برنامه‌های توسعه ایران

برنامه‌های توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به مجموعه برنامه‌های میان مدتی گفته می‌شود که به صورت ۵ ساله و توسط دولت وقت تنظیم می‌شود و به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد.

بعد از انقلاب، در هشت سال جنگ ایران و عراق امکان اجرای برنامه‌های توسعه کشور از بین رفت، چراکه در شرایطی که موجودیت و حاکمیت ملی ایران از سوی کشورهای خارجی تهدید می‌شد، و در شرایط تحریم‌های علیه ایران که از سوی کشورهای مرکز اعمال می‌شد، تلاش و همت ایرانی‌ها مصروف ادارهٔ جنگ و تأمین حداقل شرایط برای زندگی مردم، می‌شد. بخش دارو و تجهیزات پزشکی ایران نیز همواره به صورت ۶۰ و ۴۰ درصد در بودجه‌ها و برنامه‌های توسعه ۵ ساله در کنار هم مطرح می‌شوند.

برنامه‌های توسعهٔ کشور

• برنامه اول توسعه ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲
• برنامه دوم توسعه۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸
• برنامه سوم توسعه۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳
• برنامه چهارم توسعه ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
• برنامه پنجم توسعه ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴
• برنامه ششم توسعه ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰

چالش‌های توسعه ایران

• خرابی‌های ناشی از جنگ ایران و عراق
• محدودیت‌های کشورهای مرکز
• عدم التزام برخی مسئولین به سیاست‌های کلی

قانون برنامه‌های توسعه

برنامهٔ پنج‌سالهٔ اول

هدفهای کلان این برنامه به شرح زیر تعیین شده‌است:

1. بازسازی و دفاعی و تأمین نیازهای ضروری آن بر مبنای اهداف دفاعی تعیین شده.
2. بازسازی و نوسازی ظرفیتهای تولیدی و زیربنایی و مراکز جمعیتی خسارت دیده در طول جنگ تحمیلی در چهارچوب اولویتهای برنامه.
3. گسترش کمّی و ارتقاء کیفی فرهنگ عمومی تعلیم و تربیت و علوم و فنون در جامعه با توجه خاص نسبت به نسل جوان.
4. ایجاد رشد اقتصادی در جهت افزایش تولید سرانه، اشتغال مولد و کاهش وابستگی اقتصادی با تأکید بر خود کفایی محصولات استراتژیک کشاورزی و مهار تورم.
5. تلاش در جهت تأمین عدالت اجتماعی اسلامی.
6. تأمین حداقل نیازهای اساسی آحاد مردم.
7. تعیین و اصلاح الگوی مصرف در جهت تعیین نیازهای انسان و جامعه در جریان رشد و تکامل مادی و معنوی با حفظ کرامت و آزادگی انسان.
8. اصلاح سازمان و مدیریت اجرایی و قضایی کشور در ابعاد مختلف.
9. تلاش در جهت ایجاد امنیت قضایی و تحکیم مبانی نظری و عملی تساوی عموم در برابر قانون و اجرای عدالت و حمایت از آزادیهای مشروع فردی و اجتماعی.
10. سازماندهی فضایی و توزیع جغرافیایی جمعیت و فعالیت‌ها، متناسب با مزیتهای نسبی هر منطقه به استثنای مواردی که ملاحظات سیاسی و نظامی ایجاب می‌نماید.

