است و در عالم روحانی مظهر اندیشه نیک و خرد و توانایی خداوند است. یکی از وظایف بهمن این است که گفتار نیک را تعلیم دهد و از هرزه گویی باز دارد. خروس که از پرندگان مقدس به شمار میرود و در سپیده دم با بانگ خویش دیو ظلمت را رانده و مردم را به برخاستن و عبادت و کشت و کار میخواند ویژه بهمن است. ''لباس سفید'' هم از آن بهمن است و همه جانوران سودمند به حمایت بهمن سپرده شدهاند و کشتار در ماه بهمن منع شدهاست. بهمن ''اسم گیاهی'' است که به ویژه در [[جشن بهمنجه]] خورده میشود و در طب نیز این گیاه معروف است. |
||
===اسفند=== |
=== اسفند === |
||
دراوستا «اسپنتا آرمیتی» در زبان پهلوی «اسپندر» و در زبان فارسی «سپندار مذ، سفندارمذ، اسفندارمذ و گاه به تخفیف سپندار و اسفند» گفته شدهاست. به معنی '''پاک، مقدس، درست، بجا و اندیشیدن، فروتنی، بردباری و سازگاری''' است. سپندارمذ یکی از امشاسپندان است که |
دراوستا «اسپنتا آرمیتی» در زبان پهلوی «اسپندر» و در زبان فارسی «سپندار مذ، سفندارمذ، اسفندارمذ و گاه به تخفیف سپندار و اسفند» گفته شدهاست. به معنی '''پاک، مقدس، درست، بجا و اندیشیدن، فروتنی، بردباری و سازگاری''' است. سپندارمذ یکی از امشاسپندان است که مؤنث و دختر اهورامزدا خوانده شدهاست و موظف است که همواره زمین را خرم، آباد، پاک و بارور نگهدارد. هر که به کشت و کار بپردازد و خاکی را آباد کند خشنودی اسپندارمذ را فراهم کردهاست و آسایش در روی زمین سپرده به دست اوست. خود زمین نیز نماینده این ایزد بردبار و شکیباست و مخصوصاً مظهر وفا و اطاعت و صلح و سازش است. ''بیدمشک گل مخصوص سپندارمذ'' میباشد. |
||
==منابع== |
== منابع == |
||
{{پانویس}} |
{{پانویس}} |
||
* {{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://naghdnews.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=1892:ersali&catid=81:cultural&Itemid=174 |عنوان = |
* {{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://naghdnews.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=1892:ersali&catid=81:cultural&Itemid=174 |عنوان = تاریخچه تقویم ایرانی، معنی اسم ماهها | ناشر =وبگاه نقدنیوز |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۵ آبان ۱۳۹۲}} |
||
{{ماههای خورشیدی}} |
{{ماههای خورشیدی}} |
نسخهٔ ۲۵ فوریهٔ ۲۰۱۵، ساعت ۱۲:۵۷
ماههای خورشیدی در یکسال گاهشماری (هجری شمسی) و ایرانی، تشکیل شدهاست از ۱۲ ماه، که شش ماه اول ۳۱ روز، پنج ماه دوم ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روز میباشد. هر ۴ سال (بندرت ۵ سال) یکبار طول ماه آخر ۳۰ روز است که آن سال به سال کبیسه معروف است.
