خاندان برمکی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز اضافه پیوند به نامها |
|||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
|بالا = |
|بالا = |
||
|سبک بالا = |
|سبک بالا = |
||
|سبک تصویر = |
|سبک تصویر = |
||
|سبک عنوان تصویر = |
|سبک عنوان تصویر = |
||
|تصویر = [[پرونده:Balami - Tarikhnama - Abu'l-'Abbas al-Saffah is proclaimed the first 'Abbasid Caliph (cropped).jpg|300px]] |
|تصویر = [[پرونده:Balami - Tarikhnama - Abu'l-'Abbas al-Saffah is proclaimed the first 'Abbasid Caliph (cropped).jpg|300px]] |
||
|عنوان تصویر = [[خلافت عباسیان|خلیفهٔ عباسی]] [[ابوالعباس سفاح]] در دوران وزارت [[خالد بن برمک]] |
|عنوان تصویر = [[خلافت عباسیان|خلیفهٔ عباسی]] [[ابوالعباس سفاح]] در دوران وزارت [[خالد بن برمک]] |
||
|تصویر۲ = |
|تصویر۲ = |
||
|عنوان تصویر۲ = |
|عنوان تصویر۲ = |
||
|سبک سرآیند = |
|سبک سرآیند = |
||
|سبک برچسب = |
|سبک برچسب = |
||
|سبک داده = |
|سبک داده = |
||
|سرآیند۱ = |
|سرآیند۱ = |
||
|برچسب۱ = اصالت |
|برچسب۱ = اصالت |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۱: | ||
|سرآیند۲ = |
|سرآیند۲ = |
||
|برچسب۲ = زادبوم |
|برچسب۲ = زادبوم |
||
|داده۲ = [[ |
|داده۲ = [[ماوراءالنهر]]، [[بلخ]] |
||
|سرآیند۳ = |
|سرآیند۳ = |
||
|برچسب۳ = |
|برچسب۳ = ترتیب بزرگان برمکی |
||
|داده۳ = *برمک مجوسی |
|داده۳ = *برمک مجوسی |
||
*[[خالد بن برمک]] |
* [[خالد بن برمک]] |
||
*[[یحیی برمکی|یحیی بن خالد]] |
* [[یحیی برمکی|یحیی بن خالد]] |
||
*[[فضل بن یحیی برمکی|فضل بن یحیی]] |
* [[فضل بن یحیی برمکی|فضل بن یحیی]] |
||
*[[جعفر بن یحیی]] |
* [[جعفر بن یحیی]] |
||
*[[موسی بن یحیی|موسی ین یحیی]] |
* [[موسی بن یحیی|موسی ین یحیی]] |
||
*[[محمد بن یحیی]] |
* [[محمد بن یحیی]] |
||
|سرآیند۴ = |
|سرآیند۴ = |
||
|برچسب۴ = مشاهیر برمکی |
|برچسب۴ = مشاهیر برمکی |
||
|داده۴ = *[[خالد بن برمک]] |
|داده۴ = *[[خالد بن برمک]] |
||
*[[یحیی برمکی|یحیی بن خالد]] |
* [[یحیی برمکی|یحیی بن خالد]] |
||
*[[فضل بن یحیی برمکی|فضل بن یحیی]] |
* [[فضل بن یحیی برمکی|فضل بن یحیی]] |
||
*[[جعفر بن یحیی]] |
* [[جعفر بن یحیی]] |
||
*[[موسی بن یحیی]] |
* [[موسی بن یحیی]] |
||
|سرآیند۵ = |
|سرآیند۵ = |
||
|برچسب۵ = دوران |
|برچسب۵ = دوران |
||
|داده۵ = |
|داده۵ = [[عباسیان]] |
||
|سرآیند۶ = |
|سرآیند۶ = |
||
|برچسب۶ = سرزمین‌های تحت فرمان |
|برچسب۶ = سرزمین‌های تحت فرمان |
||
| خط ۹۰: | خط ۸۶: | ||
|برچسب۲۰ = |
|برچسب۲۰ = |
||
|داده۲۰ = |
|داده۲۰ = |
||
|سبک پایین = |
|سبک پایین = |
||
|پایین = |
|پایین = |
||
| خط ۹۹: | خط ۹۴: | ||
== پیشینه تاریخی == |
== پیشینه تاریخی == |
