قوه مجریه

قوه مجریه یکی از قوای سه‌گانه است که وظیفه اصلی قوانینی را که قوه مقننه مصوب کرده دارد. رئیس قوه مجریه رئیس جمهور است.

قوه مجریه

این قوه مسؤولیت اجرای قوانین را برعهده دارد و معمولاً از دولت و سازمانهایی که تحت نظر دولت به اجرای قوانین می‌پردازند تشکیل می‌شود. در کشور ما اداره امور عمومی و اعمال قوه مجریه بجز در اموری که مستقیماً زیرنظر مقام رهبری است (فرماندهی نیروهای مسلح) از سوی رییس جمهور، هیئت وزیران و وزراء‌ صورت می‌گیرد. رییس قوه مجریه «رئیس جمهور» است که هر چهار سال یک بار از سوی مردم انتخاب می‌شود.

صلاحیت‌های سیاسی و اداری ارکان قوه مجریه

الف ) رییس جمهور : ریاست قوه مجریه، ریاست هیئت وزیران، نظارت برکار وزراء ، ایجاد هماهنگی میان تصمیمات وزراء و هیأت وزیران، تعیین خط مشی‌های دولت؛ مسئولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور؛ امضای عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای دولت با دیگر دولت‌ها و همچنین پیمانهای بین‌المللی پس ازتصویب مجلس؛ امضای استوارنامه‌های سفرای ایران در خارج و پذیرش استوارنامه سفیران کشورهای خارجی در ایران؛ اعطای نشانهای دولتی؛ عزل و نصب وزراء؛ تعیین سرپرست برای وزارتخانه‌های بدون وزیر.

ب ) هیئت وزیران : هیئت وزیران یا هیئت دولت یا کابینه‌ای که ریاست آن با رئیس جمهور است، از مجموع وزیران تشکیل می‌شود و معاون اول رئیس جمهور با موافقت وی، می‌تواند اداره هیأت وزیران را برعهده گیرد. سایر معاونان رئیس جمهورعهده‌دار مسؤولیت مؤسسات و سازمانهایی هستند که مستقیماً زیرنظر رئیس جمهور قراردارند. سازمان تربیت بدنی، سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور اداری و استخدامی کشور از جمله این سازمانها هستند.

۱ـ وزارت آموزش و پرورش؛ ۲ـ وزارت اطلاعات، ۳ـ وزارت امور اقتصادی و دارایی؛ ۴ـ وزارت امور خارجه؛ ۵ـ وزارت امورخارجه؛ ۶ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ ۷ـ وزارت پست و تلگراف و تلفن؛ ۸ـ وزارت تعاون؛ ۹ـ وزارت جهاد سازندگی؛ ۱۰ـ وزارت دادگستری؛ ۱۱ـ وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح؛ ۱۲ـ وزارت راه و ترابری؛ ۱۳ـ وزارت صنایع؛ ۱۴ـ وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری؛ ۱۵ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ ۱۶ـ وزارت کار و امور اجتماعی؛ ۱۷ـ وزارت کشاورزی؛ ۱۸ـ وزارت کشور؛ ۱۹ـ وزارت مسکن و شهرسازی؛ ۲۰ـ وزارت معادن و فلزات؛ ۲۱ـ وزارت نفت؛ ۲۲ـ وزارت نیرو.

ریاست جمهوری به دلیل جایگاهی که در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد از اهمیت و موقعیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا رئیس جمهور به عبارتی فرد دوم مملکت است و به لحاظ این که بخش‌های اقتصادی و مدیریتی کشور در این نهاد و زیر مجموعه آن متمرکز است، لذا انتخاب او برای مردم و مسئولین به منزله تعیین برنامه‌های کلان اقتصادی، سیاسی و مدیریتی کشور در نهاد مجریه کشور بوده و نزد اذهان همگان مسئول این نهاد که قسمت مهمی از سرنوشت کشور به دست او رقم زده می‌شود، فرد لایق و کارآمدی باید باشد.

