فهرست حاکمان صفوی گیلان

فهرست حاکمان صفوی گیلان دربرگیرندهٔ حاکمانی است که در ایران صفوی (۱۱۴۸–۹۰۷) بر گیلان فرمان راندند. گیلان در دوران صفوی، به تعبیر حزین لاهیجی، «اغلب در میانهٔ سه پادشاهِ صاحب‌دستگاه، انقسام داشت». حکومت‌های سه‌گانهٔ گیلان از شرق به غرب به‌ترتیب بیه‌پیش، بیه‌پس و تالش نام داشتند که بیه‌پیش به مرکزیت لاهیجان و توسط کیاییان، بیه‌پس به مرکزیت فومن و توسط اسحاقوندان، و بالاخره تالش به مرکزیت آستارا و توسط مهرانیان اداره می‌شد. به جز دوره‌ای کوتاه که در اثر دخالت حکومت مرکزی، بیه‌پس به بیه‌پیش ملحق شد، تلاش‌های متعدد این دو برای غلبه بر یکدیگر، نافرجام بود. گیلان در سال ۱۰۰۰ ه‍.ق توسط شاه عباس یکم (حک. ۱۰۳۸–۹۹۶) از حالت استقلال نسبی خارج شد. بیه‌پیش در ۶ شوال ۱۰۰۰ فتح شد و به فرهادخان قرامانلو سپرده شد. همزمان، بیه‌پس نیز به تصرف قزلباشان درآمد. تصرف تالش به دلیل مقاومت حاکم آن تا صفر ۱۰۰۱ طول کشید. با فتح گیلان، شاه عباس حکومت‌های موروثی را برانداخت با این حال، مهرانیان با اجازهٔ شاه از سال ۱۰۲۱ ه‍.ق دوباره حکومت موروثی را به دست آورده و تا پایان دولت صفوی حفظ نمودند.

فهرست حاکمان

منبع

راهنما
حاکم وراثتی   حاکم غیر وراثتی   حاکم شورشی   فرمانده نظامی به جای حاکم   وزیر به جای حاکم

