اسلام و خشونت خانگی: تفاوت میان نسخهها
Hosein1999 (بحث | مشارکتها) برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
نسخه بهتر برچسبها: واگردانی دستی برگرداندهشده |
||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
=== در قرآن === |
=== در قرآن === |
||
==== زدن زن ==== |
==== زدن زن ==== |
||
زدن زن و همسر، نص صریح یکی از آیههای [[قرآن]] آیه ۳۴ [[نساء|سورهٔ نساء]] است<ref>{{پک|انصاری، مسعود|سال|ک= بازشناسی قرآن|ص= ۲۹۶}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.qudsonline.ir/news/53985/چه-زمان-و-چگونه-زنان-را-باید-کتک-زد|عنوان= چه زمان و چگونه زنان را باید کتک زد؟| ناشر = qudsonline|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://fa.wikishia.net/view/تنبیه_بدنی_زنان|عنوان= تنبیه بدنی زنان| ناشر = wikishia|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://www.radiofarda.com/a/Taboo-e88-Quran-and-beating-Women/29437679.html|عنوان= چگونه است که در قرآن «کتک زدن زنان» تجویز شدهاست؟| ناشر = radiofarda|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://zandiq.com/2007/11/14/ayate-barde-dari-dar-ghoran/|عنوان= آیات برده داری قرآن| ناشر = zandiq|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|title=Surah 4:34 (An-Nisaa), Alim — Translated by Mohammad Asad, Gibraltar (1980)|publisher=|accessdate=26 ژوئن 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927231420/http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|archivedate=27 سپتامبر 2013|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |title=Salhi and Grami (2011), Gender and Violence in the Middle East and North Africa, Florence (Italy), European University Institute |accessdate=۱۴ دسامبر ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927154118/http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |archivedate=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> |
|||
ولی نکته مهمی وجود دارد که ریشه ضرب در زبان عربی دارای معانی متعددی است.<ref>https://en.civilica.com/doc/508399/</ref> معنای اول ضرب در کهنترین لغت نامه موجود عرب (یعنی کتاب العین، متعلق به خلیل بن احمد فراهیدی) این است: «الضرب یقع علی جمیع الاعمال»<ref>http://lib.eshia.ir/20006/7/30/یقع_علی_جمیع</ref> یعنی "عنوان ضرب بر هر کاری واقع میشود (هر کاری را میتوان ضرب نامید)". |
|||
پژوهشگران متعددی در سالهای اخیر، با تکیه بر روش پژوهشهای تفسیری و لغوی، مجموعه ای از معانی غیر از "تنبیه بدنی" را برای ضرب در این آیه پیشنهاد کردهاند و تنبیه بدنی را از دلالتهای معنایی این آیه ندانستهاند.<ref>https://jjfil.ut.ac.ir/article_78629.html</ref> معانی پیشنهادی ایشان از این قرار است: |
|||
۱- واکنش عملی ملایم (مانند قهر کردن)<ref>https://jjfil.ut.ac.ir/article_78629.html</ref> |
|||
۲- جدایی، اعراض و فاصله گرفتن<ref>موسوی رکنی لاری، سید مجتبی، «حقایق پنهان در آیات قرآن»، بینات، سال یازدهم، ش 3، 170 -166، 1384</ref> |
|||
۳- سفر رفتن و ترک منزل<ref>ابوسلیمان، عبدالحمید احمد، (2002). ضرب المراة وسیلة لحل الخلافات الزوجیة، دمشق، دار الفکر.</ref> |
|||
۴- سختگیری در نفقه زن ناشزه<ref>مغنیه، محمد جواد، (1424). تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیة1384</ref> |
|||
۵- توجه و محبت بیشتر، به شوق درآوردن، روی آوردن، معاشقه<ref>https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa990</ref> |
|||
گروهی خاصیت این آیه را محدود کردن قدرت شوهر و اقدام تنبیهی بر علیه زن، در آن برههٔ تاریخی دانستند. [[لاله بختیار]] زبانشناس، در مقابل ترجمههای سنتی، ضرب را در این آیه به معنای «فاصله گرفتن» درنظر گرفتهاست.<ref name=":0">{{یادکرد خبر|عنوان=زن در قرآن|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-50743704|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2021-05-08|زبان=fa}}</ref> همچنین گروههای [[فمینیسم اسلامی]]، تفسیرهای تاریخی از این آیه را مرتبط با فرهنگ [[پدرسالاری|پدرسالار]] در ساختار تاریخی خانواده در قرون گذشته دانستهاند نه امری الهی؛ که باید در کنار آیات دیگر قرآن تفسیر شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=رامکردن زن سرکش؛ خوانشی فمینیستی از آیه ۳۴ نساء|نشانی=https://www.zeitoons.com/61803|وبگاه=www.zeitoons.com|بازبینی=2021-05-08}}</ref> |
|||