||
این خاندان عنوان خود را از نام جد خود به نام برمک گرفته بود. برمک ابتدا متولی معبد [[بوداییان]] نوبهار در [[بلخ]] بود و ریاست و حکومت بلخ را نیز داشته‌است و پزشکی زبر دست نیز بوده‌است که فرزند بیمار [[عبدالملک بن مروان]] را نیز درمان کرده بود و به نظر به دلایل سیاسی در زمان [[عثمان]] یا احتمال قوی‌تر در زمان عبدالملک اسلام آورده‌است.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص= |
این خاندان عنوان خود را از نام جد خود به نام برمک گرفته بود. برمک ابتدا متولی معبد [[بوداییان]] نوبهار در [[بلخ]] بود و ریاست و حکومت بلخ را نیز داشته‌است و پزشکی زبر دست نیز بوده‌است که فرزند بیمار [[عبدالملک بن مروان]] را نیز درمان کرده بود و به نظر به دلایل سیاسی در زمان [[عثمان]] یا احتمال قوی‌تر در زمان عبدالملک اسلام آورده‌است.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص=صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|خضری|۱۳۸۴|ک=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه|ص=صص۵۸–۶۰}}</ref><ref>{{پک|زرین کوب|۱۳۸۳|ک=تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=صص۴۴۱–۴۴۶}}</ref> |
||
== قدرت‌گیری == |
== قدرت‌گیری == |
||
پایه‌گذاری قدرت برمکیان به دست [[خالد بن برمک]] صورت پذیرفت. خالد بن برمک که نزد [[مروان حمار]] نیز جایگاه ممتازی داشت در زمان شروع قیام عباسیان خود را در صفوف لشکریان [[ابومسلم]] جای داد و به فرماندهی در سپاه رسید. همکاری با [[قحطبه بن شبیب]] موجب شد تا بتواند نزد [[سفاح]] راه یابد و به او نزدیک شود. چندی بعد متصدی دیوان خراج گشت و هنگام بنای [[بغداد]] نیز که وزارت منصور را بر عهده داشت او را از تخریب [[ایوان کسری]] که خلیفه می‌خواست مصالح آن را جهت بنای بغداد به کار برد بازداشت. در ماجرای خلع [[عیسی بن موسی]] از ولایتعهدی نیز کفایت خود را نشان داد و سبب مزید تقرب وی گشت. او چندی در غزای [[بیزانس]] بود و چندی نیز در [[طبرستان]] و [[ری]] و [[دماوند]] به حکومت رسید. در زمان [[منصور]] به حکومت [[موصل]] منسوب گردید تا [[کرد]]های آن نواحی را که بر اثر ستمگریهای [[مسیب بن زهیر]] دست به طغیان زده بودند آرام کند. پس از آن به ریاست دیوان رسائل و چندی بعد به حکومت [[فارس]] تعیین شد. سرانجام در ۱۶۹ هجری بدرود حیات گفت.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص= |
