کنترپوان

برای فیلمی به این نام، کنترپوان (فیلم ۱۹۶۸) را ببینید.

گزیده‌ای از فوگ شماره ۱۷ یوهان سباستیان باخ، نمونه‌ای از کنترپوان پخش

کنترپوان (به فرانسوی: Contrepoint) ازلحاظ لغوی به‌معنای نت درمقابلِ نت است. در این فن، تأکید بر روند افقی نت هاست نه روند عمودی. هریک از نت‌هایی که با هم نواخته می‌شوند دارای ریتم (ضرب‌آهنگ) و تم (زمینهٔ موسیقایی) مستقل از هم هستند، ولی در کلّیّتِ آهنگ، دارای هارمونی‌اند.

تعریف

کنترپوان اصطلاحی در موسیقی که به‌ معنای اختلاط دو یا چند خط ملودیک با توجه به استقلال هر یک از آنها و اصول فنی حاکم بر این اختلاط است.

تفاوت میان دانش هارمونی و دانش کنتر پوان در آنجاست که هارمونی نوعی از موسیقی هوموفونیک (چند صدایی هماهنگ) و کنترپوان نوعی از موسیقی پولیفونیک (چند صدایی مستقل) است. در شیوه کنتر پوان به علت وجود چند خط ملودیک متفاوت شنونده قادر به تفکیک آنها به علت پیچیدگی خطوط ملودیک در یک بار شنیدن نمی شود و بار اول توجه به یک خط ملودیک می کند. اما با چند بار شنیدن است که می توان بخش های دیگر را هم به خاطر سپرد. از فرم های فوگ و کانن به عنوان پیچیده ترین نوع کنتر پوان یاد می شود.

کنترپوانی که در آن، بخش یا بخش‌های پایینی می‌توانند با بخش یا بخش‌های بالایی جابه‌جا شوند، «کنترپوان معکوس‌شدنی» نامیده می‌شود. کنترپوان معکوس‌شدنیِ دوصدایی را کنترپوان دوتایی می‌نامند.

تاریخچه

استفاده از کنتر پوان از دوره رنسانس در اروپا رایج شد و در دوره باروک به اوج خود رسید. در ادامه این روند و با پیدایش هارمونی که در آن آکوردها به صورت عمودی و همزمان یک ملودی واحد را همراهی می کردند، آهنگسازان را بر آن داشت تا از هر دو شیوه برای بیان هر چه غنی تر آثار خود استفاده کنند و ضمن حفظ ساختار هارمونی، بخشهایی مستقل و کنترپوانتیک بوجود آورند. از آثار باخ به عنوان بهترین و موفقترین نوع آثار در ترکیب هارمونی و کنتر پوان یاد می کنند.

ساختار

در کنتر پوان نویسی در ابتدا نت های ملودی (نت گرد) هم ارزش نوشته می شوند و بر پایه یکی از گام های مدال یا کلیسایی تنظیم می گردد. نت ها باید با فاصله های متصل و بدون پرش حرکت کرده و از حرکت های آرپژ و پی در پی به پایین یا بالا اجتناب شود و در صورت پرش، باید بلافاصله در جهت عکس آن به پایین یا بالا برگردد. نت داده شده را کانتوس فیرموس (Cantus firmus) به معنی ملودی ثابت و نت مقابل آن را کنتر پوان می نامند.

در این ساختار، فاصله های مجاز در حرکت افقی ملودی عبارتند از : دوم کوچک، دوم بزرگ، سوم کوچک، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست و اکتاو. کاربرد فاصله های دیگر و حرکت های کرو ماتیک همگی خطا هستند.

در بخش نت در برابر نت، فاصله بیش از اکتاو خطا است و فواصل مطبوع به هم پیوند می خورند و فواصل نا مطبوع باید حل شوند. در ابتدا و انتهای قطعه باید فاصله اکتاو باشد و گذشتن بخش ها از یکدیگر و حرکت موازی دو بخش به فاصله پنجم و اکتاو مجاز نیست و از تکرار نت در یک بخش پرهیز می شود.

کنتر پوان دو بخشی، سه بخشی و چهار بخشی در پنج نوع خلاصه می شود که عبارتند از :

۱. نوع اول :(یک بر یک) در برابر هر نت گرد داده شده (کانتوس فیرموس) یک نت هم ارزش (کنتر پوان) قرار می گیرد.

کنتر پوان نوع اول

۲. نوع دوم :(یک بر دو) در برابر هر نت گرد داده شده، دو نت سفید قرار می گیرد. (همچنین می توان در برابر یک نت گرد نقطه دار سه نت سفید قرار داد).

کنترپوان نوع دوم

۳. نوع سوم :(یک بر چهار) در برابر هر نت گرد چهار نت سیاه قرار می گیرد.

کنتر پوان نوع سوم

۴. نوع چهارم :(یک برابر دو تاخیر دار) در برابر هر نت دو نت قرار می گیرد با این تفاوت که نت دوم کنترپوان با خط اتحاد به میزان بعدی وصل می شود.

کنتر پوان نوع چهارم

۵. نوع پنجم :(کنتر پوان مخلوط) در برابر نت گرد داده شده از انواع کشش ها حتی نت چنگ استفاده می شود.

کنتر پوان نوع پنجم

منابع

مقاله «کنتر پوان» در ویکی پدیای انگلیسی