نژادپرستی در ایران

نژادپرستی در ایران به اعمال تبعیض نسبت به نژادها از جمله ایرانیان آفریقایی‌تبار، اعراب، افغان‌ها، و نژادپرستی فرهنگی فارغ از رنگ پوست و قومیت مثل فرهنگ غرب، ادیان مانند بهائیان، مسیحیان و یهودیها گفته می‌شود. عدم آگاهی‌بخشی موجب اعمال تبعیض گسترده همانند برده‌داری یا نادیده‌گرفتن‌شان از سوی حکومت و جامعه در ایران شده‌است.

در تاریخ فرهنگی ایران «بدنژاد» بودن مورد نکوهش قرار گرفته و در آثار برخی از نویسندگان ایرانی نشانه‌هایی از نژادپرستی علیه سیاه‌پوستان، یهودستیزی، عرب‌ستیزی و غرب‌ستیزی دیده شده‌است.

انواع

نژادپرستی در شکل کلاسیک آن مبتنی بر فرض نابرابری جنس بشر از لحاظ بیولوژیک است و نتیجه آن، نسبت دادن پیشرفت یا عقب ماندگی ملت‌ها به خصوصیات ژنتیکی غیرقابل تغییر است. اما با تحقیقات و مطالعات زیست‌شناسی و مردم‌شناسی که در دههٔ ۵۰ میلادی آغاز شد، تفاوت‌های بیولوژیکی و نظرات پیرامون آن و به تدریج مفهوم نژاد و تفاوت‌های بیولوژیکی در جهان علم بی‌اعتبار شد. اگرچه چنین نگاهی همچنان در میان مردم جوامع مختلف طرفدار دارد.

اقلیت‌های قومی

دیدبان حقوق بشر کسب اطلاع و تایید اخبار دربارهٔ نقض حقوق بشر در مورد اقلیت‌های قومی در ایران را دشوار توصیف کرده‌است، برخلاف رویهٔ معمول گروه‌های حامی بین‌المللی وضعیت اقلیت‌های قومی در جهان، این گروه‌ها وضعیت این اقلیت‌ها در ایران را دنبال نمی‌کنند، دسترسی به بسیاری از مناطقی که شامل اقلیت‌ها می‌شود دشوار است و رسانه‌های ایران گزارشی در مورد تبعیض قومی ارائه نمی‌دهند. ایران در تاریخ ۲۸ اوت ۱۹۶۸ م. مادهٔ ۵ از کنوانسیون بین المللی سازمان ملل در مورد رفع انواع تبعیض نژادی را به امضاء رساند، این ماده دولت‌ها را ملزم به رعایت تساوی در برابر قانون می‌کند و مادهٔ ۶ آن، کشورها را ملزم به چاره اندیشی برای هرگونه اعمال تبعیض نژادی كه موجب نقض حقوق بشر و آزادی های بنیادی مغایر با این كنوانسیون شود می‌کند.

نژادپرستی دولتی

سیاست‌های نژادپرستانهٔ دولتی در ایران باعث شده‌است که زبان ۷۰ درصد از مردم ایران در امور آموزش، نهادها، مطبوعات و ادبیات رسمی کشور ممنوع شود. نمونه‌ای دیگر از نژادپرستی دولتی در ایران سیاست‌های حذف نژادی مردم بومی عرب در منطقهٔ اهواز است. این حکومت با ایجاد سازکارهایی برای استخدام مقامات دولتی و کارمندان که با نام گزینش شناخته می‌شود از متقاضیان درخواست می‌کند که میزان وفاداری خود را به حکومت و مذهب شیعه نشان بدهند که خود به محدود کردن فرصت‌های اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران منجر می‌شود، چنین اقداماتی توسط حکومت ایران توسط سازمان ملل متحد محکوم شده‌است.

تاریخ فرهنگی

همچنین صادق هدایت و بزرگ علوی از نویسندگان معاصر و پیشگام ایران در آثارشان دارای اشاره‌هایی نژادپرستانه در خصوص عرب‌ها هستند.

