گسلایتینگ
گسلایتینگ[۱][۲] (به انگلیسی: Gaslighting) به فریب‌کاری و دستکاری افکار یک شخص در دورهٔ زمان طولانی و پیوسته گفته می‌شود که باعث می‌شود قربانی اعتبار فکر خود، تعقل و توانایی درک واقعیت، استدلال صحیح بودن وقایع اتفاق‌افتاده خود را زیر پرسش ببرد، و در نهایت به سردرگمی، بی‌ثباتی خلقی و از دست دادن حرمت نفس و اعتمادبه‌نفس می‌گردد تا جایی که شخص قربانی برای پشتیبانی عاطفی و تأیید اعتبار به شخص مرتکب‌شده تکیه می‌کند.[۳] از شدیدترین انواع شستشوی مغزی است و معمولا افراد روان‌پریش و ضداجتماع (اختلال شخصیت ضداجتماعی ASPD) و مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) با تکیه به این روش در کنار روش‌های دیگر بر سایرین چیره می‌گردند.[۴][۵] گسلایتر سعی می‌کند با سازوکارهایی چون انکار، گمراه‌سازی، ایجاد تناقض و ارائهٔ اطلاعات نادرست، قربانی را ناپایدار ساخته و موجب عدم مشروعیت اعتقادات قربانی گردد.
مثال‌های گسلایتینگ، از انکار سوءاستفاده‌گر از سوءاستفاده‌های گذشته گرفته تا تحقیر عواطف قربانی و احساساتش و همچنین برجسته‌کردن رویدادهای نامأنوس توسط سوءاستفاده‌گر با هدف گیج‌کردن قربانی صورت می‌پذیرد.
هدف گسلایتینگ این است که به‌تدریج، اعتمادبه‌نفس قربانی را تحلیل برد تا توانایی‌اش جهت تمیز حقیقت از کذب، درستی از نادرستی، یا حقیقت از توهم را از بین برده و ازاین‌رو شخص یا گروه را به‌صورت آسیب‌شناختی در فکر و احساسات به گسلایتر وابسته کند.
گسلایتینگ زمینهٔ تداوم یافتن آزارهای جنسی، خشونت خانگی و ماندن در رابطهٔ پرخشونت را فراهم می‌کند.[۱]
اقتباس[ویرایش]
این اصطلاح برگرفته از نام نمایش‌نامهٔ دلهره‌آور بریتانیایی (Gas Light) نوشته پاتریک همیلتون است که در ۱۹۳۸ نوشته شد و در ایالات متحده با عنوان خیابان انجل[الف] اجرا شد. فیلم‌هایی در ۱۹۴۰ و ۱۹۴۴ (هردو با عنوان Gaslight) از همین نمایشنامه اقتباس شده‌اند.
در ایران هم یک تله‌تئاتر با عنوان «چراغ گاز» از روی این نمایشنامه ساخته شده است. مجموعه تلویزیونی (تله تئاتر) آن با بازی مهتاب نصیرپور در نقش بلا، از تلویزیون ایران پخش شده است.[۶]
این اصطلاح اکنون در متون روان‌شناسی به کار می‌رود،[۷][۸] همچنین در تفاسیر سیاسی و در فلسفه نیز به کار می‌رود.[۹] گسلایت (Gaslight) «چراغ گازی» یا «نور چراغ گازی» معنی می‌دهد؛ اما برای اشاره به نوعی فریب و سوءاستفاده روانی به قصد کنترل‌گری استفاده می‌شود.[۱]
پانویس[ویرایش]
- ↑ Angel Street
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ پیمانه کشتکار (۲۸ دی ۱۴۰۱). «از Gaslighting، واژه سال ۲۰۲۲، چه می‌دانید؟». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۲۳.
- ↑ «کلمات جدید چطور به ابزاری برای به چالش کشیدن خشونت‌های جنسی تبدیل شده‌اند؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «Gaslighting | Psychology Today». www.psychologytoday.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ "Definition of GASLIGHTING". www.merriam-webster.com (به انگلیسی). 2023-12-28. Retrieved 2024-01-20.
- ↑ «8 Signs That Someone Is in a Relationship With a Gaslighter | Psychology Today». www.psychologytoday.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ «پدیده چراغ گاز: خشونت روانی پنهان (بخش اول)». انسان‌شناسی و فرهنگ. ۲۰۱۵-۱۰-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
- ↑ Dorpat, Theodore L. (1996). Gaslighting, the Double Whammy, Interrogation, and Other Methods of Covert Control in Psychotherapy and Psychoanalysis. Northvale, NJ: Jason Aronson. pp. 31–46. ISBN 978-1-56821-828-1. OCLC 34548677. Retrieved 2014-01-06.
- ↑ Jacobson, Neil S.; Gottman, John M. (1998). When Men Batter Women: New Insights into Ending Abusive Relationships. Simon and Schuster. pp. 129–132. ISBN 978-0-684-81447-6. Retrieved 2014-01-06.
- ↑ Abramson, Kate (2014). "Turning up the Lights on Gaslighting". Philosophical Perspectives (به انگلیسی). 28 (1): 1–30. doi:10.1111/phpe.12046. ISSN 1520-8583.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gaslighting». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
 | این یک مقالهٔ خرد روان‌شناسی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |