رئوس مطالب فلسفه
(تغییرمسیر از شمایی از فلسفه)
فلسفه مطالعه مسائل کلی و بنیادینْ پیرامونِ چیزهایی مانند هستی، دانش، ارزش‌ها، عقل، ذهن و زبان است.[۱][۲] فلسفه نسبت به دیگر راه‌های پرداختن به مسائل اساسی مانند عرفان، اسطوره یا دین، دیدِ انتقادی‌تری دارد و عموماً نظام‌مندتر است و بیشتر بر استدلال عقلی تکیه می‌کند.[۳] دیدِ فلسفی، تجزیه و تحلیل منطقی زبان و آشکارسازیِ معنای واژگان و مفاهیم را هم در بر می‌گیرد..
واژه «فلسفه» از واژه یونانیِ philosophia (φιλοσοφία) گرفته شده‌است که در لغت به معنای «عشق به خرد» است.[۴][۵]
شاخه‌های فلسفه[ویرایش]
تقسیم‌بندی شاخه‌های فلسفی از این قرار است:
زیبایی‌شناسی[ویرایش]
زیبایی‌شناسی، مطالعهٔ چیستیِ زیبایی، هنر، ذوق و چگونگیِ ایجادِ انواعِ حقیقت فردی است.
- زیبایی‌شناسی کاربردی: کاربرد فلسفهٔ زیبایی‌شناسی در هنر و فرهنگ.
معرفت‌شناسی[ویرایش]
معرفت‌شناسی شاخه‌ای از فلسفه است که به مطالعهٔ منبع، ماهیت و اعتبارِ دانش می‌پردازد.
- معرفت‌شناسی اجتماعی - پژوهیدن پیرامونِ جنبه‌های اجتماعی دانش.
- معرفت‌شناسی صوری - کاربرد مدل‌های رسمی برای مطالعه دانش.
- فرامعرفت‌شناسی – مطالعهٔ مبانیِ خودِ معرفت‌شناسی.
اخلاق[ویرایش]
اخلاقیات – مطالعهٔ ارزش و اخلاق است.
- اخلاق کاربردی – بررسی فلسفیِ مسائِ ویژه‌ای در زندگی خصوصی و عمومی از منظر اخلاقی. یعنی کوششی برای استفاده از روش‌های فلسفی در راستای شناساییِ سیر عملِ اخلاقیِ صحیح در زمینه‌های گوناگونی زندگی آدمی.
- اخلاق زیستی – تجزیه و تحلیل مسائل اخلاقیِ بحث‌برانگیزِ ناشی از پیشرفت‌های پزشکی.
- اخلاق محیط‌زیستی – که به مطالعهٔ مسائل اخلاقی مربوط به جهانِ غیر انسانی می‌پردازد. این شاخه، بر طیف گسترده‌ای از رشته‌ها از جمله حقوق محیط‌زیست، جامعه‌شناسی زیست‌محیطی، اکوتئولوژی، اقتصاد بوم‌شناختی، بوم‌شناسی و جغرافیای محیطی تأثیر می‌گذارد.
- اخلاق پزشکی – که مسائل اخلاقیِ مربوط به پزشکی و پژوهش‌های پزشکی را مطالعه می‌کند.
- اخلاق حرفه‌ای – اخلاق برای بهبودِ حرفه‌اینِگی
- اخلاق توصیفی – بررسی باورهای مردمْ پیرامونِ اخلاق
- اخلاق گفتمانی - کشف اصول اخلاقی با مطالعهٔ زبان
- اخلاق رسمی - کشف اصول اخلاقی از طریق کاربردِ منطق
- اخلاق هنجاری – مطالعهٔ نظریه‌های اخلاقی که چگونگی و بایستگیِ رفتار افراد را تجویز می‌نماید
- فرااخلاق – شاخه‌ای از اخلاقیات که به دنبال درکِ ماهیت ویژگی‌های اخلاقی، اظهارات، نگرش‌ها و قضاوت‌هاست.
منطق[ویرایش]
منطق – مطالعه سامان‌مندِ ریختِ استنتاج و استدلال معتبر است.
همچنین با عنوان علم رسمیِ جداگانه هم شناخته می‌شود.
- منطق کلاسیک
- منطق غیر کلاسیک
متافیزیک[ویرایش]
متافیزیک – به توضیحِ چیستی و ماهیتِ بنیادینِ هستی و جهانی که آن را در بر می‌گیرد می‌پردازد.
- کیهان‌شناسی – مطالعه چیستی و خاستگاه جهان است.
- هستی‌شناسی – مطالعهٔ فلسفی چیستیِ هستی، شدن، بودن یا واقعیت و همچنین مقولات اساسی و روابط ایشان.
- فراهستی‌شناسی – مطالعهٔ مبانیِ هستی‌شناختیِ خودِ هستی‌شناسی.
- فلسفه مکان و زمان – شاخه‌ای از فلسفه است که به مسائل پیرامونیِ هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و ویژگی فضا و زمان می‌پردازد.