پایه‌گذاری قدرت برمکیان به دست [[خالد بن برمک]] صورت پذیرفت. خالد بن برمک که نزد [[مروان حمار]] نیز جایگاه ممتازی داشت در زمان شروع قیام عباسیان خود را در صفوف لشکریان [[ابومسلم]] جای داد و به فرماندهی در سپاه رسید. همکاری با [[قحطبه بن شبیب]] موجب شد تا بتواند نزد [[سفاح]] راه یابد و به او نزدیک شود. چندی بعد متصدی دیوان خراج گشت و هنگام بنای [[بغداد]] نیز که وزارت منصور را بر عهده داشت او را از تخریب [[ایوان کسری]] که خلیفه می‌خواست مصالح آن را جهت بنای بغداد به کار برد بازداشت. در ماجرای خلع [[عیسی بن موسی]] از ولایتعهدی نیز کفایت خود را نشان داد و سبب مزید تقرب وی گشت. او چندی در غزای [[بیزانس]] بود و چندی نیز در [[طبرستان]] و [[ری]] و [[دماوند]] به حکومت رسید. در زمان [[منصور]] به حکومت [[موصل]] منسوب گردید تا [[کرد]]های آن نواحی را که بر اثر ستمگریهای [[مسیب بن زهیر]] دست به طغیان زده بودند آرام کند. پس از آن به ریاست دیوان رسائل و چندی بعد به حکومت [[فارس]] تعیین شد. سرانجام در ۱۶۹ هجری بدرود حیات گفت.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص=صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|خضری|۱۳۸۴|ک=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه|ص=صص۵۸–۶۰}}</ref><ref>{{پک|زرین کوب|۱۳۸۳|ک=تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=صص۴۴۱–۴۴۶}}</ref> |
||
== اوج قدرت == |
== اوج قدرت == |
||
پس از فوت خالد بن برمک پسرش [[یحیی بن خالد]] بر جای او تکیه زد و قدرت را چپاول کرد. زمانی که طبرستان و دماوند به خالد سپرده شده بود یحیی بن خالد به جانشینی پدرش در ری حکومت می‌کرد و در همین محل بود که با [[مهدی]] روابط صمیمانه‌ای برقرار کرد. مدتی حکومت [[ارمنستان]] و [[آذربایجان]] را داشت، سپس خلیفه [[مهدی عباسی]] یحیی بن خالد را مربی [[هارون]] کرد و در هارون نفوذ زیادی کسب کرد. مخصوصاً در دوره خلافت [[هادی]] از حق ولیعهدی هارون دفاع کرد و به سبب آن به زندان افتاد و سختی فراوان دید و به این خاطر نزد هارون تقرب بیشتری یافت و در زمان خلافت وی وزارت یافت و خود و فرزندانش [[جعفر بن یحیی]] و [[فضل بن یحیی]] و [[موسی بن یحیی]] و [[محمد بن یحیی]] در دستگاه خلافت قدرت بی‌مانندی بدست آوردند. در هفده سال نخست خلافت هارون الرشید تقریباً تمام امور خلافت در دست یحیی و فرزندان و خویشان او بود و توانستند ثروت و مکنتی بی حد به دست آورند. هارون الرشید نظر به اعتماد مطلقی که به برامکه داشت تربیت فرزندان خود را بر عهده فرزندان یحیی گذاشته بود، [[مأمون]] زیر نظر جعفر قرار گرفت و [[امین]] به فضل سپرده شد. هارون الرشید ابتدا کار وزارت خویش را بر عهده فضل گذاشت اما نظر به علاقه‌ای که جعفر داشت و با وساطت یحیی این مقام را به جعفر محول کرد. جعفر نیز پس از رسیدن به این کرسی فضل را قائم مقام و جانشین خود کرد. مأموریت‌های مهمی بر عهده فضل گذاشته |