بیه‌پیش	بیه‌پس		تالش	کشور ایران
کارکیا میرزا علی ۹۱۰–۸۸۳ پسر کارکیا سلطان محمد	امیره حسام‌الدین ۹۲۲–۹۰۷ پسر امیره دباج		سلطان محمد ؟–قبل از ۹۰۵ پسر قبادخان	شاه اسماعیل یکم ۹۳۰–۹۰۷ نوهٔ اوزون حسن
سلطان حسن یکم ۹۱۱–۹۱۰ برادر کارکیا میرزا علی
خان‌احمد یکم ۹۴۰–۹۱۱ پسر سلطان حسن یکم
	امیره دباج ۹۴۲–۹۲۲ پسر امیره حسام‌الدین			شاه تهماسب یکم ۹۸۴–۹۳۰ پسر شاه اسماعیل یکم
سلطان علی دوم ۹۴۱–۹۴۰ پسر خان‌احمد یکم
سلطان حسن دوم ۹۴۳–۹۴۱ برادر سلطان علی	امیره حاتم کوهدمی (در رشت) ۹۴۳–۹۴۲ حاکم کوهدم		قبادخان ۹۴۶–قبل از ۹۴۳ ق. پسر شاه‌قباد
	رستم فومنی ۹۴۳ سپهسالار
خان‌احمد دوم ۹۴۴–۹۴۳ پسر سلطان حسن دوم	امیره محمد کوهدمی (در رشت) ۹۴۵–۹۴۳ حاکم کوهدم
بهرام میرزا صفوی ۹۴۴ پسر شاه اسماعیل یکم
خان‌احمد دوم ۹۷۵–۹۴۴ پسر سلطان حسن دوم	پیوستن به بیه‌پیش از ۹۴۵ تا ۹۷۳.		بایندرخان یکم بعد از ۹۸۹–۹۴۶ پسر کیقبادخان
	امیره شاهرخ ۹۵۷–۹۵۰
	امیره محمود (در رشت) ۹۷۰–۹۶۵ پسر امیره دباج
تقسیم بین امرای قزلباش از ۹۷۵ تا ۹۸۵.	جمشیدخان (از ۹۸۰ در رشت) ۹۸۸–۹۷۳ پسر امیره محمود
سلطان هاشم ۹۷۶
کارکیا حسین ۹۷۹–۹۷۸
امام‌قلی میرزا صفوی ۹۸۰–۹۷۹ پسر شاه تهماسب یکم				شاه اسماعیل دوم ۹۸۵–۹۸۴ پسر شاه تهماسب یکم
خان‌احمد دوم ۱۰۰۰–۹۸۵ پسر سلطان حسن دوم	کامران میرزا کوهدمی (در رشت) ۹۸۹–۹۸۸ حاکم کوهدم			شاه محمد خدابنده ۹۹۶–۹۸۵ برادر شاه اسماعیل دوم
	سلطان محمود بیه‌پسی ۹۸۹
	محمدامین‌خان (تا ۹۹۲ در رشت) ۹۹۴–۹۹۰ پسر جمشیدخان
			حمزه‌خان یکم ۱۰۰۰–قبل از ۹۹۳ پسر بایندرخان
	ابراهیم‌خان (در رشت) ۹۹۴–۹۹۳ برادر محمدامین‌خان
	محمدامین‌خان (در رشت) ۹۹۹–۹۹۴ پسر جمشیدخان	ابراهیم‌خان (در فومن) ۱۰۰۰–۹۹۴ برادر محمدامین‌خان
				شاه عباس یکم ۱۰۳۸–۹۹۶ پسر شاه محمد خدابنده
	پیوستن رشت و توابع به فومن.
مهدی‌قلی‌خان شاملو ۱۰۰۱–۱۰۰۰	علی‌خان فومنی ۱۰۰۰
	شاه‌ملک فومنی ۱۰۰۱–۱۰۰۰ سپهسالار بیه‌پس
فرهادخان قرامانلو ۱۰۰۴–۱۰۰۱ امیرالامرا	علی‌خان فومنی ۱۰۰۲–۱۰۰۱		ذوالفقارخان قرامانلو ۱۰۰۷–۱۰۰۱ امیرالامرا
	تقسیم بین امرای قزلباش از ۱۰۰۲ تا ۱۰۰۷.
درویش محمدخان روملو ۱۰۰۵–۱۰۰۴ امیرالامرا
اغورلو سلطان چگینی ۱۰۰۷–۱۰۰۵ امیرالامرا
در سال ۱۰۰۷، به جز تالش، شاه عباس تمام تیول‌های گیلان را از تیول‌داران گرفت و به اراضی خاصه ملحق کرد و خواجه محمدشفیع خراسانی به عنوان وزیر گیلان منصوب شد. در سال ۱۰۰۹، وزارت آستارا و گسکر نیز به او محول شد. در سال ۱۰۱۴ آستارا و گسکر از تیول ذوالفقارخان قرامانلو خارج شده و جزو اراضی خاصه شدند.