فلسفه ذهن[ویرایش]
فلسفه ذهن – ماهیت ذهن، ویژگی‌های ذهنی، آگاهی و رابطهٔ ایشان با بدن فیزیکی، به ویژه با مغز را مطالعه می‌کند.
- فلسفه کنش – نظریه‌هایی پیرامونِ فرآیندهایی که باعث حرکات بدنیِ عمدی انسان از نوع کم و بیش پیچیده می‌شوند. این حوزهٔ فکری از زمان کتاب اخلاقِ نیکوماخوس ارسطو (کتاب سوم) توجه شدید فیلسوفان را به خود جلب کرده است.
- فلسفه خود – این شاخه، مطالعهٔ بسیاری از شرایطِ هویت است که یک موضوعِ تجربه را از دیگر تجربیات، جدا و متمایز می‌کند.
فلسفه علم[ویرایش]
فلسفه علم – شاخه‌ای از فلسفه است که به معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و مبانی علم می‌پردازد.
- فلسفهٔ انسان‌شناسی
- فلسفهٔ زیست‌شناسی
- فلسفهٔ شیمی
- فلسفه علوم رایانه
- فلسفهٔ جغرافیا
- فلسفهٔ پزشکی
- فلسفه فیزیک
- فلسفه علوم اجتماعی
دیگران[ویرایش]
- فرافلسفه
- فلسفهٔ تعلیم و تربیت
- فلسفهٔ تاریخ
- فلسفهٔ زبان
- فلسفهٔ حقوق
- فلسفهٔ ریاضیات
- فلسفهٔ دین
- فلسفهٔ سیاسی
- فلسفهٔ محیطی
تاریخ فلسفه[ویرایش]
جدول زمانی فلسفه[ویرایش]
- سده یازدهم در فلسفه
- سده دوازدهم در فلسفه
- سده سیزدهم در فلسفه
- سده چهاردهم در فلسفه
- سده پانزدهم در فلسفه
- سده شانزدهم در فلسفه
- سده هفدهم در فلسفه
- سده هجدهم در فلسفه
- فلسفه سده نوزدهم
- فلسفه سده بیستم
فلسفه باستان و کلاسیک[ویرایش]
فلسفه در طول تاریخ باستان:
فلسفه یونان و روم باستان[ویرایش]
- فلسفه پیشاسقراطی
- فلسفه کلاسیک یونان
- فلسفه هلنیستی
- فلسفه روم باستان
فلسفه کلاسیک چینی[ویرایش]
- صد مکتب فکری
فلسفه کلاسیک هند[ویرایش]
- مکاتب ارتدکس
- مکاتب هترودکس (Heterodox schools)
فلسفه سده‌های میانه و پساکلاسیک[ویرایش]
مکاتب فلسفی در طول تاریخ قرون وسطی.
فلسفه مسیحی[ویرایش]
فلسفه اسلامی[ویرایش]
فلسفه یهودی[ویرایش]
فلسفه چینی پساکلاسیک[ویرایش]
فلسفه نوین و معاصر[ویرایش]
فلسفهٔ دوران مدرن
فلسفه رنسانس[ویرایش]
فلسفه مدرن اولیه[ویرایش]
فلسفهٔ معاصر[ویرایش]
- فلسفه تحلیلی
- فلسفه قاره‌ای
- فلسفه معاصر آسیایی
- فلسفه اسلامی معاصر
- الهیات متعالی (؟!)
- پراگماتیسم
- مکتب سنتی
سنت‌های فلسفی بر اساس منطقه[ویرایش]
سویه‌های منطقه‌ای فلسفه
فلسفهٔ آفریقایی[ویرایش]
فلسفهٔ خاوردوری (Eastern philosophy)[ویرایش]
فلسفهٔ خاورمیانه‌ای (Middle Eastern Philosophy)[ویرایش]
فلسفهٔ بومی آمریکایی[ویرایش]
فلسفهٔ غربی[ویرایش]
- فلسفهٔ آمریکایی
- فلسفهٔ استرالیایی
- فلسفهٔ بریتانیایی
- فلسفهٔ کانادایی
- فلسفهٔ چکی
- فلسفهٔ دانمارکی
- فلسفهٔ هلندی
- فلسفهٔ فرانسوی
- فلسفهٔ یونانی
- فلسفه آلمانی
- فلسفهٔ ایتالیایی
- فلسفهٔ مالتی (Maltese philosophy)
- فلسفهٔ لهستانی
- فلسفهٔ رومانیایی
- فلسفهٔ روسی
- فلسفهٔ اسکاتلندی
- فلسفهٔ اسلوونیایی
- فلسفهٔ اسپانیایی
- فلسفهٔ یوگسلاویایی
مکاتب فکری فلسفی[ویرایش]
مکاتب فکری فلسفی به زمینه‌های تاریخی ویژه‌ای وابسته نیستند.