پس از فوت خالد بن برمک پسرش [[یحیی بن خالد]] بر جای او تکیه زد و قدرت را چپاول کرد. زمانی که طبرستان و دماوند به خالد سپرده شده بود یحیی بن خالد به جانشینی پدرش در ری حکومت می‌کرد و در همین محل بود که با [[مهدی]] روابط صمیمانه‌ای برقرار کرد. مدتی حکومت [[ارمنستان]] و [[آذربایجان]] را داشت، سپس خلیفه [[مهدی عباسی]] یحیی بن خالد را مربی [[هارون]] کرد و در هارون نفوذ زیادی کسب کرد. مخصوصاً در دوره خلافت [[هادی]] از حق ولیعهدی هارون دفاع کرد و به سبب آن به زندان افتاد و سختی فراوان دید و به این خاطر نزد هارون تقرب بیشتری یافت و در زمان خلافت وی وزارت یافت و خود و فرزندانش [[جعفر بن یحیی]] و [[فضل بن یحیی]] و [[موسی بن یحیی]] و [[محمد بن یحیی]] در دستگاه خلافت قدرت بی‌مانندی بدست آوردند. در هفده سال نخست خلافت هارون الرشید تقریباً تمام امور خلافت در دست یحیی و فرزندان و خویشان او بود و توانستند ثروت و مکنتی بی حد به دست آورند. هارون الرشید نظر به اعتماد مطلقی که به برامکه داشت تربیت فرزندان خود را بر عهده فرزندان یحیی گذاشته بود، [[مأمون]] زیر نظر جعفر قرار گرفت و [[امین]] به فضل سپرده شد. هارون الرشید ابتدا کار وزارت خویش را بر عهده فضل گذاشت اما نظر به علاقه‌ای که جعفر داشت و با وساطت یحیی این مقام را به جعفر محول کرد. جعفر نیز پس از رسیدن به این کرسی فضل را قائم مقام و جانشین خود کرد. مأموریت‌های مهمی بر عهده فضل گذاشته شد، از جمله در طغیان [[یحیی بن عبدالله علوی]] به طبرستان و [[گرگان]] فرستاده شد و توانست با مدارا و لطف یحیی را رام کرده و نزد هارون اعزام دارد. فضل از ۱۷۷ تا ۱۸۰ هجری نیز به حکومت [[خراسان]] منصوب گردید و در این زمان دو اقدام کرد نخست سپاهیانی به تصرف [[بامیان]]؛ شهرهای دره جنوبی [[هندوکش]] و [[کابل]] اعزام کرد و این مناطق را مطیع خلیفه عباسی کرد و دوم در خراسان سپاهی از [[عجمان]] گرفت که آن‌ها را [[عباسیه]] نام داد و در بغداد [[کرنبیان]] عنوان یافتند.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص=صص ۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|خضری|۱۳۸۴|ک=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه|ص=صص۵۸–۶۰}}</ref><ref>{{پک|زرین کوب|۱۳۸۳|ک=تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=صص۴۴۱–۴۴۶}}</ref> |
||
== سقوط == |
== سقوط == |
||
تمام مشاغل مهم دولتی در دست اطرافیان یحیی بود و همیشه بیست و پنج نفر از برمکیان مهمترین مشاغل لشکری و کشوری را بعهده داشتند. شاهان دیگر کشورها برای آن‌ها هدایایی می‌فرستادند و احترامی که برای آن‌ها قایل بودند برای خلیفه معمول نمی‌داشتند و این موجب تحقیر هارون می‌گردید. قدرت و ثروت افسانه‌ای برمکیان خود مزید علتی بر نابودی و سقوط آنان شد چرا که قدرت و ثروت بی حد برامکه رشک خلیفه و دیگر عناصر صاحب نفوذ و مخالفان و دشمنان آنان را برانگیخت و باعث شد دشمنانشان با بد گویی از ایشان و بدگمان کردن خلیفه نسبت به ایشان آنان را از عرصه کنار بزنند. مخالفان برامکه اندک اندک در دربار خلیفه قدرت و نفوذی