شاهقلی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
شاهقلی بابا تکلو
Şahkulu Tekeli
امرای قزلباش
اطلاعات شخصی
زادهنامشخص
شبه‌جزیره تکه، آناتولی (آنتالیای کنونی)
درگذشته۱۵۱۱ میلادی
نامشخص
دیناسلام (صوفیه)
والدین
  • حسن خلیفه[۲] (پدر)
  • (مادر)
قومیتترکمان[۱]
دورانعصر جدید اولیه
شناخته شده برایرهبری شورش ترکمانان آناتولی علیه امپراتوری عثمانی
مرتبه
سال‌های فعالیتقرن ۱۶ میلادی
تأثیرگذاران
موقعیت بیگ‌نشین تِکه در آناتولی، آنتالیای کنونی (Tekeoğulları Beyliği)

شاهقلی بابا تکلو[۳] (به ترکی استانبولی: Şah Kulu Baba Tekeli) از ایل تُرکمان تکلو[۴][۵][۶] رهبر شورش علویان طرفدار صفویه در آناتولی (به انگلیسی: Şahkulu rebellion)[۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶] و شخصیت کاریزماتیک ترکمانان قزلباش،[۶] از اهالی روستای یالیملی در منطقه کرکت اِلی در شهر آنتالیا بود. ایل تُرکمان تِکِلو در ولایت تِکِه (آنتالیای کنونی در ترکیه، به انگلیسی: Sanjak of Teke) ساکن و در دوران فترت سلجوقیان روم، در بیگ‌نشین تکه (Tekeoğulları Beyliği) حاکم بودند.[۱۷][۱۱][۱۸][۱۹][۲۰] این ایل در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ تُرکمان (ایل افشار، ایل شاملو، ایل استاجلو، ایل ذوالقدر، ایل روملو و ایل قاجار) از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه‌های دودمان صفوی را بنیاد گذاردند.[۲۱] تکلوها از طوایف بزرگ قزلباش بودند که از تکه ایلی (آنتالیا) مهاجرت خود را به ایران در دهه دوم سده دهم آغاز کردند.[۲۲] یکی از سران این ایل، به نام حسن خلیفه تکلو، معروف به قرابِیِق[۲۳] (پدر شاه‌قلی بابا) از جانب شیخ جُنَید و شیخ حیدر صفوی از آذربایجان مأمور تبلیغ مذهب شیعه و خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی در تکه ایلی شده بود.[۲۴] حسن بیگ روملو، مورخ احسن التواریخ می‌نویسد، حسن خلیفه دو نوبت به خدمت شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول رسیده و در حلقه مریدان خاص وی داخل شده‌است. شیخ حیدر او را مأمور کرد که به ولایت خود بازگردد و به ترویج مذهب تشیع و گرد آوردن مریدان همت گمارد.

حسن خلیفه در غاری نزدیک محل زندگی خود به عبادت می‌پرداخت، از این رو در آناتولی به سرعت شهرت فراوانی یافت. او توانست مریدان زیادی را به درگاه خود جذب کند، در این اثنا به تعلیم فقه به فرزند خود شاه‌قلی هم می‌پرداخت. شهرت پدر و پسر به گوش سلطان بایزید دوم هم رسید بود و سلطان عثمانی چندین بار برای گرفتن دعا نزد حسن خلیفه بابا رفته و از او طلب دعا در درگاه پروردگار کرده بود.[۲۵]

شورش علویان آناتولی به رهبری شاهقلی بابا[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: شورش شاهقلی

بعد از سال‌ها درگیری‌هایی میان شیعه و سنی در منطقه تکه (آنتالیا) به پا خواست که رهبر شیعیان در این درگیری‌ها شاهقلی بابا بود که امتداد این درگیری‌ها سبب شورش شاهقلی بابا در تِکه شد. در این درگیری‌ها شاهقلی بابا به پیروزی‌های بزرگی دست یافته بود[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹] و شاهزاده کرکوت را در قلعه‌ای در تکه به اسارت گرفته بود و اموال او را مصادره کرده بود. در سال ۱۵۱۱میلادی گروهی از شیعیان آناتولی به رهبری شاه قلی بابا تکلو[۳۰][۳۱][۳۲] از ایل ترکمان تکلو[۴] علیه حکومت عثمانی شورش کردند[۳۳] و در آن سال شمار زیادی از افراد ایل تکلو (پانزده هزار نفر)[۳۴] برای تقویت سپاه شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند.[۳۵] بسیاری از تکلوها پس از شورش وسیع مریدان و پیروان شاه اسماعیل صفوی، به ایران آمدند. رهبر این شورش شاهقلی بابا، پسر و جانشین حسن خلیفه تکلو، بود که مورخان عثمانی به وی لقب شیطان‌قلی داده‌اند.[۳۶][۳۷]

