شرق ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
Sasoieh2024 (بحث | مشارکت‌ها)
کاربر محترم Raevant در حقوق داخلی ایران عناصر مولفه تشکیل شهرها و روستاها، سرزمین و جمعیت هستند. شهرها همانطور که بدون سرزمین قابل تصور نیستند بدون جمعیت قابل تصور نیستند. بنابراین هر دو عنصر به یک اندازه حائز اهمیت می باشند.
برچسب: واگردانی دستی
خط ۱: خط ۱:
{{حص-حفاظت‌شده|کوچک=بله}}
[[پرونده:Sharq-Iran.png|استان‌های شرق ایران|thumb]]
[[پرونده:Sharq-Iran.png|بندانگشتی|استان‌های شرق ایران]]
'''شرق ایران''' را استان‌های [[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]]، [[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]]، [[استان خراسان جنوبی|خراسان جنوبی]] و [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] تشکیل می‌دهند که برخی از این استان‌ها با کشورهای [[افغانستان]] ، [[پاکستان]] و [[ترکمنستان]] مرز مشترک دارند. در برخی منابع [[استان کرمان]] نیز جزئی از منطقهٔ شرق ایران شمرده می‌شود. بخش بزرگی از شرق ایران دارای آب و هوای [[اقلیم|گرم و خشک]] است.
'''شرق ایران''' را استان‌های [[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]]، [[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]]، [[استان خراسان جنوبی|خراسان جنوبی]] و [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] تشکیل می‌دهند که برخی از این استان‌ها با کشورهای [[افغانستان]]، [[پاکستان]] و [[ترکمنستان]] مرز مشترک دارند. در برخی منابع [[استان کرمان]] نیز گاهی جزئی از منطقهٔ شرق ایران شمرده می‌شود اما غالباً در [[جنوب ایران]] تقسیم‌بندی می‌شود. بخش بزرگی از شرق ایران دارای آب و هوای گرم و خشک است. هم‌اکنون به ترتیب شهرهای [[مشهد]]،<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://amar.mashhad.ir/parameters/mashhad/uploads/30302/File/Amarnameh-941.pdf|عنوان=آمارنامهٔ شهر مشهد ۱۳۹۴|ناشر=معاونت برنامه‌ریزی و توسعهٔ شهرداری مشهد|تاریخ بازدید=۲۶ مهر ۱۳۹۶|زبان=|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20190121010955/https://amar.mashhad.ir/parameters/mashhad/uploads/30302/File/Amarnameh-941.pdf|تاریخ بایگانی=۲۱ ژانویه ۲۰۱۹|url-status=dead}}</ref> [[زاهدان]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سکونت بیش از 270 هزار نفر در حاشیه شهر زاهدان|نشانی=https://www.irna.ir/news/82746676/سكونت-بیش-از-270-هزار-نفر-در-حاشیه-شهر-زاهدان|وبگاه=ایرنا|بازبینی=2023-07-06}}</ref>، [[سبزوار]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=موافقت با پیوستن ۱۱۰ هکتار زمین به محدوده شهر سبزوار/ توافق با وزارت دفاع برای تامین زمین نهضت ملی مسکن در سبزوار |ناشر= ایرنا |نشانی= https://asrsabzevar.ir/?p=3094|تاریخ بازدید=۲۴ خرداد ۱۳۹۹}}</ref> [[نیشابور]]<ref>رهنما و همکاران، نقش گسترش شهری در تحولات روستاهای حریم شهر [[نیشابور]]، دوفصلنامه مطالعات محیط انسان شناخت، ۱۴۰۱، ص. ۱۲</ref> و [[بجنورد]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=حدود ۳۰ درصد بافت شهری بجنورد ناکارآمد است |ناشر= ایرنا |نشانی= https://www.irna.ir/news/84980748/%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF-%DB%B3%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D9%81%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA |تاریخ بازدید=۲۴ خرداد ۱۳۹۹}}</ref> شهرهای وسیع این منطقه محسوب می‌شوند. شهرهای [[مشهد]]، [[زاهدان]]، [[نیشابور]]، [[سبزوار]]، [[بجنورد]]، [[بیرجند]] از پرجمعیت‌ترین شهرهای منطقه به‌شمار می‌روند.