بسیاری از پژوهشگران<ref name="hajjar2004">Hajjar, Lisa. "Religion, state power, and domestic violence in Muslim societies: A framework for comparative analysis." Law & Social Inquiry 29.1 (2004); see pp. 1–38</ref><ref>Treacher, Amal. "Reading the Other Women, Feminism, and Islam." Studies in Gender and Sexuality 4.1 (2003); pp. 59–71</ref> معتقدند، در شرایطی که شوهر به نا فرمانی و عدم انجام وظایف همسرش مشکوک شود، قوانین [[احکام اسلام|شریعت]] خشونت خانگی علیه زنان را ترویج میدهند.<ref>John C. Raines & Daniel C. Maguire (Ed), Farid Esack, What Men Owe to Women: Men's Voices from World Religions, State University of New York (2001), see pp. 201–03</ref> پژوهشگران دیگر ادعا دارند که کتک زدن زنها با دیدگاههای جدید از [[قرآن]] ناسازگاری دارد؛<ref>Jackson, Nicky Ali, ed. Encyclopedia of domestic violence. CRC Press, 2007. (see chapter on Quranic perspectives on wife abuse)</ref> ولی نص صریح یکی از آیههای [[قرآن]] که خشونت خانگی را مجاز میداند، آیه ۳۴ [[نساء|سورهٔ نساء]] است (اضربوهنّ: همسرانتان را بزنید).<ref>{{cite web|url=http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|title=Surah 4:34 (An-Nisaa), Alim — Translated by Mohammad Asad, Gibraltar (1980)|publisher=|accessdate=14 دسامبر 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927231420/http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|archivedate=27 سپتامبر 2013|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |title=Salhi and Grami (2011), Gender and Violence in the Middle East and North Africa, Florence (Italy), European University Institute |accessdate=۱۴ دسامبر ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927154118/http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |archivedate=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> بسیاری از کشورهایی که با قوانین اسلام اداره میشوند با اشاره به همین آیه، خشونت خانگی را مورد پیگرد قرار نمیدهند.<ref>Fluehr-Lobban, Carolyn, and Lois Bardsley-Sirois. "Obedience (Ta'a) in Muslim Marriage: Religious Interpretation and Applied Law in Egypt." Journal of Comparative Family Studies 21.1 (1990): 39-53.</ref><ref>Maghraoui, Abdeslam. "Political authority in crisis: Mohammed VI's Morocco."Middle East Report 218 (2001): 12-17.</ref><ref>Critelli, Filomena M. "Women's rights= Human rights: Pakistani women against gender violence." J. Soc. & Soc. Welfare 37 (2010), pp. 135–42</ref><ref>Oweis, Arwa, et al. "Violence Against Women Unveiling the Suffering of Women with a Low Income in Jordan." Journal of Transcultural Nursing 20.1 (2009): 69–76.</ref> نادیده گرفتن حقوق زن در موارد مربوط به خشونت خانگی باعث انتقادهای بسیاری از اسلام شدهاست.<ref>Rohe, Mathias. "Shari’a in a European context" ''Legal practice and cultural diversity'', Farnham: Ashgate (2009); see pp. 93–114.</ref><ref>Funder, Anna. "De Minimis Non Curat Lex: The Clitoris, Culture and the Law."Transnat'l L. & Contemp. Probs. 3 (1993): 417.</ref><ref>Anwar, Zainah. "Law-making in the name of Islam: implications for democratic governance." Islam in Southeast Asia: Political, Social and Strategic Challenges for the 21 (2005); see pp. 121–34</ref><ref>Natasha Bakht, Law, Family Arbitration Using Sharia. ''Muslim World Journal of Human Right'', Issue 1 (2004).</ref> جنبش مساوات، [[کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان]]، کافا (KAFA) و گروههای دیگر روشهایی را برای ویرایش احکام شریعت در کشورهای اسلامی ارائه دادهاند تا از زنان در مقابل خشونت خانگی حمایت شود.<ref>{{cite web|url=http://www.musawah.org/sites/default/files/CEDAW%20%26%20Muslim%20Family%20Laws.pdf|title=CEDAW and Muslim Family Laws, Sisters in Islam, Malaysia|publisher=musawah.org|year=2011|format=PDF|accessdate=۱۴ دسامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019055337/http://www.musawah.org/sites/default/files/CEDAW%20%26%20Muslim%20Family%20Laws.pdf|archivedate=۱۹ اکتبر ۲۰۱۳|dead-url=yes}}</ref><ref>Brandt, Michele, and Jeffrey A. Kaplan. "The Tension between Women's Rights and Religious Rights: Reservations to Cedaw by Egypt, Bangladesh and Tunisia." Journal of Law and Religion 12.1 (1995): 105-142.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.irinnews.org/report/86247/lebanon-move-to-take-domestic-violence-cases-out-of-religious-courts|title=Lebanon - IRIN, United Nations Office of Humanitarian Affairs (2009)|work=IRINnews}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/news/2010/10/19/uae-spousal-abuse-never-right|title=UAE: Spousal Abuse never a Right, Human Rights Watch (2010)|publisher=}}</ref> |