در میان آثار روشنفکری ایران و با آغاز دودمان پهلوی انگلیسی‌ستیزی و سپس آمریکاستیزی در میان آثار صادق هدایت، جلال آل‌احمد و غلامحسین ساعدی دیده شده‌است.

به گفتهٔ صادق زیبا کلام، نژادپرستی پارسی علیه اعراب به وضوح در حوزهٔ زبان دیده می‌شود، او تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی را برای اجرای طرحی در جهت حذف کلمات عربی از زبان فارسی می‌داند تا کلمات عربی که در فارسی بوده‌اند با آن که در آثار بزرگ ادبی مانند شاهنامه و اشعار مولوی هم که ذکر شده‌اند حذف خواهند شد.

تصویر اجتماعی

طرفداران آلمان نازی

در پیاده‌روهای خیابان انقلاب تهران، در کنار فروش کتاب و دفترچه، پوسترهایی از چه‌گوارا، علی شریعتی و آدولف هیتلر به فروش می‌رسد. برخی از توریست‌های آلمانی از ابراز علاقهٔ ایرانیان به آدولف هیتلر متعجب می‌شوند. در سال ۱۳۸۳ ش. در جریان دیدار تیم‌های فوتبال ایران و آلمان، هزاران تماشاگر ایرانی در هنگام پخش سرود ملی آلمان سلام نازی دادند. اتفاقی که باعث شد پخش زندهٔ زد د اف برای ثانیه‌هایی قطع شود.

کنشگری‌های اجتماعی

ایجاد جمعیت سیاه‌پوستان ایران

جمعیتی به نام «جمعیت سیاه‌پوستان ایران» با راه‌اندازی یک وبسایت و گشایش حساب‌های شبکه‌های اجتماعی شروع به تولید محتوا در این زمینه کرده‌است، به گفتهٔ این سازمان هدف آنان تقویت صدای سیاه‌پوستان و آفریقایی‌تباران ایرانی دور از وطن، آموزش دربارهٔ ارتباط بین هویت آفریقایی‌تبار/سیاه‌پوست و ایرانی و حمایت از به رسمیت شناختن تجربه‌های سیاه‌پوستان در روایت‌های ایرانی است.

انکار نژادپرستی

نیما قاسمی، مدرس فلسفه معتقد است که «شرایط ژئوپلیتیکی در ایران و کل منطقه اساساً اجازه طرح اندیشه‌های نژادپرستانه را نمی‌دهد.» در مقابل اما فریبا ناطق، روانشناس، بیان می‌کند که ایدهٔ انکار نژادپرستی در ایران به این دلیل که امکان ظهور گروهای افراطی یا جنبش‌های پرهوادار وجود ندارد خود می‌تواند به عادی شدن و ترویج تبعیض‌های اجتماعی و تعصبات جمعی میدان بیشتری بدهد.

جهت‌گیری‌های نژادپرستانه

کلاه پکول یکی از کلاه‌های قدیمی دست‌ساز در افغانستان است که نحوهٔ پرداختن به آن در سریال ممنوعه به عنوان یک توهین نژادی تعبیر شد.

غرب‌ستیزی

• علی خامنه‌ای، رهبر نظام جمهوری اسلامی، اروپاییان را در تاریخ ۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ از نژادهای وحشی معرفی کرد «غربی‌ها، یعنی به‌خصوص نژادهای اروپایی، نژادهای وحشی‌اند؛ اینها ظاهرشان اتو کشیده و کراوات زده و ادکلن زده و اینهایند امّا همان باطن وحشی‌گری‌ای که در تاریخ وجود داشته هنوز هم در اینها هست؛ راحت آدم می‌کشند، خونسرد جنایت می‌کنند؛ بنابراین کتک زدن زن در داخل خانه به وسیلهٔ آنها و بعد به وسیلهٔ آمریکایی‌ها، بُعدی ندارد.»