== تاریخ شرق ایران در عهد هخامنشیان ==
شهرهای [[مشهد]]، [[زاهدان]]، [[سبزوار]]، [[بجنورد]]، [[بیرجند]]، [[زابل]]، [[چابهار]]، [[نیشابور]] و [[کرمان]] از شهرهای مهم این منطقه به‌شمار می‌روند.
دربارهٔ تاریخ شرق ایران از ظهور [[شاهنشاهی هخامنشی|حکومت هخامنشیان]] تا [[مرگ اسکندر مقدونی|مرگ اسکندر]] اطلاعات بسیار کمی از مورخین عهد عتیق باقی مانده‌است. اگر چه [[کوروش بزرگ|کوروش]] در حمله به قبایل شمالی ایران به قتل رسید، ولی همیشه شرق ایران محلی امن برای حاکمین ایرانی بوده که در زمان حملات اقوام همسایه، به آنجا پناه می‌بردند و سعی از یاری جستن ازآنان می‌کردند. [[هخامنشیان]] هدایا و خراج‌هایی را از شرق ایران دریافت می‌نمودند که به‌طور متناوب در نوشته‌های باقی مانده ذکر شده‌است. تاکسیلا که آخرین [[فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان|ساتراپ هخامنشیان]] در شرق بود مرکزی برای اتصال بین ایران و [[هند]] در عهد [[شاهنشاهی هخامنشی|هخامنشیان]] محسوب می‌گردید. یاری هندیان به [[داریوش سوم]] و هدف غایی [[اسکندر مقدونی|اسکندر]] که تسخیر این آخرین [[فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان|ساتراپ هخامنشی]] بود به‌طور کامل توسط مورخین توضیح داده نشده‌است، با آنکه اسکندر در [[تمدن بابل|بابل]] مرد ولی سعی او دربرقراری ارتباطاتی بین شرق و غرب نمود. این مقاله به بررسی وضعیت سیاسی [[شاهنشاهی هخامنشی|حکومت هخامنشیان]] در شرق ایران تا مرگ [[اسکندر مقدونی|اسکندر]] پرداخته و سعی در روشن نمودن نکات تاریک تاریخ ایران می‌نماید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مروری کوتاه بر تاریخ شرق ایران از دوره هخامنشیان تا مرگ اسکندر|نشانی=https://ensani.ir/fa/article/292332/مروری-کوتاه-بر-تاریخ-شرق-ایران-از-دوره-هخامنشیان-تا-مرگ-اسکندر|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|بازبینی=2023-10-23|کد زبان=fa}}</ref>

== مردم شرق ایران ==
بسیاری از مردم معتقد اند که شرق ایران خاستگاه اقوام [[مردم ترک|آسیایی]] و [[مردمان دراویدی|دراویدی]] می‌باشد. اما [[مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران|آریایی]]‌هایی که به [[ایران‌ویج|ایران]] مهاجرت کردن ابتدا در [[خراسان]] و [[سیستان]]([[سکاها]]) سکنا گزیدند و بعدها به مرکز ایران رفتند. به همین دلیل است عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع [[اوستا]] و [[شاهنامه|شاهنامه فردوسی]] ذکر شده‌است در مشرق ایران و در واقع در [[سیستان]] و [[خراسان بزرگ]] رخ می‌دهد.

=== اقوام امروزی شرق ایران ===
اکثریت مردم شرق ایران [[فارسی‌زبانان|فارسی‌زبان]] هستند. اما اقوام [[کردهای خراسان|کرد کرمانج]]، [[ترک‌های خراسانی|ترک خراسانی]]، [[ترکمن‌ها|ترکمن]]، [[تات‌های ایران|تات]]، [[پشتون‌ها]] (در [[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]] و [[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]])اقوام مهاجر [[مردمان هزاره|خاوری]] (در [[تایباد]]، [[تربت جام]]، [[فریمان]] همچنین در [[مشهد]] هم حضور دارند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=نگاهی به تاریخ و وضعیت قوم هزاره در افغانستان؛ داستان قوم همواره مغضوب|نشانی=https://www.iras.ir/نگاهی-به-تاریخ-و-وضعیت-قوم-هزاره-در-افغا/|وبگاه=ایراس|تاریخ=2022-05-28|بازبینی=2024-01-10|کد زبان=fa-IR|نام=قدرت|نام خانوادگی=شفیعی}}</ref>)و [[عرب‌های خراسان]] (در [[استان خراسان جنوبی|خراسان جنوبی]])[[مردم سیستانی|مردمان سیستانی]]، [[مردم بلوچ|بلوچ‌ها]] (در [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] و قسمت‌های جنوبی [[استان خراسان جنوبی|خراسان جنوبی]]) هم در شرق ایران زندگی می‌کنند.