شورشیان در مسیر خود به ایران، سپاه قره‌گُز پاشا، بیگلربیگی عثمانی، را در هم شکستند و سپس سپاهیان صدراعظم عثمانی، خادم‌علی پاشا (به انگلیسی: Hadım Ali Pasha) را مغلوب کردند.[۱۰] در این جنگ، شاهقلی بابا و خادم‌علی پاشا نیز به قتل رسیدند.[۱۵][۳۸] سپس حدود بیست هزار جنگجوی تکلو به رهبری میرعلی خلیفه، جانشین شاهقلی بابا، در اطراف آماسیه و قره حصار به جنگ و گریز با سپاهیان عثمانی پرداختند.[۳۹] در پی همین شورشها، سلطان سلیم اول به شناسایی شیعیان ساکن در قلمرو عثمانی پرداخت و چهل هزار تن از آنان را کشت یا زندانی کرد.[۴۰] با این حال، سران تکلو در دوره شاه اسماعیل از امرای بزرگ قزلباش شدند، از جمله ساروعلی مهردار، برون سلطان حاکم مشهد، چوهه سلطان حاکم کلهر و بعدها حاکم اصفهان، قراجه سلطان حاکم همدان، علی سلطان حاکم قزوین و یکان بیگ.[۴۱][۴۲][۴۳] در سال ۱۵۲۷میلادی صدها تن از ایل تکلو برای جنگ با فرخ یسار شروانشاه، همراه سایر قزلباشان در اطراف ارزنجان به شاه اسماعیل اول پیوستند[۴۴][۴۵] و تا پایان عمر او در اغلب جنگها یاری اش دادند.[۴۶][۴۷][۴۸]

فرزندان شاهقلی بابا در ایران و تشکیل ایل شاهسون[ویرایش]

سرهنگ اگرانوویچ (کمیسر سرحدی روسیه) در گزارشی که در سال ۱۸۷۰میلادی به چاپ رساند می‌نویسد: ینصرپاشا (فرزند شاه‌قلی بابا) در ناحیه خوی، در نزدیکی دریاچه ارومیه، زندگی کرد و سر انجام در همان‌جا نیز در گذشت. پس از مرگش، شش پسر به نام‌های دمیرچی، قوجا، بنده علی، پلات، ساری خان، و نوروز علی از او باقی ماند. پسران ینصرپاشا که هر کدام طایفه‌ای را تحت ریاست داشتند، پس از مرگ پدر از یکدیگر جدا شدند و نام آنان بر این طوایف گذاشته شد. بعداً از این طوایف شعبات کوچکتری پدید آمد. تبارنامه پسران ینصر پاشا و طوایف تابعه آنان که بعدها اکثریت طوایف شاهسون در سراسر کشور زیر مجموعه یا همپیمان این طوایف بودند، در الگوی تبارنامه زیر آورده شده‌است:[۴۹]

حسن خليفه بابا
شاهقلی پاشا
ینصر پاشا
قوجا بیگ(قوجابیگلو)بنده علی بنده علی بیگلوپلات پلاتلودمیر خان دمیرچی لوساری خان ساری خان بیگلونوروز علی نوروزعلی بیگلو
طوایف تابعه : مرادلو ، اودولو ، خلیفه لوطوایف تابعه : علی بابالو ،بیگ باغلو ، خلف لوطوایف تابعه : قره شیخ لو ، آبی بیگ لو ، قوزآتلو ، یورتچی، دورجون خوجالو ، تکله ، یکه لوطوایف تابعه : اینانلو ، کلاسر لو،حاجی خوجالو ،قوردلار ،عربلوطوایف تابعه :طایفه زرگر اجیرلو ، میلی-خلیفه لو ، بالابیگلو ، بیگدلو ، همونلو،طوایف تابعه :گیکلو ریا، پیرایواتلو

ایل تکلو و تشکیل قوای قزلباش[ویرایش]