ماههای هجری خورشیدی
این ماهها در کشورها، زبانها و گویشهای ایرانیان نام خاصی دارد؛ که به ترتیب عبارتاند از:
ترتیب | روزها | نام | تاریخهای میلادی[۱] | فصل | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
فارسی (ایران) |
فارسی[۲] (افغانستان) |
پشتو[۳] (افغانستان) |
هزارگی[۴] (افغانستان) |
کردی | ترکی آذربایجانی | ||||
۱ | ۳۱ | فروردین | حَمَل | وری | اورال | خاکهلێوه | آغلار-گۆلر | ۲۱ مارس – ۲۰ آوریل | |
۲ | ۳۱ | اردیبهشت | ثَور | غویی | اید | گوڵان | گۆلن | ۲۱ آوریل – ۲۱ مه | |
۳ | ۳۱ | خرداد | جَوزا | غبرګولی | بررید | جۆزهردان | قؽزاران | ۲۲ مه – ۲۱ ژوئن | |
۴ | ۳۱ | تیر | سَرَطان | چنګاښ | سرتایستو | پووشپهڕ | قوْرا بیشیرن | ۲۲ ژوئن – ۲۲ ژوئیه | تابستان |
۵ | ۳۱ | مرداد | اَسَد | زمری | چیله تایستو | گهلاوێژ | قۇیرۇق دوْغان | ۲۳ ژوئیه – ۲۲ اوت | |
۶ | ۳۱ | شهریور | سُنبُله | وږی | آخیر تایستو | خهرمانان | زۇمار | ۲۳ اوت – ۲۲ سپتامبر | |
۷ | ۳۰ | مهر | میزان | تله | تخم ریز | ڕهزبهر | خزل | ۲۳ سپتامبر – ۲۲ اکتبر | |
۸ | ۳۰ | آبان | عَقرَب | لړم | برگ ریز | خهزهڵوهر | قؽروْو | ۲۳ اکتبر – ۲۱ نوامبر | |
۹ | ۳۰ | آذر | قَوس | لیندی | چیله زمستو | سهرماوهز | آذر | ۲۲ نوامبر – ۲۱ دسامبر | |
۱۰ | ۳۰ | دی | جَدْی | مرغومی | بامو | بهفرانبار | چیلله | ۲۲ دسامبر – ۲۰ ژانویه | زمستان |
۱۱ | ۳۰ | بهمن | دَلو | سلواغه | سیاه بار | ڕێبهندان | دوْندۇران | ۲۱ ژانویه – ۱۹ فوریه | |
۱۲ | ۲۹–۳۰[۵] | اسفند | حوت | کب | نجیر | رهشهمه | بایرام | ۲۰ فوریه – ۲۰ مارس |
ماههای [هجری] خورشیدی ایرانی
عناوین ماههای تقویم جلالی و هجری خورشیدی (ایران):
فروردین
فروردین نام نخستین ماه و فصل بهار و روز نوزدهم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا و زبان پارسی باستان فرورتینام، در زبان پهلوی فرورتین و در زبان فارسی فروردین گفته شده که به معنای فروردهای پاکان و فروهرهای ایرانیان است. بنا به عقیده پیشینیان، ده روز پیش از آغاز هر سال فروهر در گذشتگان که با روان و وجدان از تن جدا گشته، برای سرکشی خان و مان دیرین خود فرود میآیند و ده شبانه روز روی زمین به سر میبرند. به مناسبت فرود آمدن فروهرهای نیکان هنگام نوروز را جشن فروردین خواندهاند. فروهران در ده روز آخر سال بر زمین هستند و بامداد نوروز پیش از بر آمدن آفتاب به دنیای دیگر میروند.
اردیبهشت
اردیبهشت نام دومین ماه سال و روز دوم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «اشاوهیشتا» و در زبان پهلوی «اشاوهیشت» و در زبان فارسی «اردیبهشت» گفته شدهاست. به معنی راستی و درستی، تقدس، قانون و آئین ایزدی، پاکی و... که بسیار هم در اوستا به کار برده شدهاست. همچنین دارای صفت عالی است به معنای بهترین و بهشت فارسی به معنی فردوس از همین کلمهاست. در مجموع این کلمه به بهترین راستی و درستی است و در عالم روحانی نماینده صفت راستی و پاکی و تقدس اهورامزداست و در عالم مادی نگهبانی کلیه آتشهای روی زمین به او سپرده شدهاست. در معنی ترکیب لغت اردیبهشت «مانند بهشت» هم آمدهاست.
خرداد
خرداد نام سومین ماه سال و روز ششم در گاه شمار اعتدالی خورشیدی است. در اوستا و زبان پارسی باستان «هئوروتات»، در زبان پهلوی «خردات» و در زبان فارسی «خورداد یا خرداد» گفته شدهاست. به معنای کمال و رسایی است و ایزدان تیر و باد و فروردین از همکاران خرداد میباشند. خرداد نماینده کمال و رسایی اهورامزدا است و در گیتی به نگهبانی از آب گماشته شدهاست.