میرزا مسعود خراسانی ۱۰۱۳–۱۰۰۹ وزیر	بهزاد بیگ استرآبادی (در رشت) ۱۰۱۲–۱۰۰۷ وزیر	اصلان بیگ شاملو (در فومن) ۱۰۱۲–۱۰۰۷ وزیر	بدون حاکم. تیول برای ذوالفقارخان قرامانلو از ؟ تا ۱۰۱۴.
		کارکیا فتحی ۱۰۱۲
بهزاد بیگ استرآبادی ۱۰۱۹–۱۰۱۳ وزیر	بهزاد بیگ استرآبادی ۱۰۱۹–۱۰۱۲ وزیر		بهزاد بیگ استرآبادی ۱۰۱۹–۱۰۱۴ وزیر
عزل بهزاد بیگ استرآبادی و خالی ماندن منصب وزارت در گیلان از ۱۰۱۹ تا ۱۰۲۱.
میرزا تقی اصفهانی ۱۰۲۳–۱۰۲۱ وزیر	اصلان بیگ شاملو ۱۰۳۲–۱۰۲۱ وزیر		بایندرخان دوم ۱۰۳۷–۱۰۲۱ پسر حمزه‌خان یکم
اولیا بیگ ۱۰۲۳ وزیر	علی‌قلی بیگ ۱۰۲۳ وزیر
اصلان بیگ شاملو ۱۰۳۲–۱۰۲۳ وزیر	اصلان بیگ شاملو ۱۰۳۲–۱۰۲۳ وزیر
میرزا عبدالله اصفهانی ۱۰۳۹–۱۰۳۲ وزیر	اسماعیل بیگ شاملو ۱۰۳۸–۱۰۳۲ وزیر
			ساروخان ۱۰۶۳–۱۰۳۷ برادر بایندرخان دوم
کالنجار سلطان ۱۰۳۹–۱۰۳۸				شاه صفی یکم ۱۰۵۲–۱۰۳۸ نوهٔ شاه عباس یکم
ساروخان ۱۰۴۰–۱۰۳۹ سپهسالار
میرزا تقی اصفهانی (ساروتقی اعتمادالدوله) ۱۰۴۴–۱۰۴۰ وزیر
میرزا تقی دولت‌آبادی اصفهانی ۱۰۴۶–۱۰۴۴ وزیر	آقا زمان اصفهانی ؟–۱۰۴۴ وزیر
میرزا صالح ترکمان ؟–۱۰۴۶ وزیر	لاچین آقا حداقل در ۱۰۵۲ وزیر
میرزا جعفر قزوینی ۱۰۶۴–؟ وزیر	نظام‌الملک حداقل در ۱۰۵۹ وزیر			شاه عباس دوم ۱۰۷۷–۱۰۵۲ پسر شاه صفی یکم
			قلیچ‌خان بعد از ۱۰۷۴–۱۰۶۳ پسر ساروخان
میرزا هاشم ؟–۱۰۶۴ وزیر	عوض بیگ ۱۰۷۴–۱۰۷۰ وزیر
وزیران ناشناخته.	وزیران ناشناخته.			شاه سلیمان یکم ۱۱۰۵–۱۰۷۷ پسر شاه عباس دوم
			حمزه‌خان دوم ۱۱۰۹–؟
	میرزا محمدکریم حداقل در ۱۱۰۷ وزیر			شاه سلطان‌حسین ۱۱۳۵–۱۱۰۵ پسر شاه سلیمان یکم
میرزا محمدحسین حداقل در ۱۱۲۲ وزیر			عباس‌قلی‌خان ۱۱۲۶–۱۱۰۹
کلب‌علی‌خان قبل از ۱۱۲۴ وزیر
محمدعلی‌خان حداقل در ۱۱۳۵ وزیر			حیدرخان ۱۱۳۷–قبل از ۱۱۳۵
				شاه تهماسب دوم ۱۱۴۵–۱۱۳۵ پسر شاه سلطان‌حسین
			سبحان‌وردی‌خان ۱۱۳۸–؟
			یحیی‌خان ۱۱۳۹–؟
سرلشکر واسیلی یاکوولویچ لواشوف ۱۱۴۲–۱۱۳۶ حاکم نظامی روسی				محمودشاه هوتکی ۱۱۳۷–۱۱۳۵ حاکم قندهار
				اشرف‌شاه هوتکی ۱۱۴۲–۱۱۳۷ پسرعموی محمود
			سرلشکر یوهان استیرشانتس ۱۱۴۰–۱۱۳۹ حاکم نظامی روسی
			موسی‌خان بعد از ۱۱۴۸–۱۱۴۰
سرلشکر ایگور ایوانوویچ فامینتسین ۱۱۴۳–۱۱۴۲ حاکم نظامی روسی
محمدرضاخان عبدل‌لو قورچی‌باشی حداقل در ۱۱۴۴ سپهسالار				شاه عباس سوم ۱۱۴۸–۱۱۴۵ پسر شاه تهماسب دوم

جستارهای وابسته

• فهرست حاکمان قاجاری گیلان
• فهرست استانداران گیلان

منابع

• فاخته جوبنه، قربان (۱۳۸۳). کرونولوژی تاریخ گیلان. رشت: گیلکان. شابک ۹۶۴-۸۲۸۳-۰۲-۸.

• Floor, Willem (2008). Titles & Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration. Washington, DC: Mage Publishers. ISBN 1-933823-23-2.