بسیاری از پژوهشگران<ref name="hajjar2004">Hajjar, Lisa. "Religion, state power, and domestic violence in Muslim societies: A framework for comparative analysis." Law & Social Inquiry 29.1 (2004); see pp. 1–38</ref><ref>Treacher, Amal. "Reading the Other Women, Feminism, and Islam." Studies in Gender and Sexuality 4.1 (2003); pp. 59–71</ref> معتقدند، در شرایطی که شوهر به نا فرمانی و عدم انجام وظایف همسرش مشکوک شود، قوانین [[احکام اسلام|شریعت]] خشونت خانگی علیه زنان را ترویج میدهند.<ref>John C. Raines & Daniel C. Maguire (Ed), Farid Esack, What Men Owe to Women: Men's Voices from World Religions, State University of New York (2001), see pp. 201–03</ref> پژوهشگران دیگر ادعا دارند که کتک زدن زنها با دیدگاههای جدید از [[قرآن]] ناسازگاری دارد؛<ref>Jackson, Nicky Ali, ed. Encyclopedia of domestic violence. CRC Press, 2007. (see chapter on Quranic perspectives on wife abuse)</ref> ولی نص صریح یکی از آیههای [[قرآن]] که خشونت خانگی را مجاز میداند، آیه ۳۴ [[نساء|سورهٔ نساء]] است (اضربوهنّ: همسرانتان را بزنید).<ref>{{cite web|url=http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|title=Surah 4:34 (An-Nisaa), Alim — Translated by Mohammad Asad, Gibraltar (1980)|publisher=|accessdate=14 دسامبر 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927231420/http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/4/34/men-are-given-authority-over-women-and-corrective-measures-for-disobedient-women-and-arbitration-in-family-disputes|archivedate=27 سپتامبر 2013|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |title=Salhi and Grami (2011), Gender and Violence in the Middle East and North Africa, Florence (Italy), European University Institute |accessdate=۱۴ دسامبر ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927154118/http://www.eui.eu/DepartmentsAndCentres/RobertSchumanCentre/Research/InternationalTransnationalRelations/MediterraneanProgramme/MRM/MRM2011/ws04.aspx |archivedate=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> بسیاری از کشورهایی که با قوانین اسلام اداره میشوند با اشاره به همین آیه، خشونت خانگی را مورد پیگرد قرار نمیدهند.<ref>Fluehr-Lobban, Carolyn, and Lois Bardsley-Sirois. "Obedience (Ta'a) in Muslim Marriage: Religious Interpretation and Applied Law in Egypt." Journal of Comparative Family Studies 21.1 (1990): 39-53.</ref><ref>Maghraoui, Abdeslam. "Political authority in crisis: Mohammed VI's Morocco."Middle East Report 218 (2001): 12-17.</ref><ref>Critelli, Filomena M. "Women's rights= Human rights: Pakistani women against gender violence." J. Soc. & Soc. Welfare 37 (2010), pp. 135–42</ref><ref>Oweis, Arwa, et al. "Violence Against Women Unveiling the Suffering of Women with a Low Income in Jordan." Journal of Transcultural Nursing 20.1 (2009): 69–76.</ref> نادیده گرفتن حقوق زن در موارد مربوط به خشونت خانگی باعث انتقادهای بسیاری از اسلام شدهاست.<ref>Rohe, Mathias. "Shari’a in a European context" ''Legal practice and cultural diversity'', Farnham: Ashgate (2009); see pp. 93–114.</ref><ref>Funder, Anna. "De Minimis Non Curat Lex: The Clitoris, Culture and the Law."Transnat'l L. & Contemp. Probs. 3 (1993): 417.</ref><ref>Anwar, Zainah. "Law-making in the name of Islam: implications for democratic governance." Islam in Southeast Asia: Political, Social and Strategic Challenges for the 21 (2005); see pp. 121–34</ref><ref>Natasha Bakht, Law, Family Arbitration Using Sharia. ''Muslim World Journal of Human Right'', Issue 1 (2004).</ref> جنبش مساوات، [[کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان]]، کافا (KAFA) و گروههای دیگر روشهایی را برای ویرایش احکام شریعت در کشورهای اسلامی ارائه دادهاند تا از زنان در مقابل خشونت خانگی حمایت شود.<ref>{{cite web|url=http://www.musawah.org/sites/default/files/CEDAW%20%26%20Muslim%20Family%20Laws.pdf|title=CEDAW and Muslim Family Laws, Sisters in Islam, Malaysia|publisher=musawah.org|year=2011|format=PDF|accessdate=۱۴ دسامبر ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019055337/http://www.musawah.org/sites/default/files/CEDAW%20%26%20Muslim%20Family%20Laws.pdf|archivedate=۱۹ اکتبر ۲۰۱۳|dead-url=yes}}</ref><ref>Brandt, Michele, and Jeffrey A. Kaplan. "The Tension between Women's Rights and Religious Rights: Reservations to Cedaw by Egypt, Bangladesh and Tunisia." Journal of Law and Religion 12.1 (1995): 105-142.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.irinnews.org/report/86247/lebanon-move-to-take-domestic-violence-cases-out-of-religious-courts|title=Lebanon - IRIN, United Nations Office of Humanitarian Affairs (2009)|work=IRINnews}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/news/2010/10/19/uae-spousal-abuse-never-right|title=UAE: Spousal Abuse never a Right, Human Rights Watch (2010)|publisher=}}</ref> |