به علت این که صاحبنظران و اندیشمندانی که قانون اساسی کشور را تهیه و تدوین نمودند اهمیت ویژه‌ای برای نهاد ریاست جمهوری قائل بودند، مخصوصاً بعد از این که در سال ۱۳۶۸ نهاد نخست وزیری در قانون اساسی حذف و اختیارات رئیس جمهور گسترده تر شد،

ریاست جمهوری در قانون اساسی

مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و ا مانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.

هر چند که در این اصل ویژگی‌های شخص لایق برای انتخابات را به‌طور کلی بیان نموده است، اما همین عناوین با دقت و ملاحظات زیادی لحاظ شده اند و می‌تواند هم برای نهاد‌های تعیین صلاحیت و هم برای انتخاب کنندگان معیار و ملاک تعیین‌کننده باشد البته از آن جایی که شروطی مانند ایرانی الاصل بودن یا دارای حسن سابقه بودن کمتر بحث و مناظره است، لذا به تبیین معیارهای کلیدی و اصلی رئیس جمهوری از دیدگاه قانون اساسی می پردازیم:

الف) رجل مذهبی: منظور از شخصیت مذهبی چیزی فراتر از نمازخوان بودن و مراد امثال آن است و کسی است که تفکر مذهبی داشته و در لحاظ شناخت اصول بنیادین اسلام متفکر و اندیشمند باشد.

ب) رجل سیاسی: سیاست یعنی کشورداری و اصولا علم سیاست را علم اداره کشور را گویند لذا شخصیت سیاسی کسی است که بتواند کشورداری کند، البته سیاسی بودن به معنای سیاست باز و حزب باز نیست بلکه منظور توانمندی اداره کشور در عرصه‌های گوناگون، نظیر فرهنگ، اقتصاد، مسائل اجتماعی، علمی و بین المللی است، لذا نباید شخصیتی صنفی داشته باشد.

در این زمینه می‌توان به فرمانی که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به مالک اشتر نخعی، فرزند حارث نوشته است، مراجعه کرد و این فرمان و سایر بیانات معصومین ـ علیهم السّلام ـ در این زمینه        می تواند نصب العین و منش برای کشور داری و ادای مسئولیت‌های اجرایی باشد و حتی مدیران می‌توانند از تجربیات و عملکرد گذشتگان عالم سیاست هم کمال استفاده را کنند تا وضعیت را از قبل هر چه بهتر و نیکوتر بگردانند. همانگونه که حضرت امام خمینی از انقلاب مشروطه و وقایع و حوادث آن و همچنین از مبارزات عالمانی، همچون شیخ فضل الله نوری و شهید سید حسن مدرس در قیام و نهضت خود استفاده نمودند، نیز نامزدین ریاست جمهوری می‌توانند از تجربیات دولت‌های قبلی در زمینه پیش برد اهداف مقدس جمهوری اسلامی ایران بهره ببرند.

ج) مدیر و مدبر بودن:

این امر که مد نظر همگان است و واحد ابعاد گوناگون می‌باشد و می‌تواند نقش اساسی در تغییر و تحولات مثبت در جامعه ایفا نماید، لذا نیاز دارد تا در ابعاد گوناگون آن بررسی دقیق صورت پذیرد:

۱- واجد مدیریت کلان منابع مالی و ا نسانی: ریاست جمهوری باید با امور مالی آشنایی داشته باشد تا بتواند بر متصدیان این بخش نظارت داشته باشد و از عهده وظیفه مربوطه برآید، زیرا او مستقیما مسئول امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور است هر چند که می‌تواند بر عهده دیگری بگذارد.

۲- آگاه به اختیارات وزرا و توانمند برای نظارت و هماهنگی عملکرد وزرا: مطابق اصل ۱۳۳ قانون اساسی به جهت این که وی وزیر مناسب برای هر پستی را انتخاب کند، لذا لازم است که اختیارات هر یک از وزرا را بداند نیز باید بر کار وزیران نظارت داشته و تدابیر لازم برای هماهنگ ساختن آن را داشته باشد. پس باید بتواند مدیریت لازم را اعمال کند.