به دست آوردند اشخاصی چون [[فضل بن ربیع]]، [[علی بن عیسی بن ماهان]]، [[زراره بن محمد]]، [[پسران قحطبه]]، [[جعفر بن عبدالله هاشمی]] و [[ابو ربیعه رقی]] و بسیاری دیگر که برخی کینه‌های دیرینه از برامکه بر دل داشتند و توانستند از نفوذ خود در بدگمان کردن خلیفه نسبت به آن‌ها استفاده کنند. از جمله برامکه را متهم به [[زندقه]] و حمایت از زنادقه می‌کردند. همچنین هارون الرشید حمایت برمکیان از یحیی بن عبدالله علوی و پسرش [[موسی بن یحیی]] که در [[دیلم]] داعیه امامت داشتند را نوعی خیانت از جانب آن‌ها در حق خویش تلقی می‌کرد. همچنین جعفر را با پسر [[عبدالملک بن صالح]] که داعیه خلافت داشت مرتبط می‌دانست. رقابت دیرینه عنصر اعراب و ایرانی نیز در سقوط ایشان بی تأثیر نبود. از طرف دیگر ماجرای جعفر و [[عباسه]] نیز مزید بر علت خشم هارون نسبت به برمکیان شد. در حقیقت سبب اصلی سقوط ایشان ارتباط جعفر بوده‌است با عباسه خواهر خلیفه و دیگری نارضایتی هارون از قدرت و نفوذ بی‌اندازه‌ای که برامکه به دست آورده بودند. اقتدار برمکیان در واقع نمایش قدرت و نفوذ عنصر ایرانی در دستگاه [[خلافت عباسی]] بود و این چیزی نبود که اعراب و شخص [[خلیفه]] آن را برتابند. سرانجام هارون در بازگشت از سفر حج در شب آخر محرم سال ۱۸۷ هجری جعفر را به کام مرگ فرستاد و سر از تن او جدا کرد. همان شب خانه‌های برامکه و یاران و دست پروردگانشان را نیز محاصره و جز محمد بن خالد همه برامکه را دستگیر و اموالشان را مصادره کرد و بسیاری از آن‌ها را کشت و بسیاری دیگر را به طمع گنجینه‌های برامکه به زیر شکنجه گرفت. بعد از سقوط برامکه ضعف و فساد دولت عباسیان را |
تمام مشاغل مهم دولتی در دست اطرافیان یحیی بود و همیشه بیست و پنج نفر از برمکیان مهمترین مشاغل لشکری و کشوری را بعهده داشتند. شاهان دیگر کشورها برای آن‌ها هدایایی می‌فرستادند و احترامی که برای آن‌ها قایل بودند برای خلیفه معمول نمی‌داشتند و این موجب تحقیر هارون می‌گردید. قدرت و ثروت افسانه‌ای برمکیان خود مزید علتی بر نابودی و سقوط آنان شد چرا که قدرت و ثروت بی حد برامکه رشک خلیفه و دیگر عناصر صاحب نفوذ و مخالفان و دشمنان آنان را برانگیخت و باعث شد دشمنانشان با بد گویی از ایشان و بدگمان کردن خلیفه نسبت به ایشان آنان را از عرصه کنار بزنند. مخالفان برامکه اندک اندک در دربار خلیفه قدرت و نفوذی به دست آوردند اشخاصی چون [[فضل بن ربیع]]، [[علی بن عیسی بن ماهان]]، [[زراره بن محمد]]، [[پسران قحطبه]]، [[جعفر بن عبدالله هاشمی]] و [[ابو ربیعه رقی]] و بسیاری دیگر که برخی کینه‌های دیرینه از برامکه بر دل داشتند و توانستند از نفوذ خود در بدگمان کردن خلیفه نسبت به آن‌ها استفاده کنند. از جمله برامکه را متهم به [[زندقه]] و حمایت از زنادقه می‌کردند. همچنین هارون الرشید حمایت برمکیان از یحیی