== وسیع ترین شهرها ==
{| class="wikitable sortable"
|-
! رتبه !! نام شهر!! استان!! مساحت شهر
|-
|[[مشهد]]||[[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]] ||۳۵۱Km²<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://amar.mashhad.ir/parameters/mashhad/uploads/30302/File/Amarnameh-941.pdf|عنوان=آمارنامهٔ شهر مشهد ۱۳۹۴|ناشر=معاونت برنامه‌ریزی و توسعهٔ شهرداری مشهد|تاریخ بازدید=۲۶ مهر ۱۳۹۶|زبان=|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20190121010955/https://amar.mashhad.ir/parameters/mashhad/uploads/30302/File/Amarnameh-941.pdf|تاریخ بایگانی=۲۱ ژانویه ۲۰۱۹|url-status=dead}}</ref>
|-
|[[زاهدان]]||[[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] ||۷۲Km²<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سکونت بیش از 270 هزار نفر در حاشیه شهر زاهدان|نشانی=https://www.irna.ir/news/82746676/سكونت-بیش-از-270-هزار-نفر-در-حاشیه-شهر-زاهدان|وبگاه=ایرنا|بازبینی=2023-07-06}}</ref>
|-
|[[سبزوار]]||[[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]] ||۳۹Km²<ref>{{یادکرد وب|عنوان=موافقت با پیوستن ۱۱۰ هکتار زمین به محدوده شهر سبزوار/ توافق با وزارت دفاع برای تامین زمین نهضت ملی مسکن در سبزوار |ناشر= ایرنا |نشانی= https://asrsabzevar.ir/?p=3094|تاریخ بازدید=21 فروردین 1403}}</ref>
|-
|[[نیشابور]] || [[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]] ||۳۷/۲۷Km²<ref>رهنما و همکاران، نقش گسترش شهری در تحولات روستاهای حریم شهر نیشابور، دوفصلنامه مطالعات محیط انسان شناخت، ۱۴۰۱، ص. ۱۲</ref>
|-
|[[بجنورد]]||[[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]] ||۳۲/۵۰Km²<ref>{{یادکرد وب|عنوان=حدود ۳۰ درصد بافت شهری بجنورد ناکارآمد است |ناشر= ایرنا |نشانی= https://www.irna.ir/news/84980748/%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF-%DB%B3%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D9%81%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA |تاریخ بازدید=۲۱ فروردین ۱۴۰۳}}</ref>
|}


== پرجمعیت‌ترین شهرها ==
== پرجمعیت‌ترین شهرها ==
خط ۳۷: خط ۶۶:
|-
|-
!۱۰
!۱۰
| [[چابهار]] || [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] ||۱۰۶٬۷۳۹||۴
| [[چابهار]] || [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] ||۱۰۶٬۷۳۹||
۴
|-
!۱۱
| [[کاشمر]] || [[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]]
||۱۰۲٬۲۸۲||۵
|-
!۱۲
|[[قوچان]]
|[[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]]
|۱۰۱٬۶۰۴
|-
!۱۳
|[[تربت جام]]
|[[استان خراسان رضوی|خراسان رضوی]]
|۱۰۰٬۴۴۹
|-
!۱۴
|[[شیروان]]
|[[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]]
|۸۲٬۶۸۹
|}
|}


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
* [[مرکز ایران]]
* [[شمال ایران]]
* [[شمال ایران]]
* [[جنوب ایران]]
* [[جنوب ایران]]
* [[مرکز ایران]]
* [[غرب ایران]]
* [[شمال‌غرب ایران]]
* [[شمال‌غرب ایران]]


