گام (موسیقی)

گام (به فرانسوی: gamme) توالی چند نت است که به ترتیب ارتفاع مرتب شده‌اند و گستره صوتی‌شان جمعاً دوازده نیم‌پرده متساوی یا یک اکتاو است. گام ممکن است بالارونده یا پایین‌رونده باشد، یعنی ارتفاع نت‌ها در آن به ترتیب صعودی یا نزولی مرتب شده‌باشد.

در موسیقی کلاسیک گام‌ها با استفاده از نیم‌پرده‌های متساوی (بر اساس اعتدال مساوی) تعریف می‌شوند و فواصل کوچکتر از نیم‌پرده (یا ریزپرده) در گام‌های موسیقی کلاسیک وجود ندارند. در موسیقی برخی مناطق دنیا، از جمله موسیقی سنتی ایرانی، ترکی و عربی فواصل کوچکتری نظیر ربع پرده نیز به کار می‌روند.

نامگذاری

هر گام بر اساس اولین نت آن نامگذاری می‌شود، برای مثال، گام «لا» از نت لا شروع شده و پس از پیمودن فاصله‌هایی (پرده‌هایی) به اکتاو یا فاصلهٔ هشتم (نت «لا» ی بعدی) می‌رسد. قسمت بعدی نام یک گام معرفی‌کنندهٔ سیری است که برای طی این فواصل تا فاصلهٔ هشتم به کار گرفته می‌شود. مثلاً گام دو ماژور یا «دو بزرگ» از پایهٔ نت دو شروع می‌شود و فواصلش منطبق بر تعریف گام ماژور است.

انواع گام

گام به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:

1. گام‌های کروماتیک
2. گام‌های دیاتونیک

گام های کروماتیک

مقالهٔ اصلی: گام کروماتیک

این گام، با آغاز از هر نت به فاصله‌های نیم‌پرده‌ای، (هم نیم‌پردهٔ دیاتونیک و هم نیم‌پردهٔ کروماتیک) درجه ها را طی کرده و به تدریج بالا می‌رود تا در صوت سیزدهم به هنگام (اکتاو) صوت برسد، یعنی اگر مثلاً از نت سل (روی خط دوم «کلید سل») شروع کنیم، با طی کردن نیم پرده‌ها به نت سل دربالای خط پنجم می‌رسیم و گام کروماتیک سل تشکیل می‌شود. گام کروماتیک خود بر دو گونه است: کروماتیک ملودیک و کروماتیک هارمونیک

گام دیاتونیک

مقالهٔ اصلی: گام دیاتونیک

از آنجا که فاصلهٔ میان درجه‌ها در گروه گام‌های دیاتونیک یکدست و برابر نیست، و از آنجا که الگوی قرارگرفتن این فاصله‌ها در هرگونه با گونهٔ دیگر متفاوت است، این گروه انواع گوناگونی را دربر می‌گیرد. دریک رده‌بندی کلی، گام های مزبور به دو ردهٔ بزرگ تقسیم می‌شوند، ردهٔ یکم، آن دسته از گام‌ها را شامل است که فاصلهٔ میان درجه‌های متوالی آنها از فاصله‌های دوگانهٔ پرده و نیم‌پرده تشکیل شده و ردهٔ دوم، از گام‌های تشکیل‌شده که به جای یکی از فاصله‌های پرده و نیم‌پرده و گاه یک‌پرده‌ونیم، یا در کنار این دوگونه فاصله، فاصله(ها)ی دیگری میان درجه‌های خود داشته‌باشد. (گام‌های ردهٔ دوم، به علت متروک شدن در موسیقی امروزی غربی، معمولاً در کتاب‌های تئوری موسیقی مطرح نمی‌شوند.)

تمام گام‌های دیاتونیک موسیقی غربی

گام‌های ماژور

سل بمل ماژور (فا دیز ماژور)

ر بمل ماژور (دو دیز ماژور)

لا بمل ماژور (سل دیز ماژور)

می بمل ماژور

سی بمل ماژور

فا ماژور

دو ماژور

سل ماژور

ر ماژور

لا ماژور

می ماژور

سی ماژور

گام‌های مینور

ر بمل مینور (دو دیز مینور)

لا بمل مینور (سل دیز مینور)

می بمل مینور (ر دیز مینور)

سی بمل مینور (لا دیز مینور)

فا مینور (می دیز مینور)

دو مینور

سل مینور

ر مینور

لا مینور

می مینور

سی مینور

فا دیز مینور

جستارهای وابسته

• اکتاو
• گام دیاتونیک
• گام کروماتیک
• گام مینور
• گام ماژور
• گام بزرگ نسبی
• گام کوچک نسبی

منابع

• کمال پورتراب، مصطفی (۱۳۹۵). نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی کلنل علینقی وزیری. تهران: نشر نای و نی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۰۵-۷۷۲-۶.
• تئوری بنیادی موسیقی، پرویز منصوری. نشر کارنامه.