بن عبدالله علوی و پسرش [[موسی بن یحیی]] که در [[دیلم]] داعیه امامت داشتند را نوعی خیانت از جانب آن‌ها در حق خویش تلقی می‌کرد. همچنین جعفر را با پسر [[عبدالملک بن صالح]] که داعیه خلافت داشت مرتبط می‌دانست. رقابت دیرینه عنصر اعراب و ایرانی نیز در سقوط ایشان بی تأثیر نبود. از طرف دیگر ماجرای جعفر و [[عباسه]] نیز مزید بر علت خشم هارون نسبت به برمکیان شد. در حقیقت سبب اصلی سقوط ایشان ارتباط جعفر بوده‌است با عباسه خواهر خلیفه و دیگری نارضایتی هارون از قدرت و نفوذ بی‌اندازه‌ای که برامکه به دست آورده بودند. اقتدار برمکیان در واقع نمایش قدرت و نفوذ عنصر ایرانی در دستگاه [[خلافت عباسی]] بود و این چیزی نبود که اعراب و شخص [[خلیفه]] آن را برتابند. سرانجام هارون در بازگشت از سفر حج در شب آخر محرم سال ۱۸۷ هجری جعفر را به کام مرگ فرستاد و سر از تن او جدا کرد. همان شب خانه‌های برامکه و یاران و دست پروردگانشان را نیز محاصره و جز محمد بن خالد همه برامکه را دستگیر و اموالشان را مصادره کرد و بسیاری از آن‌ها را کشت و بسیاری دیگر را به طمع گنجینه‌های برامکه به زیر شکنجه گرفت. بعد از سقوط برامکه ضعف و فساد دولت عباسیان را دربر گرفت و هارون از این اقدام خود ابراز تأسف کرد. بعدها مأمون به بقایای برامکه توجه کرد لیکن آن‌ها دیگر حشمت و قدرت قبلی خود را بازنیافتند.<ref>{{پک|سمنانی|۱۳۷۶|ک=هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان|ص=صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹}}</ref><ref>{{پک|خضری|۱۳۸۴|ک=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه|ص=صص۵۸–۶۰}}</ref><ref>{{پک|زرین کوب|۱۳۸۳|ک=تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=صص۴۴۱–۴۴۶}}</ref> |
||
== پانویس == |
== پانویس == |
||
نسخهٔ ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۴:۵۵
.jpg) | |
| اصالت | ایرانی |
|---|---|
| زادبوم | ماوراءالنهر، بلخ |
| ترتیب بزرگان برمکی | |
| مشاهیر برمکی | |
| دوران | عباسیان |
| سرزمین‌های تحت فرمان | طبرستان - ری - دماوند - فارس - موصل |
| آغاز وزارت | ۱۷۰ هجری |
| پایان وزارت | ۱۸۷ هجری |
خاندان برمکی یا فرزندان برمک، از خاندان‌های ایرانی بودند که در دستگاه خلیفه‌گری عباسیان به قدرت فراوان رسیدند. تبار ایشان به گردانندگان بودایی معبد نوبهار در بلخ می‌رسید. نام آورترین این خاندان خالد پسر برمک و فرزندش یحیی پسر خالد برمک بودند که در سده هشتم میلادی در شهر بغداد اعتبار بسیار یافته بودند. ترجمه بخش بسیار مهمی از آثار ایرانی و حتی یونانی به زبان عربی یعنی در آغاز، نهضت ترجمه مرهون کوشش‌های برمکیان بود. در زمان هارون الرشید عباسی، تمام آن‌ها را نابود کردند زیرا اداره بیشتر امور کشور دست آنان بود و خلیفه فقط یک مقام تشریفاتی داشت.