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|چپ‌چین=بله}}
{{پانویس|چپ‌چین=بله}}
* {{یادکرد-ویکی|پیوند =//en.wikipedia.org/w/index.php?title=Eastern_Iran&oldid=535025414|عنوان = Eastern Iran|زبان =انگلیسی|بازیابی =۸ ژوئن ۲۰۱۶}}
* {{یادکرد-ویکی|پیوند =//en.wikipedia.org/w/index.php?title=Eastern_Iran&oldid=535025414|عنوان = Eastern Iran|زبان =انگلیسی|بازیابی =۸ ژوئن ۲۰۱۶}}


{{ایران-خرد}}
{{ایران-خرد}}


[[رده:زیربخش‌های ایران]]
[[رده:جغرافیای ایران]]
[[رده:جغرافیای ایران]]
[[رده:زیربخش‌های ایران]]

نسخهٔ ‏۲۲ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۵۵

استان‌های شرق ایران

شرق ایران را استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تشکیل می‌دهند که برخی از این استان‌ها با کشورهای افغانستان، پاکستان و ترکمنستان مرز مشترک دارند. در برخی منابع استان کرمان نیز گاهی جزئی از منطقهٔ شرق ایران شمرده می‌شود اما غالباً در جنوب ایران تقسیم‌بندی می‌شود. بخش بزرگی از شرق ایران دارای آب و هوای گرم و خشک است. هم‌اکنون به ترتیب شهرهای مشهد،[۱] زاهدان[۲]، سبزوار[۳] نیشابور[۴] و بجنورد[۵] شهرهای وسیع این منطقه محسوب می‌شوند. شهرهای مشهد، زاهدان، نیشابور، سبزوار، بجنورد، بیرجند از پرجمعیت‌ترین شهرهای منطقه به‌شمار می‌روند.

تاریخ شرق ایران در عهد هخامنشیان

دربارهٔ تاریخ شرق ایران از ظهور حکومت هخامنشیان تا مرگ اسکندر اطلاعات بسیار کمی از مورخین عهد عتیق باقی مانده‌است. اگر چه کوروش در حمله به قبایل شمالی ایران به قتل رسید، ولی همیشه شرق ایران محلی امن برای حاکمین ایرانی بوده که در زمان حملات اقوام همسایه، به آنجا پناه می‌بردند و سعی از یاری جستن ازآنان می‌کردند. هخامنشیان هدایا و خراج‌هایی را از شرق ایران دریافت می‌نمودند که به‌طور متناوب در نوشته‌های باقی مانده ذکر شده‌است. تاکسیلا که آخرین ساتراپ هخامنشیان در شرق بود مرکزی برای اتصال بین ایران و هند در عهد هخامنشیان محسوب می‌گردید. یاری هندیان به داریوش سوم و هدف غایی اسکندر که تسخیر این آخرین ساتراپ هخامنشی بود به‌طور کامل توسط مورخین توضیح داده نشده‌است، با آنکه اسکندر در بابل مرد ولی سعی او دربرقراری ارتباطاتی بین شرق و غرب نمود. این مقاله به بررسی وضعیت سیاسی حکومت هخامنشیان در شرق ایران تا مرگ اسکندر پرداخته و سعی در روشن نمودن نکات تاریک تاریخ ایران می‌نماید.[۶]

مردم شرق ایران

بسیاری از مردم معتقد اند که شرق ایران خاستگاه اقوام آسیایی و دراویدی می‌باشد. اما آریایی‌هایی که به ایران مهاجرت کردن ابتدا در خراسان و سیستان(سکاها) سکنا گزیدند و بعدها به مرکز ایران رفتند. به همین دلیل است عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع اوستا و شاهنامه فردوسی ذکر شده‌است در مشرق ایران و در واقع در سیستان و خراسان بزرگ رخ می‌دهد.

اقوام امروزی شرق ایران

اکثریت مردم شرق ایران فارسی‌زبان هستند. اما اقوام کرد کرمانج، ترک خراسانی، ترکمن، تات، پشتون‌ها (در خراسان رضوی و خراسان شمالی)اقوام مهاجر خاوری (در تایباد، تربت جام، فریمان همچنین در مشهد هم حضور دارند.[۷]عرب‌های خراسان (در خراسان جنوبی)مردمان سیستانی، بلوچ‌ها (در سیستان و بلوچستان و قسمت‌های جنوبی خراسان جنوبی) هم در شرق ایران زندگی می‌کنند.

