متروی تهران

متروی تهران
پرونده:Tehran Metro logo.svg
اطلاعات
مکان	تهران
نوعی ترابری	قطار شهری
تعداد خطوط	۵ خط
تعداد ایستگاه‌ها	۹۴
مسافران روزانه	۳ میلیون نفر (۱۳۹۳)
مسافران سالانه	۶۶۴٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۰۱۴)
وبگاه	وب سایت متروی تهران
اداره
آغاز بهره‌برداری	۱۳۷۷ (۱۹۹۹ م)
تعداد قطارها	۱٬۲۳۰
فنی
طول سیستم	۱۷۰ کیلومتر (۱۱۰ مایل) (route length) ۱۲۸ کیلومتر (۸۰ مایل) (Metro) ۴۲ کیلومتر (۲۶ مایل) (Commuter rail)
اندازه ریل	4 ft 8 1⁄2 in (۱٬۴۳۵ mm) ریل استاندارد
میانگین سرعت	خطوط یک و دو ۳۵ خط پنج ۶۲

 متوسط 

ایستگاه شادمان

متروی تهران به مجموعهٔ قطارهای شهری تهران و همچنین «شرکت راه آهن شهری تهران و حومه» گفته می‌شود. تا شهریورماه سال ۱۳۹۴ (سپتامبر ۲۰۱۵ م.) این قطارها در پنج خط اصلی در حال تردد هستند که چهار خط آن (۱و۲و۳و۴) درون شهری یک خط دیگر (۵) نیز بین‌شهری (میان کرج و تهران) هستند. تا پایان شهریورماه سال ۱۳۹۴ مسافت خطوط متروی بهره‌برداری‌شده برابر ۱۶۳ کیلومتر بوده‌است و تعداد واگن‌های فعال در مترو تهران بیش از ۱۰۰۰ واگن می‌باشد که روزانه بیش از ۳ میلیون مسافر را جابجا می‌کنند.

اگرچه طرح‌های اوّلیهٔ متروی تهران در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی ریخته شد، اما به طور رسمی از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۹ م.) شروع به کار کرد. نخستین مسیر فعال، مسیر شماره ۵ مترو بود که بین تهران و کرج مسافر جابه‌جا می‌کرد و در ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ فعالیت خود را آغاز کرد.

از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی جهت بهره‌برداری از بدنهٔ اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان «شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه» به کار خود ادامه می‌دهد و دفتر مرکزی آن در چهارراه کالج (تقاطع خیابان‌های حافظ و انقلاب تهران) واقع می‌باشد. در حال حاضر مدیر عامل شرکت مترو تهران مهندس هابیل درویش و مدیرعامل شرکت بهره‌برداری نیز مهندس محسن نایبی می‌باشد.

پیشینه

سابقه بحث دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به زمان ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آورد. اولین طرح شبیه به متروی امروزی که برای تهران طراحی و اجرا شد، طرح واگن اسبی بود که از دروازه شهری ری تا باغشاه (میدان حُر امروزی) کشیده شده و تا سال ۱۳۱۰ نیز دایر بود.

اما نخستین برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری مترو (قطار زیرزمینی) به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در مهر سال ۱۳۵۳ مطالعات مربوط به حل مشکلات ترافیک متروی تهران توسط شرکت‌های مشاور خارجی از جمله سوفرتو منتج به پیشنهاد سیستم اتوبان مترو (با ۷ خط) شد. بر اساس این مطالعات، احداث مترو به عنوان اساسی‌ترین راه حل بهبود ترافیک تعیین شد. شرکت‌های فرانسوی از سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی احداث خط ۱ مترو را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی کنونی) آغاز کردند. عملیات اجرایی مترو تا آذر سال ۵۹ اجرای ۲۳۰۰ متر تونل و بخشی از سازه ۳ ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حفانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت ولی در این زمان و درپی جریانات جنگ ایران و عراق، نمایندگان شرکت‌های خارجی ایران را ترک کردند و در اواخر سال ۶۰ هیئت وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد. در سال ۶۳ پس از ارائه گزارشی از طرف جمعی از کارشناسان ایرانی در خصوص لزوم احداث مترو و طرح مسئله ضرورت احداث مترو در نماز جمعه تهران توسط اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست وقت مجلس، در فروردین سال ۶۴ هیئت وزیران اجرای طرح متروی تهران را تصویب و فعالیت‌های مترو مجدداً در تهران آغاز شد. برنامه اول مترو شامل احداث خط ۱ (میرداماد - حرم مطهر)، خط ۲ (دردشت - صادقیه) و مسیر برون شهری خط ۵ (تهران - گلشهر) جمعاً به طول ۹۰ کیلومتر با ۵۲ ایستگاه بود. فعالیت‌های اجرایی این برنامه از سال ۱۳۶۶ با عقد مشارکت مدنی با سیستم بانکی آغاز شد. بنا به گفته اصغر ابراهیمی اصل مدیر عامل وقت مترو:

«سال ۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. حتی ساختمان شرکت مترو به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نماز خانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا اینکه در نماز خانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی فروش نقشه‌ها را خریده است. سپس با وجود یکماه تحقیق بر روی کاغذها، سبزی فروش پیدا شد و بدین ترتیب ۱۹۰ کیلو نقشه در انبارش پیدا شد.»