پیشینه تاریخی
این خاندان عنوان خود را از نام جد خود به نام برمک گرفته بود. برمک ابتدا متولی معبد بوداییان نوبهار در بلخ بود و ریاست و حکومت بلخ را نیز داشته‌است و پزشکی زبر دست نیز بوده‌است که فرزند بیمار عبدالملک بن مروان را نیز درمان کرده بود و به نظر به دلایل سیاسی در زمان عثمان یا احتمال قوی‌تر در زمان عبدالملک اسلام آورده‌است.[۱][۲][۳]
قدرت‌گیری
پایه‌گذاری قدرت برمکیان به دست خالد بن برمک صورت پذیرفت. خالد بن برمک که نزد مروان حمار نیز جایگاه ممتازی داشت در زمان شروع قیام عباسیان خود را در صفوف لشکریان ابومسلم جای داد و به فرماندهی در سپاه رسید. همکاری با قحطبه بن شبیب موجب شد تا بتواند نزد سفاح راه یابد و به او نزدیک شود. چندی بعد متصدی دیوان خراج گشت و هنگام بنای بغداد نیز که وزارت منصور را بر عهده داشت او را از تخریب ایوان کسری که خلیفه می‌خواست مصالح آن را جهت بنای بغداد به کار برد بازداشت. در ماجرای خلع عیسی بن موسی از ولایتعهدی نیز کفایت خود را نشان داد و سبب مزید تقرب وی گشت. او چندی در غزای بیزانس بود و چندی نیز در طبرستان و ری و دماوند به حکومت رسید. در زمان منصور به حکومت موصل منسوب گردید تا کردهای آن نواحی را که بر اثر ستمگریهای مسیب بن زهیر دست به طغیان زده بودند آرام کند. پس از آن به ریاست دیوان رسائل و چندی بعد به حکومت فارس تعیین شد. سرانجام در ۱۶۹ هجری بدرود حیات گفت.[۴][۵][۶]
اوج قدرت
پس از فوت خالد بن برمک پسرش یحیی بن خالد بر جای او تکیه زد و قدرت را چپاول کرد. زمانی که طبرستان و دماوند به خالد سپرده شده بود یحیی بن خالد به جانشینی پدرش در ری حکومت می‌کرد و در همین محل بود که با مهدی روابط صمیمانه‌ای برقرار کرد. مدتی حکومت ارمنستان و آذربایجان را داشت، سپس خلیفه مهدی عباسی یحیی بن خالد را مربی هارون کرد و در هارون نفوذ زیادی کسب کرد. مخصوصاً در دوره خلافت هادی از حق ولیعهدی هارون دفاع کرد و به سبب آن به زندان افتاد و سختی فراوان دید و به این خاطر نزد هارون تقرب بیشتری یافت و در زمان خلافت وی وزارت یافت و خود و فرزندانش جعفر بن یحیی و فضل بن یحیی و موسی بن یحیی و محمد بن یحیی در دستگاه خلافت قدرت بی‌مانندی بدست آوردند. در هفده سال نخست خلافت هارون الرشید تقریباً تمام امور خلافت در دست یحیی و فرزندان و خویشان او بود و توانستند ثروت و مکنتی بی حد به دست آورند. هارون الرشید نظر به اعتماد مطلقی که به برامکه داشت تربیت فرزندان خود را بر عهده فرزندان یحیی گذاشته بود، مأمون زیر نظر جعفر قرار گرفت و امین به فضل سپرده شد. هارون الرشید ابتدا کار وزارت خویش را بر عهده فضل گذاشت اما نظر به علاقه‌ای که جعفر داشت و با وساطت یحیی این مقام را به جعفر محول کرد. جعفر نیز پس از رسیدن به این کرسی فضل را قائم مقام و جانشین خود کرد. مأموریت‌های مهمی بر عهده فضل گذاشته شد، از جمله در طغیان یحیی بن عبدالله علوی به طبرستان و گرگان فرستاده شد و توانست با مدارا و لطف یحیی را رام کرده و نزد هارون اعزام دارد. فضل از ۱۷۷ تا ۱۸۰ هجری نیز به حکومت خراسان منصوب گردید و در این زمان دو اقدام کرد نخست سپاهیانی به تصرف بامیان؛ شهرهای دره جنوبی هندوکش و کابل اعزام کرد و این مناطق را مطیع خلیفه عباسی کرد و دوم در خراسان سپاهی از عجمان گرفت که آن‌ها را عباسیه نام داد و در بغداد کرنبیان عنوان یافتند.[۷][۸][۹]
سقوط