توهین به سیاه‌پوستان

• در بهمن ۱۳۸۸ محمد جواد لاریجانی برای تمسخر باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات متحده وی را با عنوان «کاکا سیاه» مورد خطاب قرار داد.
• در یک بولتن خبری که در ساعت ۱۴ از شبکه یک تلویزیون دولتی ایران در سال ۱۳۹۹ ش. پخش شد، از باراک اوباما به عنوان رئیس‌جمهور «به ظاهر سیاه‌پوست» آمریکا نام برده شد؛ که این اقدام با واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی با هشتگ «به ظاهر» همراه شد و این کاربران با انتقاد از عملکر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، برخورد این تلویزیون را غلط و جهت‌گیرانه عنوان کردند و این تلویزیون را متهم به نژادپرستی، دروغ‌گویی و وارونه جلوه دادن واقعیت‌ها کردند.

افغان‌ستیزی

• حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران در سال ۲۰۲۰ م. در همایش استانداران گفت «این انتخابات (مجلس) را الکترونیکی کنیم. افغانستان هم این کار را کرد. این چیزی نیست که»، این سخنان با واکنش منفی بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی و اقتصادی در اینستاگرام و توئیتر مواجه شد.
• در قسمت ششم از سریال ممنوعه که به دلیل قسمتی که در آن شخصیت زن داستان (برکه) برای مجازات باید با کارگر افغان که «سرش بز تراش شده» ازدواج کند، مورد انتقاد در شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت و کاربران در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ «نه به نژادپرستی» اعتراض کردند. در قسمت دیگری از این سریال در حین اسباب‌کشی باز هم این شخصیت زن داستان هنگام عبور از کنار کارگر افغان با حالتی در صورتش می‌گوید: «بو می ده». و در قسمتی دیگر کلاه پکول مورد تمسخر قرار می‌گیرد.

در نگاه هنر و رسانه

• شبکهٔ الجزیره مجموعه‌ای کارتون سریالی را به کمک روایت‌هایی از ایرانیان آفریقایی‌تبار در ایران با نام «سیاه زیباست» تهیه کرده‌است.
• بهرام بیضایی، در سال ۱۹۸۶ م. در فیلم باشو، غریبه‌ای کوچک داستان یک پسربچهٔ ایرانی-آفریقایی‌تبار را به تصویر می‌کشد که بر اثر حملهٔ عراق به مناطق جنوب ایران سر از یک روستا در شمال ایران درمی‌آورد، بیضایی در این فیلم قوم‌گرایی مبتنی بر ملی‌گرایی ایرانی را به نقد می‌کشد و تجربهٔ سیاهان ایران را مورد سؤال قرار می‌دهد.

نگارخانه

• 
  یکی از برده‌های مسعود میرزا ظل‌السلطان در شکارگاه تابستانی‌اش که فرزندش را در آغوش گرفته‌است. در عکس اشاره شده که نام او اقبال حاجی یاقوت‌خان است و او برخلاف روال معمول خواجه نشده‌است. (۱۹۰۴ م.)
• 
  تصویر گرفته شده توسط ناصرالدین شاه از گروهی از زنان شاه و خواجگان داخل باغ حرمسرا (۱۸۸۳ م.)
• 
  ننه سنبل باجی که اصالت آفریقایی داشت در حرمسرای قاجار به دنیا آمد و در کودکی از دربار احمد شاه آزاد شد، او تا آخر عمرش در خانهٔ افشارها ماند. (دههٔ ۱۹۴۰ م.)
• 
  بردگانی که خواجه نبودند به خدمت در ارتش سران قاجار درمی‌آمدند، این چهارده نفر در خدمت مسعود میرزا ظل‌السلطان بودند. (قمیشلو، اصفهان، ۱۹۰۴ م.)
• 
  برده‌داری توسط خان‌های ایلات، قبادخان بختیاری (راست) و حسین‌خان بختیاری پسران خان بزرگ ایل بختیاری خسرو ظفر بختیاری، داخل باغی احتمالاً در اصفهان همراه با بردهٔ آفریقایی‌شان، (۱۹۴۰ م.)
• 
  سروش اصفهانی شاعر ایرانی، نشسته، به همراه دامادش امان‌الله میرزا جهانبانی ایستاده در سمت راست تصویر، پسر کوچک با کلاه پسر دیگر عزیزالله، دو دختر دیگر پوران خانم جهانبانی و توران خانم جهانبانی، دختر بردهٔ آفریقایی، ۱۹۰۰.