قزلباش

تکیه‌گاه عمده پادشاهان صفوی، قبایل تُرکمان بودند که در آغاز از هفت قبیله[۵۰] تشکیل می‌شدند و عبارت بودند از: تکه‌لو، شاملو، روملو، استاجلو، افشار، قاجار و ذوالقدر. این قبایل بعدها به نام مشترک قزلباش خوانده شدند.[۵۱]

در فرهنگ عامه[ویرایش]

اساسینز کرید: افشاگری‌ها

شخصیت خیالی از شاهقلی بابا، در بازی ویدیویی اساسینز کرید: افشاگری‌ها (2011 Assassin's Creed: Revelations) به عنوان یک ترکمن (اساسین‌های تُرک) ظاهر می‌شود، جایی که به او Shahkulu گفته می‌شود.[۵۲][۵۳][۵۴][۵۵] همچنین در بورد گیم Assassin's Creed: Arena with Anacletos, Odai Dunqas and Oksana Razin نیز شخصیت خیالی وی ظاهر می‌شود.[۵۶][۵۷]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Amanat 2017, p. 52.
  2. ↑ H. Erdem Cipa (2017). The Making of Selim: Succession, Legitimacy, and Memory in the Early Modern Ottoman World. pp. 43–44.
  3. ↑ Jafarian, Rasool (2012). "The Political Relations of Shah Esma'il I with the Mamluk Government (1501–16/907–22)". In Floor, Willem; Herzig, Edmund (eds.). Iran and the World in the Safavid Age. I.B. Tauris. ISBN 978-1-78076-990-5.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Amanat, Abbas (2017). Iran: A Modern History. Yale University Press.
  5. ↑ ریچارد تاپر. تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان. ترجمه حسن اسدی. نشر اختران ۱۳۸۴.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «islamansiklopedisi».
  7. ↑ «ČĀLDERĀN – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۸.
  8. ↑ «دانشنامه جهان اسلام». ص. ٫ رهبر این شورش شاهقلی بابا، پسر و جانشین حسن خلیفه تکلو، بود که مورخان عثمانی به وی لقب شیطان‌قلی داده‌اند (جهانگشای خاقان، ص ۴۰۵ـ ۴۰۸؛.
  9. ↑ «: نبرد شاه اسماعیل یکم با عثمانی». daneshnameh.roshd.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۴.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «www.bbc.com». ص. قیام هواداران شاه اسماعیل در آناتولی به رهبری شاه قلی بابا نیز منجر به غلبه بر سپاه عثمانی و کشته شدن والی آناتولی قره‌گوز احمد پاشا و نیز وزیر اعظم خادم‌علی پاشا شد٫.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ صفویان صغیر یا کبیر سرگذشت صفویان از شروع تا شاه عباس یکم مؤلف: مهندس محمد صادق معاشرتی ص 25 و 26.
  12. ↑ Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 10 - p315.
  13. ↑ Somel, Selçuk Aksin, Auteur. (2012). Historical dictionary of the Ottoman Empire.
  14. ↑ Prof. Yaşar Yüce-Prof. Ali Sevim: Türkiye tarihi Cilt II, AKDTYKTTK Yayınları, İstanbul, 1991 p 225-226.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Nicolae Jorga: Geschiste des Osmanichen vol II, (trans: Nilüfer Epçeli) Yeditepe Yayınları, 2009, ISBN 975-6480-19-X ,p.217.
  16. ↑ Finkel, Caroline (July 19, 2012). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Hachette UK. p. 21.
  17. ↑ تاریخ قزلباشان، چاپ میرهاشم محدّث، تهران 1361ش؛ ص 27.
  18. ↑ E.J. Brill's Encyclopaedia of Islam: 1913-1936 herausgegeben von M. Th Houtsma, sayfa 720. (İngilizce).
  19. ↑ Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, cilt 2.
  20. ↑ «Kim Kimdir?� Biyografi Bankas� - FORSNET». www.kimkimdir.gen.tr. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۵.
  21. ↑ «نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی» پروفسور فاروق سومر ترجمه دکتر احسان اشراقی، دکتر محمد تقی امامی.
  22. ↑ تاریخ قزلباشان ص 27.
  23. ↑ هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 771.
  24. ↑ جهانگشای خاقان، ص 85.