||
اما محققان و متخصصان دینی اسلام به این نکته اشاره دارند که در آیهٔ {{نقل قول قرآن|۴|۳۴}}، پس از |
اما محققان و متخصصان دینی اسلام به این نکته اشاره دارند که در آیهٔ {{نقل قول قرآن|۴|۳۴}}، پس از آرائه دو راهکار به کل غیر خشونتآمیز (نخست پند و نصیحت دادن و سپس ممانعت از همبستری) و تنها در صورت قبول نکردن و نپذیرفتن حقوق مرد توسط زن این توصیه را کردهاست؛ اما، اگر فردی همسر خود را مورد ضرب و شتم قرار دهد، نه تنها از احکام اسلامی تبعیت نکردهاست، بلکه میتواند تحت پیگرد قضایی نیز قرار بگیرد.<ref name="porseman"/><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.mizanonline.com/fa/news/438617/کتک-زدن-زن-بوسیله-شوهر-در-قوانین-ایران-مجازات-کیفری-دارد |عنوان= |
||
کتک زدن زن بوسیله شوهر، در قوانین ایران مجازات کیفری دارد | ناشر =www.mizanonline.com |تاریخ =۰۱ مرداد ۱۳۹۷ |تاریخ بازبینی=۲ اوت ۲۰۱۹ }}</ref> در حقیقت ترجمههای دیگری از قبیل: «از پیششان رفتن»،<ref name="ReferenceC"/> «آرام زدن» و «جدا شدن»<ref name="Ammar, Nawal H. 2007"/> برای کلمه «وَ اضْرِبُوهُنَّ» که در دیدگاه سنتی به «زدن» ترجمه شدهاست نیز به کار برده میشود که همهٔ آنها خشونت انگیز محسوب نمیشوند. |
کتک زدن زن بوسیله شوهر، در قوانین ایران مجازات کیفری دارد | ناشر =www.mizanonline.com |تاریخ =۰۱ مرداد ۱۳۹۷ |تاریخ بازبینی=۲ اوت ۲۰۱۹ }}</ref> در حقیقت ترجمههای دیگری از قبیل: «از پیششان رفتن»،<ref name="ReferenceC"/> «آرام زدن» و «جدا شدن»<ref name="Ammar, Nawal H. 2007"/> برای کلمه «وَ اضْرِبُوهُنَّ» که در دیدگاه سنتی به «زدن» ترجمه شدهاست نیز به کار برده میشود که همهٔ آنها خشونت انگیز محسوب نمیشوند. |
||
با ظهور اسلام، زنده به گور کردن دختران که از آداب عرب بود، کنار گذاشته شد،<ref>سیره ابن هشام ج ۱ ص ۱۸۹</ref> و برای زنان حقوقی مثل مهریه و حق ارث گذاشته شد.<ref>تاریخ الخدوری ص ۱۸۰</ref> همچنین به آنها حق رای و بیعت داده شد<ref>[[سید محمد جواد غروی]]، مبانی حقوق در اسلام، 1373، نشر جهاد دانشگاهی، اصفهان، فصل پنجم:بیعت پیامبر با زنان، صفحه 267</ref>؛ با این حال در قرآن آیه ای وجود دارد دستمایه انتقاد قرار گرفتهاست (ترجمه آیه ۳۴ سوره نساء):<blockquote>مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج میکنند. پس، زنانِ درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ میکنند؛ و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاهها از ایشان دوری کنید و [اگر تأثیر نکرد] آنان را بزنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است. (قرآن ۴:۳۴، ترجمه [[محمدمهدی فولادوند]])<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=tadabbor.org|نشانی=http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=4&AYID=34|عنوان=مشاهده و تدبر آیه 34 سوره نساء به همراه لیست ترجمه ها|بازبینی=2018-01-25}}</ref></blockquote> |
با ظهور اسلام، زنده به گور کردن دختران که از آداب عرب بود، کنار گذاشته شد،<ref>سیره ابن هشام ج ۱ ص ۱۸۹</ref> و برای زنان حقوقی مثل مهریه و حق ارث گذاشته شد.<ref>تاریخ الخدوری ص ۱۸۰</ref> همچنین به آنها حق رای و بیعت داده شد<ref>[[سید محمد جواد غروی]]، مبانی حقوق در اسلام، 1373، نشر جهاد دانشگاهی، اصفهان، فصل پنجم:بیعت پیامبر با زنان، صفحه 267</ref>؛ با این حال در قرآن آیه ای وجود دارد دستمایه انتقاد قرار گرفتهاست (ترجمه آیه ۳۴ سوره نساء):<blockquote>مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج میکنند. پس، زنانِ درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ میکنند؛ و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاهها از ایشان دوری کنید و [اگر تأثیر نکرد] آنان را بزنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است. (قرآن ۴:۳۴، ترجمه [[محمدمهدی فولادوند]])<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=tadabbor.org|نشانی=http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=4&AYID=34|عنوان=مشاهده و تدبر آیه 34 سوره نساء به همراه لیست ترجمه ها|بازبینی=2018-01-25}}</ref></blockquote> |
||
در ترجمه کلمه «اضربوهن» که در متن اصلی بهکار رفتهاست، اختلاف نظر وجود دارد. این کلمه بهصورت «از پیششان رفتن»،<ref>Laleh Bakhtiar, The Sublime Quran, 2007 translation</ref |