تمام مشاغل مهم دولتی در دست اطرافیان یحیی بود و همیشه بیست و پنج نفر از برمکیان مهمترین مشاغل لشکری و کشوری را بعهده داشتند. شاهان دیگر کشورها برای آن‌ها هدایایی می‌فرستادند و احترامی که برای آن‌ها قایل بودند برای خلیفه معمول نمی‌داشتند و این موجب تحقیر هارون می‌گردید. قدرت و ثروت افسانه‌ای برمکیان خود مزید علتی بر نابودی و سقوط آنان شد چرا که قدرت و ثروت بی حد برامکه رشک خلیفه و دیگر عناصر صاحب نفوذ و مخالفان و دشمنان آنان را برانگیخت و باعث شد دشمنانشان با بد گویی از ایشان و بدگمان کردن خلیفه نسبت به ایشان آنان را از عرصه کنار بزنند. مخالفان برامکه اندک اندک در دربار خلیفه قدرت و نفوذی به دست آوردند اشخاصی چون فضل بن ربیع، علی بن عیسی بن ماهان، زراره بن محمد، پسران قحطبه، جعفر بن عبدالله هاشمی و ابو ربیعه رقی و بسیاری دیگر که برخی کینه‌های دیرینه از برامکه بر دل داشتند و توانستند از نفوذ خود در بدگمان کردن خلیفه نسبت به آن‌ها استفاده کنند. از جمله برامکه را متهم به زندقه و حمایت از زنادقه می‌کردند. همچنین هارون الرشید حمایت برمکیان از یحیی بن عبدالله علوی و پسرش موسی بن یحیی که در دیلم داعیه امامت داشتند را نوعی خیانت از جانب آن‌ها در حق خویش تلقی می‌کرد. همچنین جعفر را با پسر عبدالملک بن صالح که داعیه خلافت داشت مرتبط می‌دانست. رقابت دیرینه عنصر اعراب و ایرانی نیز در سقوط ایشان بی تأثیر نبود. از طرف دیگر ماجرای جعفر و عباسه نیز مزید بر علت خشم هارون نسبت به برمکیان شد. در حقیقت سبب اصلی سقوط ایشان ارتباط جعفر بوده‌است با عباسه خواهر خلیفه و دیگری نارضایتی هارون از قدرت و نفوذ بی‌اندازه‌ای که برامکه به دست آورده بودند. اقتدار برمکیان در واقع نمایش قدرت و نفوذ عنصر ایرانی در دستگاه خلافت عباسی بود و این چیزی نبود که اعراب و شخص خلیفه آن را برتابند. سرانجام هارون در بازگشت از سفر حج در شب آخر محرم سال ۱۸۷ هجری جعفر را به کام مرگ فرستاد و سر از تن او جدا کرد. همان شب خانه‌های برامکه و یاران و دست پروردگانشان را نیز محاصره و جز محمد بن خالد همه برامکه را دستگیر و اموالشان را مصادره کرد و بسیاری از آن‌ها را کشت و بسیاری دیگر را به طمع گنجینه‌های برامکه به زیر شکنجه گرفت. بعد از سقوط برامکه ضعف و فساد دولت عباسیان را دربر گرفت و هارون از این اقدام خود ابراز تأسف کرد. بعدها مأمون به بقایای برامکه توجه کرد لیکن آن‌ها دیگر حشمت و قدرت قبلی خود را بازنیافتند.[۱۰][۱۱][۱۲]
پانویس
- ↑ سمنانی، هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان، صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹.
- ↑ خضری، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، صص۵۸–۶۰.
- ↑ زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، صص۴۴۱–۴۴۶.
- ↑ سمنانی، هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان، صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹.
- ↑ خضری، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، صص۵۸–۶۰.
- ↑ زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، صص۴۴۱–۴۴۶.
- ↑ سمنانی، هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان، صص ۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹.
- ↑ خضری، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، صص۵۸–۶۰.
- ↑ زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، صص۴۴۱–۴۴۶.
- ↑ سمنانی، هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان، صص۱۴۱–۱۶۵–۲۰۹–۲۳۹.
- ↑ خضری، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، صص۵۸–۶۰.
- ↑ زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، صص۴۴۱–۴۴۶.
منابع
- زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۳). تاریخ ایران بعد از اسلام. امیر کبیر.
- خضری، احمدرضا (۱۳۸۴). تاریخ خلافت عباسی ار آغاز تا پایان آل بویه. سمت.
- سمنانی، پناهی (۱۳۷۶). هارون الرشید و مروری بر کارنامه امویان و عباسیان. ندا.