  25. ↑ تاریخ عثمانی جلد ۲ چاپ ۱۰ صفحات ۲۳۰٬۲۳۱٬۲۵۴٬۲۵۵ مترجم: سینا شهبازی.
  26. ↑ the ottoman world, edited by christine woodhead.
  27. ↑ "Şahkulu Rebellion". Military Wiki (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-04.
  28. ↑ «Sahkulu Rebellion (apr 8, 1511 – jun 2, 1511) (Timeline)». time.graphics. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۴.
  29. ↑ «Sahkulu Rebellion». www.alevibektasi.eu. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۴.
  30. ↑ The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power p-30.
  31. ↑ The Ottoman Wild West. Nikolay Antov .p-23.
  32. ↑ «OTTOMAN-PERSIAN RELATIONS i. SHAH ESMĀʿIL I – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۸.
  33. ↑ Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery - p74.
  34. ↑ «نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی» پروفسور فاروق سومر ترجمه دکتر احسان اشراقی، دکتر محمد تقی امامی. ص 58.
  35. ↑ ایران در عصر صفوی راجر سیوری چاپ نوزدهم صفحهٔ ۳۸
  36. ↑ جهانگشای خاقان، ص 405 .408.
  37. ↑ روملو، ج 12، ص 164 .166.
  38. ↑ The A to Z of the Ottoman Empire.
  39. ↑ هامر پورگشتال، ج 1، ص 773 .774، 777 .778.
  40. ↑ هامر پورگشتال، ج 2، ص 832 833.
  41. ↑ تاریخ قزلباشان، ص 27، 29؛.
  42. ↑ جهانگشای خاقان، ص 518، 569، 595 ؛.
  43. ↑ روملو، ج 12، ص 245، 252.
  44. ↑ خواندمیر، ص 52.
  45. ↑ روملو، ج 12، ص 61.
  46. ↑ جهانگشای خاقان، ص 138، 243، 543 ـ544.
  47. ↑ روملو، ج 12، ص 81، 121، 212.
  48. ↑ تاریخ قزلباشان، نویدی، ص 50.
  49. ↑ ریچارد تاپر. تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان. ترجمه حسن اسدی. نشر اختران ۱۳۸۴.
  50. ↑ «britannica». ص. Kizilbash, Turkish Kizilbaş, (“Red Head”), any member of the seven Turkmen tribes who wore red caps to signify their support of the founders of the Ṣafavid dynasty.
  51. ↑ حمیدرضا صفاکیش، صفویان در گذرگاه تاریخ، تهران، سخن، 1380.
  52. ↑ "Shahkulu". Assassin's Creed Wiki (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-05.
  53. ↑ Converse, Cris (February 6, 2016). "Sequence 7 - Underworld". Assassin’s Creed Revelations Game Guide. Booksmango. p. 29. ISBN 978-1-63323-500-7.
  54. ↑ «Now there's an Assassin's Creed board game». GameSpot (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۵.
  55. ↑ «Now there's an Assassin's Creed board game - GameSpot». web.archive.org. ۲۰۱۷-۱۲-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۵.
  56. ↑ Delgado, Jesús (February 16, 2014). "Assassin's Creed Arena, el nuevo juego de tablero de AC". Hobby Consolas (به اسپانیایی). Retrieved December 10, 2017.
  57. ↑ Makuch, Eddie (February 14, 2014). "Now there's an Assassin's Creed board game". GameSpot. Retrieved December 10, 2017.
  • تاریخ عثمانی جلد ۲ چاپ ۱۰ صفحات ۲۳۰٬۲۳۱٬۲۵۴٬۲۵۵ مترجم: سینا شهبازی
  • http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=534
  • https://web.archive.org/web/20160304102513/http://www.turkmensitesi.com/1199.html
  • Abdullah EKİZ, Dünden Bugüne Elmalı, Antalya 2001
  • Çetin YETKİN, İktidara Karşı Türk Direniş ve Devrimleri, Başlangıçtan Atatürk’e, Ant. 2007
  • Hüseyin Çimrin, Bir Zamanlar Antalya, Tarih, Gözlem ve Anılar, Antalya 2007
  • Saim SAVAŞ, XVI. Asırda Anadolu’da Alevilik, Ankara 2002
  • Şehabettin TEKİNDAĞ, Şahkulu Baba Tekeli İsyanı, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3-4 Ankara 2002
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=شاهقلی&oldid=39256742»