در ترجمه کلمه «اضربوهن» که در متن اصلی بهکار رفتهاست، اختلاف نظر وجود دارد. این کلمه بهصورت «از پیششان رفتن»،<ref>Laleh Bakhtiar, The Sublime Quran, 2007 translation</ref> «زدن»،<ref>"The Holy Quran: Text, Translation and Commentary", Abdullah Yusuf Ali, Amana Corporation, Brentwood, MD, 1989. {{شابک۲|0-915957-03-5}}, passage was quoted from commentary on 4:34 – Abdullah Yusuf Ali</ref> «آرام زدن» و «جدا شدن»<ref>Ammar, Nawal H. (May 2007). "Wife Battery in Islam: A Comprehensive Understanding of Interpretations". Violence Against Women 13 (5): 519–23</ref> ترجمه شدهاست. اما ترجمه غالب در زبان فارسی بر زدن صحه میگذارد:<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=tadabbor.org|نشانی=http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=4&AYID=34|عنوان=مشاهده و تدبر آیه 34 سوره نساء به همراه لیست ترجمه ها|بازبینی=2018-11-04}}</ref> |
||
* آنها را بزنید (مشکینی) |
|||
* آنها را تنبیه کنید (مکارم شیرازی) |
|||
* بزنیدشان (آیت الله موسوی همدانی (ترجمه المیزان)) |
|||
* آنان را به زدن تنبیه کنید (الهی قمشهای) |
|||
تفسیر محافظه کارانه (سنتی قدیمی) از |
تفسیر محافظه کارانه (سنتی قدیمی) از [[سوره]] [[نساء، ۳۴|نساء، آیه ۳۴]] در [[قرآن]] در باب روابط زناشویی به این نتیجه میرسد که کتک زدن زن جایز است. بقیهٔ تفاسیر آیه ادعا میکنند که آیه زدن یک زن را تأیید نمیکند، بلکه از جدا شدن از او پشتیبانی میکند. تفاوتها در تفاسیر به خاطر وجود مکاتب مختلف [[فقه]] اسلامی، گذشتهها و سیاستهای مختلف موسسات دینی، تغییر مذهبها، [[اصلاح]]ات و تحصیلات میباشد.<ref>Hajjar, Lisa (2004). "Religion, State Power, and Domestic Violence in Muslim Societies: A Framework for Comparative Analysis". ''Law and Social Inquiry''. '''29''' (1): 1–38.</ref> |
||
با این حال مفسرینی که اعتقاد به زدن دارند، بعد از نتیجه نگرفتن از مراحل پیشین (پند و نصیحت کردن، قهر کردن و همبستر نشدن با زن) این مجوز را صادر کردهاند. بعلاوه به شرطی که موجب لطمه بدنی |
با این حال مفسرینی که اعتقاد به زدن دارند، بعد از نتیجه نگرفتن از مراحل پیشین (پند و نصیحت کردن، قهر کردن و همبستر نشدن با زن) این مجوز را صادر کردهاند. بعلاوه به شرطی که موجب لطمه بدنی شود چون حتی برای کبودی بدن در فقه اسلامی دیه یا حتی قصاص در نظر گرفته شدهاست.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج1، ص 504</ref><ref>تفسیر الکبیر، ج10، ص 87</ref> |
||
به گفته فریحه ایثار، فعال حقوق زنان در افغانستان، این آیه قویترین دستاویز شرعی برای بازگرداندن کنترل و تسلط مرد بر زن، و تثبیت نابرابریهای جنسیتی در تاریخ اسلام بودهاست. [[جوادی آملی]]، قوام بودن مرد را مسوولیت و مدیریت اجرایی تعریف میکند و عمومیت داشتن آیه را رد میکند و مینویسد: «باید توجه داشت |
به گفته فریحه ایثار، فعال حقوق زنان در افغانستان، این آیه قویترین دستاویز شرعی برای بازگرداندن کنترل و تسلط مرد بر زن، و تثبیت نابرابریهای جنسیتی در تاریخ اسلام بودهاست. [[جوادی آملی]]، قوام بودن مرد را مسوولیت و مدیریت اجرایی تعریف میکند و عمومیت داشتن آیه را رد میکند و مینویسد: «باید توجه داشت انجا که، زن در مقابل مرد و مرد در مقابل زن، به عنوان دو صنف مطرح است هرگز مرد قوام و قیم زن نیست و زن هم در تحت قیمومیت مرد نیست. بلکه، قیمومیت مربوط به موردی است که، زن در مقابل شوهر و شوهر در مقابل زن باشد.»<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-50743704|عنوان= زن در قرآن| ناشر = بیبیسی|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> |
||
=== در حدیث === |
=== در حدیث === |
||
<blockquote>[[عمر بن الخطاب]] نقل کردهاست: پیامبر (صلوات بر او) گفت: از یک مرد پرسیده نخواهد شد که چرا زنش را زدهاست.</blockquote><blockquote>— [[سنن ابوداود]]، [https://web.archive.org/web/20180126070805/http://cmje.usc.edu/religious-texts/hadith/abudawud/011-sat.php#011.2142 11:2142]، همچنین [[سنن ابوداود]]، [https://web.archive.org/web/20180126070805/http://cmje.usc.edu/religious-texts/hadith/abudawud/011-sat.php#011.2141 11:2141] را هم ببینید.</blockquote>بنا به گفته [[محمد ناصرالدین آلبانی]] (۱۹۱۴ الی ۱۹۹۹ میلادی) حدیث بالا [[مصطلحالحدیث#ضعیف|ضعیف]] است.<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=sunnah.com|نشانی=http://sunnah.com/abudawud/12/102|عنوان=Hadith - Book of Marriage (Kitab Al-Nikah) - Sunan Abi Dawud - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی الله علیه و سلم)|بازبینی=2018-01-25}}</ref> |
|||
=== فقه و واقعیت === |
|||
با تمکین به آیه ۳۴ سوره نساء، ملتهای مختلف زیادی با قانون شریعت اسلامی از بررسی یا پیگری پروندههای «خشونت خانگی» امتناع میکنند. |
|||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
نسخهٔ ۱۰ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۰۰
بخشی از مجموعه مقالههای |
نقد اسلام |
---|
نوشتارهای اصلی |
منتقدان |
نوشتارهای مرتبط |
|
رابطهٔ بین اسلام و خشونت خانگی محل مناقشه و مباحثه است. حتی در میان مسلمانان، استفاده و تفسیر احکام اسلام، و همچنین عرف اخلاقی و قوانین دینی اسلام، از اجماع (در فقه اسلامی) برخوردار نمیباشد.
