زبان لیتوانیایی: تفاوت میان نسخهها
جز r2.6.4) (ربات افزودن: kl:Litauenimiutut |
Idioma-bot (بحث | مشارکتها) جز r2.6.3) (ربات افزودن: ltg:Lītaunīku volūda |
||
خط ۱۴۲: | خط ۱۴۲: | ||
[[lij:Lengua lituana]] |
[[lij:Lengua lituana]] |
||
[[lt:Lietuvių kalba]] |
[[lt:Lietuvių kalba]] |
||
[[ltg:Lītaunīku volūda]] |
|||
[[lv:Lietuviešu valoda]] |
[[lv:Lietuviešu valoda]] |
||
[[mdf:Литванонь кяль]] |
[[mdf:Литванонь кяль]] |
نسخهٔ ۲۴ مارس ۲۰۱۱، ساعت ۰۷:۱۵
زبان لیتوانیایی (به لیتوانیایی:lietuvių kalba) زبان رسمی جمهوری لیتوانیست و ۴میلیون گویشور دارد.
لیتوانیایی در کنار زبان لاتویایی دو زبان زنده از خانواده زبانهای بالتیک میباشند. لیتوانیایی زبان دولتی لیتوانی و یکی از زبانهای رسمی اتحادیه اروپاست.
تاریخچه
از آنجا که زبان لیتوانیایی هنوز بسیاری از ویژگیهای زبان هند و اروپایی را در خود نگهداشتهاست، پس مورد توجه زبانشناسان برای پژوهش بر روی زبان یادشدهاست. آنچنان که آنتوان میه زبانشناس نامدار فرانسوی گفتهاست: «هر کس که آرزوی شنیدن شیوه سخنراندن هندواروپاییان را دارد باید بیاید و به یک روستایی لیتوانیایی گوش فرادهد.»
چنین انگاشته میشود که زبانهای بالتیک پس از جدایش از زبان نیاهندواروپایی در کنار زبانهای اسلاوی یک خانواده را ساختهبودهاند.
بخش شدن به دو گروه خاوری و باختری در میان زبانهای بالتیک میان سالهای ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلادی رخدادهاست. جدایش میان دو زبان لیتوانیایی و لاتویایی نیز پس از سال ۸۰۰ (میلادی) رخ دادهاست. دو زبان یادشده پیش از آن دیری به صورت دو گویش از یک زبان در کنار هم میزیستهاند. دوره این انتقال از دو گویش به دو زبان را میان سدههای ۱۴ تا ۱۷ میلادی برآورد میکنند. دستیابی آلمانها بر بخشی که امروزه برابر با لاتویاست نیز در سدههای ۱۳ و ۱۴ میلادی بر گسترش این استقلال زبانی اثرگذار بود.
کهنترین نوشتهها به زبان لیتوانیایی سرودههای آیینی برگردانشدهایست از سالهای ۱۵۰۳-۱۵۲۵. کتابهای چاپی به پس از سال ۱۵۴۷ برمیگردند، ولی تا سده ۱۸ این زبان به مرحله ادبی نرسیده بود. پس از شورش ژانویه در ۱۸۶۴ میخائیل مورافیوف روس فرماندار کل لیتوانی آموزش و نشر به زبان لیتوانیایی را ممنوع نمود و بهرهگیری از الفبای لاتین را نیز بازداشت. با این همه چاپ کتاب به زبان لیتوانیایی در بیرون از مرزها در پروس خاوری و آمریکا پی گرفتهشد. قاچاقچیان کتاب با اینکه با تهدید زندان روبهرو بودند ولی کتابها را به درون مرز میرساندند و اینگونه دستمایههای لازم را برای ملیگرایان فراهم مینمودند تا اینکه سرانجام در ۱۹۰۴ منع پیشین برداشته شد.
یوناس یابلونسکیس(۱۸۶۰-۱۹۳۰) همیاریهای شایانی برای ساماندادن و استانداردسازی زبان لیتوانیایی انجامداد. از ۱۹۱۸ لیتوانیایی زبان رسمی لیتوانی شد. در زمان چیرگی شوروی بر لیتوانی زبان لیتوانیایی در کنار زبان روسی که زبان رسمی شوروی بود، زبان رسمی لیتوانی ماند، ولی همواره روسی بر لیتوانیایی پیشی داشت.
پراکندگی
به لیتوانیایی در اصل در لیتوانی گفتگو میشود. همچنین لیتوانیهایی که در روسیه سفید، لهستان و استان کالینیگراد روسیه میزیند نیز به این زبان سخن میگویند. همچنین گروههای کوچنده لیتوانیاییزبانی نیز در کشورهای آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، استونی، ایسلند، ایرلند، نروژ، روسیه، سوئد، انگلستان، آمریکا و اوروگوئه نیز میزیند.
برپایه سرشماری سال ۱۹۹۸ هشتاد درصد مردمان لیتوانی لیتوانیاییزبانند، البته دیگر ملیتهای باشنده این کشور نیز تا اندازهای به این زبان سخن میگویند. بر پایه آمار سال ۱۹۹۳ در گستره جهان ۴ میلیون تن به زبان لیتوانیایی سخن میرانند.
آواشناسی
لیتوانیایی دارای ۱۲ واکهاست:
حرف بزرگ | A | Ą | E | Ę | Ė | I | Į | Y | O | U | Ų | Ū |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
حرف کوچک | a | ą | e | ę | ė | i | į | y | o | u | ų | ū |
IPA | ɐ ɐˑ |
ɐˑ | æ æˑ |
æˑ | eˑ | i | iˑ | iˑ | oˑ o |
u | uˑ | uˑ |
همخوانهای لیتوانیایی ۲۰ تا هستند:
حرف بزرگ | B | C | Č | D | F | G | H | J | K | L | M | N | P | R | S | Š | T | V | Z | Ž |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
حرف کوچک | b | c | č | d | f | g | h | j | k | l | m | n | p | r | s | š | t | v | z | ž |
IPA | b | ts | ʧ | d | f | ɡ | ɣ | j | k | l | m | n | p | r | s | ʃ | t | ʋ | z | ʒ |
همچنین برای نمایش صدای خ از ch سود برده میشود.
نمایش چیدمان الفبایی لیتوانیایی:
A | Ą | B | C | Č | D | E | Ę | Ė | F | G | H | I | Į | Y | J | K | L | M | N | O | P | R | S | Š | T | U | Ų | Ū | V | Z | Ž |
a | ą | b | c | č | d | e | ę | ė | f | g | h | i | į | y | j | k | l | m | n | o | p | r | s | š | t | u | ų | ū | v | z | ž |
نمونههای زبانی
- iki :بدرود(نارسمی)
- prašau (پراشاو) :خواهشمندم
- ačiū (آچیو) :سپاسگذارم
- taip (تائیپ) :آره
- ne :نه
- Kur yra? (کور ایرا) :کجا؟
- arbata :چای
منبع
Wikipedia contributors, «Lithuanian language,» Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lithuanian_language&oldid=182823534 (accessed January ۱۷, ۲۰۰۸).