نمای داخلی یکی از واگن‌های متروی تهران

در سال ۱۳۷۴ با توجه به اتمام بخشهایی از کارهای ساختمانی قرار دادی برای تأمین تجهیزات مترو به امضاء رسید؛ و در نهایت روز شانزدهم اسفند ماه سال ۱۳۷۷ نخستین خط متروی تهران که بخش حومه‌ای خطوط متروی فعلی می‌باشد افتتاح شد که تهران را به کرج متصل می‌کرد. این خط در حال حاضر خط پنج نامیده شده و در طراحی‌های آتی مترو از آن به عنوان خط اکسپرس اول یاد می‌شود. یک سال بعد، نیمه غربی خط دو (حد فاصل ایستگاه صادقیه در میدان صادقیه تا ایستگاه امام خمینی در میدان امام خمینی) نیز بهره‌برداری شد. بخشی از خط یک متروی تهران نیز که ایستگاه میرداماد را به ایستگاه علی‌آباد متصل می‌کرد در سال ۱۳۸۰ به بهره‌برداری رسید. این خط بعداً در سال ۱۳۸۱ تا ایستگاه حرم مطهر در بهشت زهرا ادامه یافت. همچنین بخش شرقی خط دو متروی تهران به‌تدریج در سال‌های ۱۳۸۲، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ به بهره‌برداری رسید. با بهره‌برداری از این ایستگاه‌ها، خط دوی مترو از میدان صادقیه تا دانشگاه علم و صنعت امتداد یافت. در سال ۱۳۸۷ بخشی از خط چهار متروی تهران حد فاصل ایستگاه دروازه شمیران تا ایستگاه میدان فردوسی افتتاح گردید. شایان ذکر آن است که در این قسمت از خط ۳ ایستگاه دروازه شمیران، دروازه دولت و میدان فردوسی بهره‌برداری شد که ۲ ایستگاه نخست ایستگاه‌های تقاطعی و دو طبقه با خطوط یک و دو می‌باشند که به این ترتیب تعداد ایستگاه‌های تقاطعی دو طبقه در متروی تهران در این مقطع به ۳ دستگاه افزایش یافت. در بهمن ماه ۱۳۸۷ نیز ایستگاههای باقری و تهرانپارس در امتداد شرقی خط دو به بهره‌برداری رسید و در اسفند ماه همین سال ایستگاه میدان شهدا در امتداد شرقی خط چهار نیز بهره‌برداری شد. در بهار سال ۱۳۸۸ نیز ضمن افتتاح فاز اول توسعه شمالی خط یک حد فاصل ایستگاه حقانی تا ایستگاه قلهک، ایستگاه میدان انقلاب در امتداد غربی خط چهار نیز به بهره‌برداری رسید. تا پایان این سال فاز دوم توسعه شمالی خط یک از ایستگاه قلهک تا ایستگاه قیطریه به بهره‌برداری رسید. در بهار سال ۱۳۸۹ ایستگاه مترو کلاهدوز واقع در انتهای شرقی خط ۴ مترو به بهره‌برداری رسید. همچنین تا پایان سال ۱۳۸۹ این موارد در متروی تهران بهره‌برداری گردید:

• ایستگاه میان راهی صدر در توسعه شمالی خط یک
• امتداد توسعه شرقی خط دو از ایستگاه باقری تا ایستگاه فرهنگسرا
• ایستگاه میان راهی محمد شهر در خط ۵ (خط متروی تهران-کرج)
• ایستگاه‌های میان راهی ولی عصر و نبرد در خط ۴
• امتداد توسعه غربی خط ۴ از ایستگاه میدان انقلاب تا ایستگاه میدان آزادی و گشایش ایستگاه‌های توحید و میدان آزادی

در بهار سال ۱۳۹۰ ایستگاه میان راهی دکتر حبیب اله در بخش غربی خط ۴ و در مرداد ماه همین سال امتداد خط ۱ از ایستگاه حرم مطهر تا کهریزک و همچنین ایستگاه کهریزک به بهره‌برداری رسید در شهریور ۱۳۹۰ ایستگاه شیخ الرئیس از خط ۴ نیز افتتاح گردید. گفتنی است در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۰ نیز ایستگاه پیروزی واقع در خط چهار افتتاح شد؛ و در اسفند ۱۳۹۰ نیز ایستگاه تجریش به عنوان عمیق‌ترین ایستگاه متروی تهران مورد بهره‌برداری قرار گرفت که با ساخت این ایستگاه خط یک متروی تهران کامل گردید. با این افتتاح پرونده طرح‌های توسعه متروی تهران در سال ۱۳۹۰ بسته شد.