تیر
تیر نام چهارمین ماه سال و روز سیزدهم هر ماه گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «تیشریه»، در زبان پهلوی «تیشتر» و در زبان فارسی صورت تغییر یافته آن یعنی «تیر» گفته شده که یکی از ایزدان است و به ستاره شعرای یمانی اطلاق میشود. فرشته مزبور نگهبان باران است و به کوشش او زمین پاک، از باران بهرهمند میشود و کشتزارها سیراب میگردد. تیشتر رادر زبانهای اروپایی سیریوس خواندهاند و هر گاه تیشتر از آسمان سر بزند و بدرخشد مژده ریزش باران میدهد.
مرداد
مرداد نام پنجمین ماه سال و روز هفتم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «امرتات»، در زبان پهلوی «امرداد» و در زبان فارسی «مرداد» گفته شدهاست و مرداد یعنی بی مرگی و آسیب ندیدنی یا جاودانی، پس واژه «مرداد» به غلط استعمال میشود و باید «امرداد» گفته شود. در ادبیات مزدیسنا امرداد یکی از امشاسپندان است که نگهبانی نباتات با اوست. در مزدیسنا خصایص امرداد عبارتند از:نیک اندیشی، صلح و سازش، راستی و درستی، فروتنی و محبت به همنوع، تامین آسایش و امنیت بشر که او را دارای کمال مطلوب کردهاست.
شهریور
شهریور نام ششمین ماه سال و روز چهارم هر ماه در گاهشماری اعتدالی خورشیدی است. در اوستا «خشتروئیریه»، در زبان پهلوی «شتریور» و در زبان فارسی «شهریور» میدانند که در اوستا و زبان پارسی باستان و زبان سانسکریت به معنی کشور و پادشاهی منتخب و برگزیدهاست. این ترکیب بارها در اوستا به معنی بهشت یا کشور آسمانی اهورامزدا آمدهاست و شهریور در جهان روحانی نماینده پادشاهی ایزدی و فر و اقتدار خداوندی است و در جهان مادی پاسبان فلزات. چون نگهبانی فلزات با اوست او را دستگیر فقرا و ایزد رحم و مروت خواندهاند و روایت شدهاست شهریور آزرده و دلتنگ میشود از کسی که سیم و زر را بد به کار اندازد یا بگذارد که زنگ بزند.
مهر
در زبان سانسکریت «میترا»، در اوستا و زبان پارسی باستان «میثر» و در زبان پهلوی «میتر» و در زبان فارسی «مهر» گفته میشود و به معنی پیوستن است. اغلب خاورشناسان معنی اصلی مهر را واسطه و میانجی ذکر کردهاند. مهر واسطهاست میان آفریدگار و آفریدگان و در زبان سانسکریت به معنی دوستی پروردگار و روشنایی و فروغ استو در اوستا فرشته روشنایی و پاسبان راستی و پیمان است. مهر، ایزد همواره بیدار و نیرومند است و برای یاری کردن راستگویان و بر انداختن دروغگویان و پیمان شکنان در تکاپوست. مهر از برای محافظت عهد وپیمان و میثاق مردم گماشته شدهاست از این رو فرشته فروغ و روشنایی نیز هست که هیچ چیز ار او پوشیده نمیماند. برای آنکه از عهده نگهبانی بر آید اهورامزدا به او هزار گوش و ده هزار چشم دادهاست و مقام مهر در بالای کوه «حرا» است، آنجایی که نه روز است و نه شب، نه گرم است و نه سرد، نه ناخوشی و نه بیماری. مهر از آنجا بر ممالک آریایی نگران است و مهر در همه جا حاضر است و با شنیدن آوای ستمدیدگان آگاه گشته به یاری آنان میشتابد.
آبان
در اوستا «آپ» در زبان پارسی باستان «آپی» و در زبان فارسی «آب» گفته میشود. در اوستا بارها «آپ» به معنی فرشته نگهبان آب استعمال شده و همه جا به صیغه جمع آمدهاست و نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم از هر ماه را آبان میدانند. ایزد آبان موکل بر آهن است و تدبیر امور و مصالح ماه به او تعلق دارد. به سبب آنکه «زو» که یکی از پادشاهان ایران بود در این روز با افراسیاب جنگ کرده و او را شکست داده و از ملک خویش بیرون کرده، ایرانیان این روز را جشن میگیرند. دیگر آنکه چون بعد از مدت هشت سال در ایران عاقبت در همین روز باران شروع به باریدن کرد و بنابراین ایرانیان این روز را جشن گرفتند و آفتاب در این ماه در برج عقرب یاکژدم قرار میگیرد.