وسیع ترین شهرها

رتبه نام شهر استان مساحت شهر
۱ مشهد خراسان رضوی ۳۵۱Km²[۸]
۲ زاهدان سیستان و بلوچستان ۷۲Km²[۹]
۳ سبزوار خراسان رضوی ۳۹Km²[۱۰]
۴ نیشابور خراسان رضوی ۳۷/۲۷Km²[۱۱]
۵ بجنورد خراسان شمالی ۳۲/۵۰Km²[۱۲]

پرجمعیت‌ترین شهرها

رتبه نام شهر استان جمعیت ۱۳۹۵[۱۳] رتبه در استان
۱ مشهد خراسان رضوی ۳٬۰۰۱٬۱۸۴ ۱
۲ زاهدان سیستان و بلوچستان ۵۸۷٬۷۳۰ ۱
۳ نیشابور خراسان رضوی ۲۶۴٬۳۷۵ ۲
۴ سبزوار خراسان رضوی ۲۴۳٬۷۰۰ ۳
۵ بجنورد خراسان شمالی ۲۲۸٬۹۳۱ ۱
۶ بیرجند خراسان جنوبی ۲۰۳٬۶۳۶ ۱
۷ تربت حیدریه خراسان رضوی ۱۴۰٬۰۱۹ ۴
۸ زابل سیستان و بلوچستان ۱۳۴٬۹۵۰ ۲
۹ ایرانشهر سیستان و بلوچستان ۱۱۳٬۷۵۰ ۳
۱۰ چابهار سیستان و بلوچستان ۱۰۶٬۷۳۹

۴

۱۱ کاشمر خراسان رضوی ۱۰۲٬۲۸۲ ۵
۱۲ قوچان خراسان رضوی ۱۰۱٬۶۰۴ ۶
۱۳ تربت جام خراسان رضوی ۱۰۰٬۴۴۹ ۷
۱۴ شیروان خراسان شمالی ۸۲٬۶۸۹ ۲

جستارهای وابسته

منابع

  1. «آمارنامهٔ شهر مشهد ۱۳۹۴» (PDF). معاونت برنامه‌ریزی و توسعهٔ شهرداری مشهد. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۶.
  2. «سکونت بیش از 270 هزار نفر در حاشیه شهر زاهدان». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
  3. «موافقت با پیوستن ۱۱۰ هکتار زمین به محدوده شهر سبزوار/ توافق با وزارت دفاع برای تامین زمین نهضت ملی مسکن در سبزوار». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۴ خرداد ۱۳۹۹.
  4. رهنما و همکاران، نقش گسترش شهری در تحولات روستاهای حریم شهر نیشابور، دوفصلنامه مطالعات محیط انسان شناخت، ۱۴۰۱، ص. ۱۲
  5. «حدود ۳۰ درصد بافت شهری بجنورد ناکارآمد است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۴ خرداد ۱۳۹۹.
  6. «مروری کوتاه بر تاریخ شرق ایران از دوره هخامنشیان تا مرگ اسکندر». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۳.
  7. شفیعی، قدرت (۲۰۲۲-۰۵-۲۸). «نگاهی به تاریخ و وضعیت قوم هزاره در افغانستان؛ داستان قوم همواره مغضوب». ایراس. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۰.
  8. «آمارنامهٔ شهر مشهد ۱۳۹۴» (PDF). معاونت برنامه‌ریزی و توسعهٔ شهرداری مشهد. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۶.
  9. «سکونت بیش از 270 هزار نفر در حاشیه شهر زاهدان». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۶.
  10. «موافقت با پیوستن ۱۱۰ هکتار زمین به محدوده شهر سبزوار/ توافق با وزارت دفاع برای تامین زمین نهضت ملی مسکن در سبزوار». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۱ فروردین ۱۴۰۳.
  11. رهنما و همکاران، نقش گسترش شهری در تحولات روستاهای حریم شهر نیشابور، دوفصلنامه مطالعات محیط انسان شناخت، ۱۴۰۱، ص. ۱۲
  12. «حدود ۳۰ درصد بافت شهری بجنورد ناکارآمد است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۱ فروردین ۱۴۰۳.
  13. «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.