برنامهٔ پنج‌سالهٔ دوم

هدفهای کلان این برنامه به شرح زیر تعیین شده بود:

1. تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی
2. رشد فضائل بر اساس اخلاق اسلامی و ارتقاء کمی و کیفی و فرهنگ عمومی جامعه.
3. هدایت جوانان و نوجوانان در عرصه‌های ایمان مذهبی، فرهنگ خودی، خلافیت، علم، هنر، فن، و تربیت بدنی و مناسب انسانی، خانوادگی و اجتماعی و مشارکت در صحنه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی.
4. افزایش بهره‌وری.
5. تربیت نیروی انسانی مورد نیاز.
6. رشد و توسعه پایدار اقتصادی با محوریت بخش کشاورزی.
7. اصلاح ساختار نظارتی اجرایی و قضایی کشور در جهت تحقق اهداف برنامه.
8. تقویت مشارکت عامه مردم و اتخاذ تدابیر لازم برای نظارت شایسته و پیوسته بر اجرای برنامه.
9. تلاش در جهت کاهش وابستگی اقتصاد کشوربه درآمدهای حاصل از نقت و توسعه بیش از پیش صادرات غیرنفتی.
10. حفظ محیط زیستی و استفادهٔ بهینه از منابع طبیعی کشور.
11. تقویت بنیه دفاعی کشور در چار چوب سیاست‌های و تدابیر فرماندهی معظم کل قوا.
12. رعایت اصول عزت و حکمت و مصلحت کشور در سیاست خارجی.
13. تلاش در جهت حاکمیت کامل قانون و حفظ امنیت همه‌جانبه آحاد مردم و ترویج فرهنگ احترام به قانون، نظم اجتماعی و وجدان کار.
14. نظام دهی و بکارگیری تحقیقات به‌عنوان ابزاری برای حل مشکلات و توسعه کشور.
15. ایجاد تعادل در بخش‌های اقتصادی (تعاونی، خصوصی و دولتی).
16. تقویت و ترویج ارزشهای انقلاب اسلامی در عرضه کردن منابع مالی و امکانات دولتی.

برنامهٔ پنج‌سالهٔ سوم

قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در جلسه علنی مورخ ۱۷ فروردین ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی با اصلاحاتی تصویب شد و در همان روز به تأیید شورای نگهبان رسیده.

برنامهٔ پنج‌سالهٔ چهارم

قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در ۱۱ مهر ۱۳۸۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. مصوب ۱۱ مهر ۱۳۸۳.

برنامه پنج ساله ششم

قانون فوق مشتمل‌بر یکصدوبیست‌وچهارماده و یکصدوبیست‌وهشت تبصره در جلسه علنی روز شنبه مورخ چهاردهم اسفندماه یکهزار و سیصد و نود و پنج مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 21/12/1395 از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام با اصلاح بند(الف) ماده(4)، بند(ب) ماده(12)، ماده(30)، جزء(1) بند(الف) ماده(67) و تأیید ماده (16) موافق با مصلحت نظام تشخیص داده شد.

بخش های برنامه پنج ساله ششم توسعه

1.       اقتصاد کلان

2.       بودجه و مالیه عمومی

3.       نظام پولی و بانکی و تأمین منابع مالی

4.       محیط کسب و کار، خصوصی‌سازی و مناطق آزاد

5.       توازن منطقه‌ای، توسعه روستایی و توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر

6.       نظام اداری، شفافیت و مبارزه با فساد

7.       کشاورزی

8.       آب

9.       محیط زیست و منابع طبیعی     

10.   انرژی، صنعت و معدن

11.   حمل و نقل و مسکن

12.   آموزش عمومی، آموزش عالی و علم و فناوری

13.   ارتباطات و فناوری اطلاعات

14.   سلامت، بیمه، سلامت و زنان و خانواده

15.   بیمه اجتماعی، امور حمایتی و آسیب‌های اجتماعی

16.   امور ایثارگران

17.   فرهنگ، هنر و ورزش

18.   سیاسی ، دفاعی و امنیتی

19.   حقوقی و قضائی

20.   نظارت و ارزشیابی برنامه

جستارهای وابسته

• صندوق ذخیره ارزی ایران

منابع

• روند توسعه ایران در چهل سال گذشته
• روند توسعه ایران:بانک جهانی

پیوند به بیرون

• قانون برنامهٔ اول توسعه
• قانون برنامهٔ دوم توسعه
• قانون برنامهٔ سوم توسعه
• قانون برنامهٔ چهارم توسعه