ریش

برای دیگر کاربردها، ریش (ابهام‌زدایی) را ببینید.

فتحعلیشاه قاجار

ریش مویی را گویند که بر چانه، گونه‌ها و بر گردن می‌روید. ریش در حالت معمول فقط بر صورت مردان پس از سن بلوغ رشد می‌کند.

مراحل رشد

الاتبیبا افزایش ترشح هورمون تستسترون در دوره بلوغ، بخشی از این هورمون به نام دی هیدروتستسترون موجب تحریک فولیکول‌های موی صورت شده و رویش ریش آغاز می‌شود. در بزرگسالان، رویش ریش در تابستان سریع تر صورت می‌گیرد.

تاریخچه

انسان‌های اولیه ریش خود را نمی‌تراشیدند. قدیمی‌ترین وسایل کوتاه کردن (و نه تراشیدن) ریش، که تاکنون به دست آمده‌است، مربوط به ۴۰۰۰ سال پیش است. در مصر باستان، ریش اهمیت خاصی داشته‌است. در حدود سالهای ۳۰۰۰ تا ۱۵۰۰ قبل از میلاد در مصر، ابزار و لوازمی همچون نخ طلا برای آرایش ریش به کار می‌رفته‌است. همچنین در هندوستان نیز برای تعهد پرداخت بدهی‌های خود، ریش گرو می‌گذاشته‌اند. در زمان اسکندر مقدونی، تراشیدن ریش در مقدونیه باب شد.

در ایران، نخستین بار تراشیدن ریش از دوران ساسانیان باب شد. تا پیش از آن، تراشیدن ریش برای مردان، نوعی مجازات محسوب می‌شد. در دوران هخامنشیان به وسیله انبرک و پیچیدن ریش به دور حلقه‌هایی، آن را به شکل استادانه‌ای فر می‌دادند.

با ورود اسلام به ایران، مردان مجددا به گذاشتن ریش روی آوردند. در عصر مغول، موقتا ریش بی اعتبار شد. پس از مغولان و تا عصر صفویه ریش گذاشتن برای مردان فراگیر بود. در عصر صفویه و در سال ۱۰۰۷ شمسی، شاه عباس کبیر فرمان تراشیدن عمومی ریش را صادر نمود. بر اساس این فرمان همه مردان حتی روحانیون موظف به تراشیدن ریش خود شدند. پس از دوران صفویه داشتن یا نداشتن ریش در ایران اجباری نبوده‌است. در شعر فارسی مکررا از ریش با عنوان خط یاد شده است. در ادبیات فارسی می بینیم که معشوق (که غالبا مرد است) تا وقتی که خط (ریش) بر نیاورده است زیباست و بعد از آن باید رهایش کرد چون معتقد بودند که ریش نو دمیده معشوق صورت چون ماه او را می پوشاند. دعوی خوبی تو چو باطل نشد به خط***معلوم شد که رونق گل، خار نشکند (ظهیرالدین فاریابی& 50) چنان که نیل بود مانع رسیدن چشم***به خط رخ تو امان یافت از پریدن چشم/ شب گذشته کجا بوده ای که خوابیده است*** بساط سبزهء خط تو از چریدن چشم/ (صائب)

دین و مذهب

یک خاخام یهودی

در بسیاری از ادیان و مذاهب، ریش نقش مهمی دارد. زئوس، در اساطیر یونان همواره با ریش تصویر شده‌است. در آئین سیک‌ها، ریش بخش جدایی ناپذیر هویت یک مرد بوده و بخشی از عظمت، شرافت، عزت و مردانگی یک مرد محسوب می‌شود. در آئین هندو، ریش نشانگر زندگی ساده و زاهدانه‌است.

دین یهود

در دین یهود، بر اساس آموزه‌هایی از تورات، محدودیت‌هایی برای نگهداری و تراشیدن ریش وجود دارد. نوع وسیله‌ای که ریش با آن اصلاح می‌شود، در این محدودیت‌ها دخیل است. صرفنظر از روحانیون یهودی، بسیاری از یهودیان عادی نیز حداقل طی سی روز نخست از دست دادن عزیزانشان، ریش خود را نمی‌تراشند.

