تاکسیدرمی

برای فیلمی به این نام، تاکسیدرمی (فیلم) را ببینید.

چند جانور تاکسیدرمی شده

تاکسیدِرمی یا آکَنده‌سازی فن نگهداری درازمدت پیکر جانوران برای نمایش است. به کسی که کار تاکسیدرمی را انجام می‌دهد «تاکسیدرمیست» می‌گویند.

نام

سر فیل تاکسیدرمی شده بر دیوار موزه جرج ایستمن.

نمونه‌های تاکسیدرمی شده در موزه حیات وحش سبزوار

واژه «تاکسیدرمی» ریشه در زبان یونانی باستان دارد و از دو بخش taxis (تاکسیس، به معنی نظم دادن و آراستن) و Derma (درما، به معنی پوست) ساخته شده‌است و معنی منظم کردن و آراستن پوست (جانور) می‌دهد. در فارسی گاه آن را «آمپایه کردن» (از فرانسه empaillage، به معنی از کاه آکندن) و «خشک کردن (جانور)» هم گفته‌اند.

پدر تاکسیدرمی

پدر علم تاکسیدرمی دكتر هدایت تاجبخش از اولین پایه‌گذاران فن تاكسیدرمی در ایران است. وی در سال ۱۳۱۹ در تهران متولد شد و تحصیلات خود را در رشته تاكسیدرمی با درجه دكتری و با موضوع بافت‌شناسی حیوانات وحشی از امریكا دریافت كرد.

نخستین گام‌های تاكسیدرمی برای بازسازی پرندگان در قرن هفدهم در هلند صورت گرفته و امروزه قدیمی ترین گونه تاكسیدرمی شده موجود یك كرگدن است كه در موزه جانور‌شناسی فلورانس ایتالیا نگهداری می ‌شود.

در ایران تاكسیدرمی جانوران با تشكیل موزه جانور‌شناسی دانشکده كشاورزی كرج و به همت شادروان جلال افشار شكل گرفت.

از نیمه دهه ۱۳۲۰ ه.ش به بعد نیز موزه دانشکده علوم دانشگاه تهران (موزه فاطمی) و بخش جانور‌شناسی موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی از پیشگامان تاكسیدرمی جانوران در ایران و ادامه دهنده راه افشار بودند. بعد از تاسیس سازمان محیط زیست، هدایت تاجبخش در سال ۱۳۴۷ با اتكا به روش‌های نوین علمی به این امر مبادرت كرد و تا به امروز، تنها موسسه مجاز ایران برای انجام تاكسیدرمی حیوانات است. وی كه به این فن عشق می ‌ورزد و تمام سعی اش را برای تداوم حرفه‌ای آن در ایران انجام می ‌دهد ، دلیل روی آوردن خود را به تاكسیدرمی حیوانات چنین بیان می ‌كند: «توجه به طبیعت و شكار از قدیم در خانواده ‌ما وجود داشت و از آنجا كه ما یكی از خاندان‌های مربوط به قاجار هستیم، شكار كردن به عنوان تفریح و سرگرمی در میان افراد خانواده دنبال می ‌شد. من و برادرم از دوران نوجوانی به همراه پدر و عمویم به شكار می ‌رفتیم و حیوانات شكاری را خشك می ‌كردیم تا اینكه به این فكر افتادیم این كار را از حالت تفریحی خارج كنیم و به صورت حرفه‌ای در‌آوریم.اتفاقا هنگامیكه پدرم در لرستان راهنمای گروه هیات علمی ویلیام استریت بود ، بسیاری از شكارهای من و برادرم مورد توجه این هیات ۳۰ نفره قرار گرفت و با حمایت و راهنمایی آنها تشویق شدیم به امریكا برویم ، دوره‌های تاكسیدرمی را فرا بگیریم. سال ۱۳۴۱ همراه برادرم به شیكاگو، سیاتل و بعد واشنگتن رفتم و دوره‌های مربوط به این رشته از جمله طراحی ، عکاسی ، مجسمه‌سازی ، آناتومی حیوانات ، زیست ، شیمی و دیوراما (اقلیم‌سازی) را در موسسه برادران جونس گذراندم.

روش

در این کار بدن جانوران را تهی می‌کنند و به جای چشم جانوران چشم‌های ساختگی که از پلاستیک فشرده ساخته شده به کار می‌رود. برخی از کارهای مربوط به این فن:

• کار در زمینه گندزدایی، شستشو و سفید کردن جمجمه، اسکلت و شاخ جانور
• دوخت و بازسازی بخش‌های آسیب دیده پوست و آماده‌سازی آن با به‌کارگیری ماده‌های شیمیایی
• گذاشتن پوست بر روی تندیس ساخته شده و آماده نمودن آن برای گام‌های پایانی که آرایش و ریخت دادن است.
• تندیس‌سازی جانوران بنا به ریخت جانور در طبیعت
• چشم گذاشتن و رنگ آمیزی جانور
• فرآوری طرح‌های بدن جانوران برای آموزش، راهنمایی تاکسیدرمیست‌ها دربهبود انجام کار.
• آماده نمودن ابزارها برای جداکردن اسکلت و جمجمه و شاخ جانوران از لاشه آنها.
• جوشاندن، تمیز کردن و چربی‌گیری از استخوان و پوست.
• شستشو، آبگیری و خشک نمودن و نیز روغنکاری و تراوش پوست جانوران.
• وارسی و بازرسی و بازبینی کارهای بالا.

اصولاً انجام چنین فرایندی و نیز خشک شدن کامل،بسته به نوع حیوان تقریباً بین 20 تا 120 روز طول می کشد.

البته این نكته را هم نباید فراموش كنید كه محل نگهداری حیوانات تاكسیدرمی شده باید تمیز و ضدعفونی شده باشد و رطوبت و درجه حرارت سالن‌ها بین ۲۵ _ ۱۸ درجه سانتی گراد تنظیم شود تا انقباض و انبساط ناشی از سرما و گرما به پوست حیوانات لطمه‌ای نزند.

باور غلط

خیلی از مردم در این باورند که روش تاکسیدرمی با برق انجام می‌شود که حیوان به صورت کامل خشک می‌شود، که چنین روشی در هیچ جا انجام نمی‌شود، چون بعد از انجام چنین کار حیوان سوخته و بوی بدی به خود می‌گیرد، که در نتیجه چنین فرایندی پوست کیفیت خود را از دست داده و از بین می‌رود.

جستارهای وابسته

• خشک‌کردن انجمادی
• پلاستینه کردن

منابع

ttp://www.chn.ir/News: خبرگزاری میراث فرهنگی ttps://www.aftabir.