تعریف
بر طبق تعریف دیکشنری انگلیسی مریم-وبستر (به انگلیسی: Merriam-Webster) از خشونت خانگی (به انگلیسی: Domestic violence):
the inflicting of physical injury by one family or household member on another; also: a repeated or habitual pattern of such behavior.[۱]
(به معنی: وارد آوردن آزار/آسیب/توهین/ستم فیزیکی توسط یکی از اعضای خانواده یا اهل خانه به عضو دیگر؛ همچنین: روالی تکرارشده یا عادتی/خویی/ریشهدار از چنین رفتاری.)
همچنین راجیسکا کوماراسوامی [؟] (به انگلیسی: Radhiska Coomaraswamy) خشونت خانگی را به عنوان «خشونتی که در حوزه شخصی رخ میدهد، عموماً بین افرادی که به واسطه دوستی نزدیک، خون یا قانون با هم خویشاوند شدهاند… تقریباً همیشه جرمی مختص به جنسیت [است]، که توسط مرد بر ضد زن مورد ارتکاب قرار میگیرد.»[۱] کوفی عنان، دبیرکل سابق سازمان ملل، در گزارشی مربوط به سال ۲۰۰۶ میلادی که در وب سایت یونیفم (به انگلیسی: UNIFEM؛ مخفف United Nations Development Fund for Women؛) پست شده بود اعلام کرد که:
خشونت علیه زنان و دختران مسئلهای با ابعاد جهانگیر است. حداقل یکی از هر سه زن در سراسر جهان، در طول حیاتش توسط پرخاشگر که معمولاً کسی شناخته شده برای اوست، زده شده، به زور وادار به سکس شده، یا به نحوی دیگر مورد بدرفتاری قرار گرفته.[۲]
متون اسلامی
خشونت خانگی میان جامعه مسلمان، به دلیل وجود چارههای قانونی متفاوت برای زنان در مللی که زندگی میکنند، میزانی که از پشتیبانی یا موقعیتهای طلاق از همسرشان برخوردارند، ننگهای فرهنگی برای پنهان کردن شواهد بدرفتاری، و ناتوانی برای رساندن سوء رفتار به تشخیص پلیس یا سیستم قضایی در بعضی ملل مسلمان، به عنوان مسئله حقوق بشری پیچیدهای شناخته میشود.
در قرآن
زدن زن
زدن زن و همسر، نص صریح یکی از آیههای قرآن آیه ۳۴ سورهٔ نساء است[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]
بسیاری از پژوهشگران[۱۰][۱۱] معتقدند، در شرایطی که شوهر به نا فرمانی و عدم انجام وظایف همسرش مشکوک شود، قوانین شریعت خشونت خانگی علیه زنان را ترویج میدهند.[۱۲] پژوهشگران دیگر ادعا دارند که کتک زدن زنها با دیدگاههای جدید از قرآن ناسازگاری دارد؛[۱۳] ولی نص صریح یکی از آیههای قرآن که خشونت خانگی را مجاز میداند، آیه ۳۴ سورهٔ نساء است (اضربوهنّ: همسرانتان را بزنید).[۱۴][۱۵] بسیاری از کشورهایی که با قوانین اسلام اداره میشوند با اشاره به همین آیه، خشونت خانگی را مورد پیگرد قرار نمیدهند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] نادیده گرفتن حقوق زن در موارد مربوط به خشونت خانگی باعث انتقادهای بسیاری از اسلام شدهاست.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳] جنبش مساوات، کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان، کافا (KAFA) و گروههای دیگر روشهایی را برای ویرایش احکام شریعت در کشورهای اسلامی ارائه دادهاند تا از زنان در مقابل خشونت خانگی حمایت شود.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
اما محققان و متخصصان دینی اسلام به این نکته اشاره دارند که در آیهٔ [قرآن نساء ۳۴]، پس از آرائه دو راهکار به کل غیر خشونتآمیز (نخست پند و نصیحت دادن و سپس ممانعت از همبستری) و تنها در صورت قبول نکردن و نپذیرفتن حقوق مرد توسط زن این توصیه را کردهاست؛ اما، اگر فردی همسر خود را مورد ضرب و شتم قرار دهد، نه تنها از احکام اسلامی تبعیت نکردهاست، بلکه میتواند تحت پیگرد قضایی نیز قرار بگیرد.[۲۸][۲۹] در حقیقت ترجمههای دیگری از قبیل: «از پیششان رفتن»،[۳۰] «آرام زدن» و «جدا شدن»[۳۱] برای کلمه «وَ اضْرِبُوهُنَّ» که در دیدگاه سنتی به «زدن» ترجمه شدهاست نیز به کار برده میشود که همهٔ آنها خشونت انگیز محسوب نمیشوند.
