قاسم رسا

قاسم رسا
زادهٔ	۱۲۹۰ تهران
درگذشت	۱۳۵۶ (۶۶سالگی)
محل زندگی	مشهد
ملیت	ایرانی
دیگر نام‌ها	دکتر قاسم رسا
پیشه	پزشک، شاعر
عنوان	ملک‌الشعرا ی آستان قدس رضوی

قاسم رسا پزشک و شاعر معاصر ایرانی فرزند شیخ محمدحسن رسا به سال ۱۲۹۰ در تهران دیده به جهان گشود، وی در ۱۰سالگی با والدین خود به مشهد رفت و به همین دلیل است که خود را پرورش‌یافته خاک خراسان می‌داند، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مشهد به پایان رسانید، در سال ۱۳۰۹ به تهران رفت و از دانشکده پزشکی در سال ۱۳۱۵ فارغ‌التحصیل شد سپس به خدمت وزارت بهداری درآمد. دکتر رسا تا آخر عمر، طبابت را به عنوان کار حرفه‌ای خود برگزید، اما مسئولیت‌های متعددی در بهداری خراسان به وی واگذار شد که همه را با پاکدستی انجام داد. دکتر رسا پس از مدت‌ها طبابت در مشهد، معاون اداره بهداری استان خراسان می‌شود.

دکتر با وجود مسئولیت‌ها گوناگون اداری که ربطی با جهان شعر و ادب نداشت الفت و انس دیرینه خود را با ادبیات منظوم قطع نکرده و ذهن خلاق وی سرگرم چیدن واژگان ادبی برای سرانجام یافتن شعرهایی بسیار فاخر و ارزنده گشت و اشعار بسیار زیبا و نغزی سروده‌است. قاسم رسا پزشکی حاذق و شاعری با استعداد بود و طبعی رسا داشت و ملک‌الشعرا ی آستان قدس رضوی در مشهد بود. وی حافظه‌ای بسیار قوی داشته‌است چنان‌که بیش‌تر آثار خود را از حفظ بوده و در مجالس و محافل انس این شعرها را تکرار می‌نمود و وجودش موجب نشاط و انبساط خاطر مردم می‌شده‌است. سروده‌های قاسم رسا همانند بسیاری از شاعران هم‌عصر او در قالب‌های گوناگون به دست مخاطبان رسیده‌است.

آثار

شعرهای این شاعر بزرگ و توانای یکصدسال اخیر در هفت بخش مدایح و مناقب چهارده معصوم (ع)، قطعات و پندیات، قصاید، غزلیات، کلمات، رباعیات و مثنویات، و مراثی و مداحی ائمه اطهار (ع) گردآوری و منتشر شده که حتی نظم او در چیدمان این شعرها نیز به وضوح قابل مشاهده است.

• دیوان اشعار قاسم رسا که شامل حدود شش هزار بیت است که در سال ۱۳۴۰ انتشار یافت.
• کتاب «مرآثی و مناقب ابا عبدالله‌الحسین» که به نظم است و در مشهد به چاپ رسیده‌است.

محتوی آثار

قطعات و قصایدی که قاسم رسا سروده‌است در پند و نصیحت مردمان دنیا و همین‌طور مدح و منقبت اهل حق است که در اغلب مجلات و مطبوعات اندک آن روزگار منتشر شده‌است. قاسم رسا در سرودن شعرهایی با مضامین بکر شهرت داشته‌است. چنان‌که در همسویی با ایرانیان و همصدایی با جهانیان، در حمایت از مظلومان گیتی، شعرهای فراوانی با مضمون استقلال و آزادی دارد و به نحوی بازگوکننده احساسات پاک ملت ایران است. همچنین در قطعات و پندیات او نوآوری، آینده‌نگری و شوخ‌طبعی مشاهده می‌شود.

نمونه سروده‌ها

طنز: خروس و مرغان

«دوش پرسیدم از خروس چرا

این همه زن به روی زن‌گیری

هر زمان مرغی افکنی در دام

تا از او کام خویشتن‌گیری

گفت مرغان، زنان بی‌خرجند

خرده نتوان بر این سخن‌گیری

نیست حاجت که بهر این مرغان

کفش و جوراب و پیرهن‌گیری

طعنه کم زن که صد از این زن‌ها

گر تو باشی به جای من‌گیری!»

پند: زمانه

با اهل زمانه مهربان باید بود

آسوده ز محنت جهان باید بود

هم سرِّ درون خود نهان باید داشت

هم محرم راز دگران باید بود.

پند: خوشا

خوشا آنانکه با عزت ز گیتی

بساط خویش برچیدند و رفتند

زکالاهای این آشفته بازار

محبت را پسندیدند و رفتند

خوشا آنانکه در این باغ چون گل

صباحی چند خندیدند و رفتند

خوشا آنانکه در میزان وجدان

حساب خویش سنجیدند و رفتند

نگردیدند هرگز گرد باطل

حقیقت را پرستیدند و رفتند

خوشا آنانکه بر این صحنهٔ خاک

چو خورشیدی درخشیدند و رفتند

خوشا آنانکه از پیمانهٔ دوست

شراب عشق نوشیدند و رفتند

خوشا آنانکه در راه عدالت

بخون خویش غلطیدند و رفتند

خوشا آنانکه بذر آدمیت

در این ویرانه پاشیدند و رفتند

خوشا آنانکه پا در وادی حق

نهادند و نلغزیدند و رفتند

ز تقوی جامه بر تن کن که پاکان

ز تقوی جامه پوشیدند و رفتند

خوشا آنانکه بار دوستی را

کشیدند و نرنجیدند و رفتند

(رسا) در راه خدمت باش کوشا

خوشا آنانکه کوشیدند و رفتند

پند: الهی

الهی بی پناهان را پناهی

به سوی خسته حالان کن نگاهی

مرا شرح پریشانی چه حاجت

که بر حال پریشانم گواهی

خدایا تکیه بر لطف تو دارم

که جز لطفت ندارم تکیه گاهی

دل سرگشته ام را رهنما باش

که دل بی رهنما افتد به چاهی

نهاده سر به خاک آستانت

گدایی، دردمندی، عذرخواهی

گرفتم دامن بخشنده ای را

که بخشد از کرم کوهی به کاهی

خوشا آن کس که بندد با تو پیوند

خوشا آن دل که دارد با تو راهی

زنخل رحمت بی انتهایت

بیفکن سایه بر روی گیاهی

به آب چشمه لطفت فرو شوی

اگر سر زد خطایی، اشتباهی

مران یا ربّ زدرگاهت “رساً را

پناه آورده سویت بی‌پناهی

درگذشت

قاسم رسا به سال ۱۳۵۶ هجری شمسی دار فانی را وداع گفت.

منابع

• قاسم رسا، در کتاب «حساس‌ترین فراز تاریخ»۸۰، صفحه اوّل دیباچه، و ص۹۰.

پیوند به بیرون

• حلقه کاتبان هزاره شیخ طوسی
• مه انجمن بنیاد دعبل خزاعی