جنبش‌های زیبایی‌شناختی[ویرایش]
مواضع معرفتی[ویرایش]
نظریه‌های اخلاقی[ویرایش]
- نتیجه‌گرایی
- دئونتولوژی (Deontology)
- اخلاق فاضل (Virtue ethics)
- واقع‌گرایی اخلاقی
- نسبیت‌گرایی اخلاقی
- نظریهٔ خطا
- ناشناخت‌گرایی
- خودپرستی اخلاقی
- نسبیت‌گرایی فرهنگی
- اخلاق فرگشتی
- فرگشت اخلاق
- رو در رو
سامانه‌های منطقی[ویرایش]
- منطق کلاسیک
- منطق متوسط
- منطق شهودی
- منطق حداقلی
- منطق مربوطه (Relevant logic)
- منطق افین (Affine logic)
- منطق خطی
- منطق دستوری
- دیالیتیسم
مواضع متافیزیکی[ویرایش]
فلسفه‌های سیاسی[ویرایش]
- آنارشیسم
- استبداد (Authoritarianism)
- محافظه‌کاری
- لیبرالیسم
- لیبرتارینیسم
- سوسیال دموکراسی
- سوسیالیسم
- کمونیسم
نظریه‌ها و مواضع فلسفه زبان[ویرایش]
نظریه‌ها و مواضع فلسفه ذهن[ویرایش]
مواضع فلسفه دین[ویرایش]
نظریه‌ها و مواضع فلسفه علم[ویرایش]
ادبیات فلسفی[ویرایش]
آثار مرجع[ویرایش]
- دایره المعارف فلسفه – یکی از دانشنامه‌های مهم فلسفه در انگلیسی. ویرایش دومش با ویرایش دونالد ام. بورچرت، در ده جلد در سال ۲۰۰۶ توسط تامسون گیل منتشر شد. جلدهای نخست تا نهم، دارای مقالاتی به ترتیب حروف الفبا هستند.
- دایره المعارف اینترنتی فلسفه – یک دایره المعارف برخط و رایگان پیرامون موضوعات فلسفی و فیلسوفان است که توسط جیمز فیزر در ۱۹۹۵ بنیان نهاده شد. ویراستاران عمومیِ کنونی، جیمز فیزر (استاد فلسفه در دانشگاه تنسی در مارتین ) و بردلی داودن (استاد فلسفه در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، ساکرامنتو ) هستند. بسیاری از سردبیران منطقه‌ای و همچنین داوطلبان از کارکنانِ آن هستند.
- دایره المعارف فلسفه راتلج – دایره‌المعارف فلسفه‌اب ویرایش‌شده توسط ادوارد کریگ که برای نخستین بار توسط راتلج در ۱۹۹۸ منتشر شد. در ابتدا در ۱۰ جلد چاپی و به صورت CD-ROM منتشر شد، در سال ۲۰۰۲ به صورت اشتراکی و برخط در دسترس قرار گرفت. نسخهٔ برخط مرتباً با مقالات تازه و تجدید نظر در مقالات پیشین به روز می‌شود. دارای ۱۳۰۰ مشارکت‌کننده است که بیش از ۲۰۰۰ مقاله علمی ارائه می‌کنند.
- دایره المعارف فلسفه استنفورد – ترکیبی از یک دایره المعارف برخط فلسفه با انتشار مقالات اصلی فلسفه که به صورت آزاد برای کاربران اینترنت در دسترس است. هر مدخل توسط یک متخصص در این زمینه، از جمله اساتیدِ بسیاری از موسسه‌هایِ دانشگاهی در سراسر جهان نوشته و نگهداری می‌شود.
منابع[ویرایش]
- ↑ Jenny Teichmann and Katherine C. Evans, Philosophy: A Beginner's Guide (Blackwell Publishing, 1999), p. 1: "Philosophy is a study of problems which are ultimate, abstract and very general. These problems are concerned with the nature of existence, knowledge, morality, reason and human purpose."
- ↑ A.C. Grayling, Philosophy 1: A Guide through the Subject (Oxford University Press, 1998), p. 1: "The aim of philosophical inquiry is to gain insight into questions about knowledge, truth, reason, reality, meaning, mind, and value."
- ↑ Anthony Quinton, in T. Honderich (ed.), The Oxford Companion to Philosophy (Oxford University Press, 1995), p. 666: "Philosophy is rationally critical thinking, of a more or less systematic kind about the general nature of the world (metaphysics or theory of existence), the justification of belief (epistemology or theory of knowledge), and the conduct of life (ethics or theory of value). Each of the three elements in this list has a non-philosophical counterpart, from which it is distinguished by its explicitly rational and critical way of proceeding and by its systematic nature. Everyone has some general conception of the nature of the world in which they live and of their place in it. Metaphysics replaces the unargued assumptions embodied in such a conception with a rational and organized body of beliefs about the world as a whole. Everyone has occasion to doubt and question beliefs, their own or those of others, with more or less success and without any theory of what they are doing. Epistemology seeks by argument to make explicit the rules of correct belief formation. Everyone governs their conduct by directing it to desired or valued ends. Ethics, or moral philosophy, in its most inclusive sense, seeks to articulate, in rationally systematic form, the rules or principles involved."
- ↑ Philosophia, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus
- ↑ Online Etymology Dictionary