با ظهور اسلام، زنده به گور کردن دختران که از آداب عرب بود، کنار گذاشته شد،[۳۲] و برای زنان حقوقی مثل مهریه و حق ارث گذاشته شد.[۳۳] همچنین به آنها حق رای و بیعت داده شد[۳۴]؛ با این حال در قرآن آیه ای وجود دارد دستمایه انتقاد قرار گرفتهاست (ترجمه آیه ۳۴ سوره نساء):
مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج میکنند. پس، زنانِ درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ میکنند؛ و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاهها از ایشان دوری کنید و [اگر تأثیر نکرد] آنان را بزنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است. (قرآن ۴:۳۴، ترجمه محمدمهدی فولادوند)[۳۵]
در ترجمه کلمه «اضربوهن» که در متن اصلی بهکار رفتهاست، اختلاف نظر وجود دارد. این کلمه بهصورت «از پیششان رفتن»،[۳۶] «زدن»،[۳۷] «آرام زدن» و «جدا شدن»[۳۸] ترجمه شدهاست. اما ترجمه غالب در زبان فارسی بر زدن صحه میگذارد:[۳۹]
- آنها را بزنید (مشکینی)
- آنها را تنبیه کنید (مکارم شیرازی)
- بزنیدشان (آیت الله موسوی همدانی (ترجمه المیزان))
- آنان را به زدن تنبیه کنید (الهی قمشهای)
تفسیر محافظه کارانه (سنتی قدیمی) از سوره نساء، آیه ۳۴ در قرآن در باب روابط زناشویی به این نتیجه میرسد که کتک زدن زن جایز است. بقیهٔ تفاسیر آیه ادعا میکنند که آیه زدن یک زن را تأیید نمیکند، بلکه از جدا شدن از او پشتیبانی میکند. تفاوتها در تفاسیر به خاطر وجود مکاتب مختلف فقه اسلامی، گذشتهها و سیاستهای مختلف موسسات دینی، تغییر مذهبها، اصلاحات و تحصیلات میباشد.[۴۰]
با این حال مفسرینی که اعتقاد به زدن دارند، بعد از نتیجه نگرفتن از مراحل پیشین (پند و نصیحت کردن، قهر کردن و همبستر نشدن با زن) این مجوز را صادر کردهاند. بعلاوه به شرطی که موجب لطمه بدنی شود چون حتی برای کبودی بدن در فقه اسلامی دیه یا حتی قصاص در نظر گرفته شدهاست.[۴۱][۴۲]
به گفته فریحه ایثار، فعال حقوق زنان در افغانستان، این آیه قویترین دستاویز شرعی برای بازگرداندن کنترل و تسلط مرد بر زن، و تثبیت نابرابریهای جنسیتی در تاریخ اسلام بودهاست. جوادی آملی، قوام بودن مرد را مسوولیت و مدیریت اجرایی تعریف میکند و عمومیت داشتن آیه را رد میکند و مینویسد: «باید توجه داشت انجا که، زن در مقابل مرد و مرد در مقابل زن، به عنوان دو صنف مطرح است هرگز مرد قوام و قیم زن نیست و زن هم در تحت قیمومیت مرد نیست. بلکه، قیمومیت مربوط به موردی است که، زن در مقابل شوهر و شوهر در مقابل زن باشد.»[۴۳]
در حدیث
عمر بن الخطاب نقل کردهاست: پیامبر (صلوات بر او) گفت: از یک مرد پرسیده نخواهد شد که چرا زنش را زدهاست.
— سنن ابوداود، 11:2142، همچنین سنن ابوداود، 11:2141 را هم ببینید.
بنا به گفته محمد ناصرالدین آلبانی (۱۹۱۴ الی ۱۹۹۹ میلادی) حدیث بالا ضعیف است.[۴۴]
فقه و واقعیت
با تمکین به آیه ۳۴ سوره نساء، ملتهای مختلف زیادی با قانون شریعت اسلامی از بررسی یا پیگری پروندههای «خشونت خانگی» امتناع میکنند.
جستارهای وابسته
مقالات مرتبط با اسلام
- نقد اسلام
- نقد قرآن
- نقد محمد
- اسلام و تفکیک جنسیتی
- زن در اسلام
- فمینیسم اسلامی
- خضوع (فیلم)، فیلمی از تئو ون گوک و آیان حرصی علی دربارهٔ اسلام و خشونت خانگی
- زنان و اسلام
دیگر موضوعات
- خشونت علیه زنان
- حقوق زنان
- ژورنال بینالمللی روانشناسی دین، International Journal for the Psychology of the Religion
پانویس
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Islam and domestic violence». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۴ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Domestic Violence. Merriam Webster. Retrieved 14 Nov. 2011.
- ↑ Moradian, Azad. Domestic Violence against Single and Married Women in Iranian Society. Tolerancy International. September 2009. Retrieved 16 Nov. 2011.
- ↑ انصاری، مسعود، بازشناسی قرآن، ۲۹۶.
- ↑ «چه زمان و چگونه زنان را باید کتک زد؟». qudsonline.
- ↑ «تنبیه بدنی زنان». wikishia.
- ↑ «چگونه است که در قرآن «کتک زدن زنان» تجویز شدهاست؟». radiofarda.
- ↑ «آیات برده داری قرآن». zandiq.
- ↑ "Surah 4:34 (An-Nisaa), Alim — Translated by Mohammad Asad, Gibraltar (1980)". Archived from the original on 27 September 2013. Retrieved 26 June 2020.