آذر
در اوستا «آتر - آثر» در زبان پارسی باستان «آتر» در زبان پهلوی «آتر» و در زبان فارسی «آذر» میگویند. آذر فرشته نگهبان آتش و یکی از بزرگترین ایزدان است. آریائیان بیش از دیگر اقوام به عنصر آتش اهمیت میدادند و ایزد آذر نزد هندوان «آگنی» خوانده شده و در کتاب کهن و مقدس هندوان «ودا» از خدایان بزرگ به شمار رفتهاست. آفتاب در این ماه در برج قوس یا کماندار قرار میگیرد.
دی
در اوستا «داثوش یا دادها» به معنی آفریننده، دادار و آفریدگار است و غالباً صفت اهورامزدا است و آن از مصدر «دا» به معنی دادن و آفریدن است. در خود اوستا صفت دی برای تعیین دهمین ماه استعمال شدهاست.
بهمن
در اوستا «وهومنه»، در زبان پهلوی «وهومن» و در زبان فارسی «وهمن یا بهمن» گفته شدهاست. به معنی خوب و نیک و معنی منش، نیک اندیش و نیک نهاد است و نخستین آفریده اهورامزدا است و یکی از بزرگترین ایزدان است و در عالم روحانی مظهر اندیشه نیک و خرد و توانایی خداوند است. یکی از وظایف بهمن این است که گفتار نیک را تعلیم دهد و از هرزه گویی باز دارد. خروس که از پرندگان مقدس به شمار میرود و در سپیده دم با بانگ خویش دیو ظلمت را رانده و مردم را به برخاستن و عبادت و کشت و کار میخواند ویژه بهمن است. لباس سفید هم از آن بهمن است و همه جانوران سودمند به حمایت بهمن سپرده شدهاند و کشتار در ماه بهمن منع شدهاست. بهمن اسم گیاهی است که به ویژه در جشن بهمنجه خورده میشود و در طب نیز این گیاه معروف است.
اسفند
دراوستا «اسپنتا آرمیتی» در زبان پهلوی «اسپندر» و در زبان فارسی «سپندار مذ، سفندارمذ، اسفندارمذ و گاه به تخفیف سپندار و اسفند» گفته شدهاست. به معنی پاک، مقدس، درست، بجا و اندیشیدن، فروتنی، بردباری و سازگاری است. سپندارمذ یکی از امشاسپندان است که مؤنث و دختر اهورامزدا خوانده شدهاست و موظف است که همواره زمین را خرم، آباد، پاک و بارور نگهدارد. هر که به کشت و کار بپردازد و خاکی را آباد کند خشنودی اسپندارمذ را فراهم کردهاست و آسایش در روی زمین سپرده به دست اوست. خود زمین نیز نماینده این ایزد بردبار و شکیباست و مخصوصاً مظهر وفا و اطاعت و صلح و سازش است. بیدمشک گل مخصوص سپندارمذ میباشد.
منابع
- ↑ تطبیق روزها بصورت میانگین یا متوسط است.
- ↑ نام ماهها در تقویم هجری خورشیدی عریستان سعودی (تقویم امالقری) نیز چنین است. نام ماههای گاهشماری مردمی ایران قبل از پهلوی اول نیز چنین بود و هنوز برخی روستاییان از آن استفاده میکنند.
- ↑ بر اساس دادههای صفحهٔ ۲۳ این نوشتار: http://www.evertype.com/standards/af/af-locales.pdf
- ↑ شریعتی، حفیظ الله. «تقویم هزارگی: گاهشماری، نجوم و ستارهشناسی». گریههای مریم مصلوب: تک سرودههای خودم. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۴-۲۳.
- ↑ در سالهای عادی ۲۹ روز و در سالهای کبیسه ۳۰ روزه است.
- «تاریخچه تقویم ایرانی، معنی اسم ماهها». وبگاه نقدنیوز. دریافتشده در ۵ آبان ۱۳۹۲.