۳-  توانمند به ایجاد تفاهم و هماهنگی بین وزرا و رفع اختلاف آنان: یعنی باید بتواند تصمیمات و مذاکرات هیئت وزیران را جمع بندی کند و برنامه و خط مشی دولت (برنامه‌ریزی دولتی) را تبیین کند.

۴- توانمند به سازماندهی و مدیریت دستگاه‌ها و معاونت ها: قدرت سازماندهی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها و به اجرا درآوردن قوانین مربوطه را داشته باشد.

۵- آگاه به شرایط بین المللی موجود و حقوق بین الملل: درک لازم را از شرایط بین المللی موجود داشته باشد. خصوصا در حال حاضر که جمهوری اسلامی ایران با انواع تهدیدات مواجه است زیرا مسئولیت انتخاب سفراء و حضور در مجامع بین المللی با او است. نیز باید آشنایی با حقوق بین الملل هر چند به نحو اجمالی داشته باشد، زیرا امضای معاهدات و صلح دعاوی بین المللی با اوست و باید واجد قدرت بیان و مجاب کردن مخاطبین در عرصه‌های داخل و خارج باشد.

۶- توانمند به حفظ و تأمین امنیت کشور و توانا در هماهنگی بین ارکان امنیتی کشور: زیرا او رئیس شورای امنیت ملی است و چنین مسولیت مهمی باید توانایی لازم آن در فرد مسئول آن وجود داشته باشد.

۷- هماهنگ با ولایت فقیه: قدرت و آمادگی هماهنگی با رهبری را داشته باشد، زیرا قوای سه‌گانه زیر نظر ولایت مطلقه هستند، لذا باید سلسله مراتب اداری را نسبت به رهبری داشته باشد.

۸- مروج فرهنگ اسلامی و رافع موانع آن: توان و آمادگی لازم برای ترویج دین، اخلاق و مقابله با نفوذ فرهنگ منحط غرب را داشته باشد، زیرا چنین امری در قسم ریاست جمهوری آمده‌است، لذا باید بتواند بر ارتقاء فرهنگ و ارزش‌های والای اسلامی و انسانی در جامعه کوشا باشد.

۹- پرهیز از انحصار طلبی: توان و قابلیت استفاده از مشارکت سیاسی اجتماعی همه جانبه گروه‌ها و اقشار جامعه در سرنوشت کشور را داشته باشد، زیرا اصل ۱۲۱ قانون اساسی می گوید: باید رئیس جمهور خودکامه، مستبد و انحصار طلب نباشد. از این روی باید او به قدرت نگرش امانتی بودن داشته باشد و به قول شهید دکتر بهشتی (ره) شیفته خدمت باشد نه تشنه قدرت.

۱۰- مسئولیت پذیری: مسؤولیت پذیر و وظیفه شناس در انجام تعهدات اداری باشد، زیرا در اصل ۱۲۱ آمده‌است که او در قبال رهبر و مجلس مسئول است و باید بتواند به کارآمدی نظام ارتقا بخشد. 

وظایف و اختیارات قوه مجریه

1) اداره امور عالیه کشور: مسئولیت اجرای قانون اساسی ، امضای قراردادهای بین المللی ، اعزام و پذیرش سفیران و ریاست و مسئولیت شوراهای عالی کشور

2) ریاست اعمال اجرایی کشور؛ که زیر نظر وزرا و سازمانهای اجرایی زیر مجموعه ریاست جمهوری انجام وظیفه می‌کنند.

3) وظایف در ارتباط با تعامل با قوای دیگر: امضای قوانین ، همه پرسی ، نصب و عزل وزیران توقف انتخابات تقاضای تشکیل جلسه غیر علنی و...

4) تصویب لوایح و ارسال به قوه مقننه ، تصویب آیین‌نامه‌ها ی اجرایی و نظارت بر عملکرد دستگاههای اجرایی و ...

برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به 

حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران ج 2 دکتر سید محمد هاشمی 

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

جستارهای وابسته

هیئت دولت