- ↑ «Salhi and Grami (2011), Gender and Violence in the Middle East and North Africa, Florence (Italy), European University Institute». بایگانیشده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۷.
- ↑ Hajjar, Lisa. "Religion, state power, and domestic violence in Muslim societies: A framework for comparative analysis." Law & Social Inquiry 29.1 (2004); see pp. 1–38
- ↑ Treacher, Amal. "Reading the Other Women, Feminism, and Islam." Studies in Gender and Sexuality 4.1 (2003); pp. 59–71
- ↑ John C. Raines & Daniel C. Maguire (Ed), Farid Esack, What Men Owe to Women: Men's Voices from World Religions, State University of New York (2001), see pp. 201–03
- ↑ Jackson, Nicky Ali, ed. Encyclopedia of domestic violence. CRC Press, 2007. (see chapter on Quranic perspectives on wife abuse)
- ↑ "Surah 4:34 (An-Nisaa), Alim — Translated by Mohammad Asad, Gibraltar (1980)". Archived from the original on 27 September 2013. Retrieved 14 December 2017.
- ↑ «Salhi and Grami (2011), Gender and Violence in the Middle East and North Africa, Florence (Italy), European University Institute». بایگانیشده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۷.
- ↑ Fluehr-Lobban, Carolyn, and Lois Bardsley-Sirois. "Obedience (Ta'a) in Muslim Marriage: Religious Interpretation and Applied Law in Egypt." Journal of Comparative Family Studies 21.1 (1990): 39-53.
- ↑ Maghraoui, Abdeslam. "Political authority in crisis: Mohammed VI's Morocco."Middle East Report 218 (2001): 12-17.
- ↑ Critelli, Filomena M. "Women's rights= Human rights: Pakistani women against gender violence." J. Soc. & Soc. Welfare 37 (2010), pp. 135–42
- ↑ Oweis, Arwa, et al. "Violence Against Women Unveiling the Suffering of Women with a Low Income in Jordan." Journal of Transcultural Nursing 20.1 (2009): 69–76.
- ↑ Rohe, Mathias. "Shari’a in a European context" Legal practice and cultural diversity, Farnham: Ashgate (2009); see pp. 93–114.
- ↑ Funder, Anna. "De Minimis Non Curat Lex: The Clitoris, Culture and the Law."Transnat'l L. & Contemp. Probs. 3 (1993): 417.
- ↑ Anwar, Zainah. "Law-making in the name of Islam: implications for democratic governance." Islam in Southeast Asia: Political, Social and Strategic Challenges for the 21 (2005); see pp. 121–34
- ↑ Natasha Bakht, Law, Family Arbitration Using Sharia. Muslim World Journal of Human Right, Issue 1 (2004).
- ↑ "CEDAW and Muslim Family Laws, Sisters in Islam, Malaysia" (PDF). musawah.org. 2011. Archived from the original (PDF) on 19 October 2013. Retrieved 14 December 2017.
- ↑ Brandt, Michele, and Jeffrey A. Kaplan. "The Tension between Women's Rights and Religious Rights: Reservations to Cedaw by Egypt, Bangladesh and Tunisia." Journal of Law and Religion 12.1 (1995): 105-142.
- ↑ "Lebanon - IRIN, United Nations Office of Humanitarian Affairs (2009)". IRINnews.
- ↑ "UAE: Spousal Abuse never a Right, Human Rights Watch (2010)".
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامporseman
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «کتک زدن زن بوسیله شوهر، در قوانین ایران مجازات کیفری دارد». www.mizanonline.com. ۰۱ مرداد ۱۳۹۷. دریافتشده در ۲ اوت ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامReferenceC
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامAmmar, Nawal H. 2007
وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ سیره ابن هشام ج ۱ ص ۱۸۹
- ↑ تاریخ الخدوری ص ۱۸۰
- ↑ سید محمد جواد غروی، مبانی حقوق در اسلام، 1373، نشر جهاد دانشگاهی، اصفهان، فصل پنجم:بیعت پیامبر با زنان، صفحه 267
- ↑ «مشاهده و تدبر آیه 34 سوره نساء به همراه لیست ترجمه ها». tadabbor.org. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۵.
- ↑ Laleh Bakhtiar, The Sublime Quran, 2007 translation
- ↑ "The Holy Quran: Text, Translation and Commentary", Abdullah Yusuf Ali, Amana Corporation, Brentwood, MD, 1989. شابک ۰−۹۱۵۹۵۷−۰۳−۵, passage was quoted from commentary on 4:34 – Abdullah Yusuf Ali
- ↑ Ammar, Nawal H. (May 2007). "Wife Battery in Islam: A Comprehensive Understanding of Interpretations". Violence Against Women 13 (5): 519–23
- ↑ «مشاهده و تدبر آیه 34 سوره نساء به همراه لیست ترجمه ها». tadabbor.org. دریافتشده در ۲۰۱۸-۱۱-۰۴.
- ↑ Hajjar, Lisa (2004). "Religion, State Power, and Domestic Violence in Muslim Societies: A Framework for Comparative Analysis". Law and Social Inquiry. 29 (1): 1–38.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج1، ص 504
- ↑ تفسیر الکبیر، ج10، ص 87
- ↑ «زن در قرآن». بیبیسی.
- ↑ «Hadith - Book of Marriage (Kitab Al-Nikah) - Sunan Abi Dawud - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی الله علیه و سلم)». sunnah.com. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۵.