دین مسیح

بسیاری از چهره‌های دین مسیحیت، از جمله عیسی مسیح با ریش تصویر می‌شوند. در کلیسای کاتولیک در طول تاریخ داشتن ریش و تراشیدن آن، به تناوب مجاز و ممنوع شده‌است. امروزه برخی از اعظای جوامع کاتولیک، از ریش به عنوان یک نشانه حرفه‌ای استفاده می‌کنند. کشیشان مسیحی خاورمیانه، با تراشیدن و یا نتراشیدن ریش خود، وضعیت تاهل خود را نمایش می‌دهند.

دین اسلام

مسلمانان داشتن ریش را سنت پیامبر اسلام می‌دانند. در میان علمای شیعه، جایز بودن یا حرمت تراشیدن ریش، محل اختلاف است. برخی از علما، مانند آیت‌الله سیستانی تراشیدن ریش را به هر شکل حرام می‌دانند. برخی حفظ ریش چانه را واجب می‌دانند مثلا آیت‌الله وحید خراسانی و برای تراشیدن ریش گونه حرمت قائل نیست و آیت‌الله مکارم شیرازی نیز ریش ستاری و ریش بزی را بدون اشکال می‌داند. برخی دیگر نیز مانند آیت‌الله صانعی، به طور کلی حرمتی برای تراشیدن ریش قائل نیستند.

در سال ۱۳۷۵ و همزمان با حکومت طالبان بر افغانستان، ملا محمد عمر فرمانده این گروه شبه نظامی، اعلامیه‌ای در منع تراشیدن ریش برای عموم مردان افغان صادر نمود.

از آنجائیکه در افغانستان گناه کبیره آشکار ریش تراشیدن و ریش قطع کردن صورت می‌گیرد در حالیکه ما اختیار کامل داریم، فتوای فتاوای عالمگیری است که هر کسیکه اختیار دارد دفع منکر بالایش واجب می‌گردد. بدین لحاظ آرزومندیم هر ولسوال در ولسوالی خویش و والی در ولایت جلسه‌های بزرگ دایر نمایند و به تمام مسلمانان به طوری جدی اعلان نمایند که هرگاه در آینده کسی ریش خویش را تراش و یا کوتاه نماید ما آنرا بندی می‌کنیم، باز حق شکایت را ندارند. یکماه وقت برایشان بدهید. بمجرد تکمیل تاریخ جزأهای کوچک برایشان داده شود. انشأالله نودوپنج فیصد اشخاص اصلاح خواهند شد.

محدودیت در دنیای مدرن

امروزه برخی از ارتش‌های جهان، قوانین خاصی برای ریش نیروی انسانی خود دارند. جنگجویانی که در معرض آتش ناشی از سلاح‌های خود هستند، اغلب از داشتن ریش منع می‌شوند. خلبانان، از دیگر گروه‌هایی هستند، که با ممنوعیت داشتن ریش مواجه می باشند. همچنین داشتن ریش در برخی ورزش‌ها مانند بوکس و کشتی، دارای محدودیت است.

دانشگاه آکسفورد نیز قوانین محدود کننده برای ریش دارد. در ورزش ایران مدل ریش گاهی موجب جنجال می‌شود.

امثال

ریش در ضرب‌المثل‌های زیر به کار رفته‌است:

• به ریش کسی بستن(به فریب و یا زور، کسی را به کاری واداشتن)
• به ریش کسی خندیدن یا ریشخند کردن(تمسخر کسی)
• ریش گرو گذاشتن(ضمانت کردن)
• ریش و قیچی دست کسی دادن(اختیار به کسی واگذاشتن)

انواع ریش

در دوره‌هایی ریش‌های زیر در ایران مورد استفاده آقایان بوده‌است.

• ریش بزی
• ریش ستاری
• ریش توپی
• ریش فرفری هخامنشیان
• ریش دو شاخ رستم دستان (و سایر پهلوانان ایران)
• ریش گره زده
• ریش نوک تیز
• ریش چهارگوش
• ریش بلند
• ریش کوتاه
• ریش کتلت