اما با آغاز سال ۱۳۹۱ طرح‌هایی به شرح ذیل مورد بهره‌برداری قرار گرفتند: در تاریخ بیست و هفتم اردیبهشت ۱۳۹۱ ایستگاه نیروی هوایی در خط ۴ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در تاریخ اول مرداد ماه ۱۳۹۱ ایستگاه‌های شهرک اکباتان و بخش مربوط به خط ۴ ایستگاه ارم سبز به همراه ۴ کیلومتر تونل از ایستگاه میدان آزادی تا ایستگاه ارم سبز مورد بهره‌برداری قرار گرفتند که با افتتاح این قسمت تعداد ایستگاه‌های تقاطعی دو طبقه متروی تهران به چهار ایستگاه افزایش یافت

در تاریخ بیست و هفتم آذرماه ۱۳۹۱ پنجمین خط متروی تهران که در واقع خط چهارم درون شهر است متولد شد. در این تاریخ بخش میانی خط سه به طول هفت کیلومتر به همراه ایستگاه‌های شهید بهشتی و ولیعصر مورد بهره‌برداری قرار گرفتند؛ که با توجه به تقاطعی بودن هر دو ایستگاه (شهید بهشتی در تقاطع با خط یک و سه و ولیعصر در تقاطع با خط چهار و سه) تعداد ایستگاه‌های تقاطعی دو طبقه متروی تهران به شش ایستگاه افزایش یافت

در سال ۱۳۹۲ به علت پاره‌ای از مشکلات از جمله عدم تخصیص به موقع و کافی بودجه به مترو تقریباً هیچگونه افتتاحی در آن صورت نپذیرفت و تنها بخش جنوبی خط ۳ به طول ۱۲ کلیومتر مورد تست سرد (بهره‌برداری آزمایشی) قرار گرفت. و همچنین بخش مربوط به خط ۴ایستگاه آزادی تقاطع شادمان نیز در خرداد ماه همین سال مورد بهره‌برداری قرار گرفت و با توجه به بهره‌برداری از این ایستگاه تعداد ایستگاه‌های تقاطعی دو طبقه متروی تهران به ۷ ایستگاه افزایش یافت.

در دوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ نیمه جنوبی خط ۳ متروی تهران به عنوان طولانی‌ترین خط متروی خاور میانه تا این تاریخ از کمربندی آزادگان (ایستگاه آزادگان) واقع در جنوب غرب شهر تهران تا چهار راه ولیعصر به طول ۱۲ کیلومتر مورد افتتاح رسمی قرار گرفته و به بخش میانی این خط که قبلاً در سال ۱۳۹۱ افتتاح شده بود متصل گردید و به این صورت طول این خط تا اردیبشهت ماه ۱۳۹۳ به ۱۹ کیلومتر افزایش یافت همچنین با این افتتاح ۵ ایستگاه آزادگان، قلعه مرغی، جوادیه، میدان راه آهن و میدان منیریه به مجموعه ایستگاه‌های متروی تهران اضافه شدند.

همچنین دو ایستگاه میدان ولیعصر در نیمه میانی خط ۳ و شهرک شریعتی در نیمه جنوبی خط ۳ در تاریخ ۱۱ اسفند ماه ۱۳۹۳ به بهره‌برداری رسید و با این کار پرونده طرح‌های توسعه‌ای مترو در سال ۱۳۹۳ بسته شد.

و اما با آغاز سال ۱۳۹۴ این وعده داده شد که در این سال و به طور میانگین در هر ماه ۱ ایستگاه مترو به بهره‌برداری خواهد رسید.در همین راستا در تاریخ ۲۸اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ ایستگاه دکتر فاطمی (شهدای رسانه) واقع در نیمه میانی خط ۳ مترو به بهره‌برداری رسید. کمتر از دو ماه بعد در روز ۸ تیرماه ۱۳۹۴ ایستگاه متروی عبدل آباد در این خط افتتاح شد. در همین راستا و با توجه به وعده های داده شده در ابتدای سال در روز سه شنبه ۳۱ شهریور ماه نیمه شمالی خط ۳ متروی تهران به طول ۱۸ کیلومتر از ایستگاه شهید بهشتی واقع در تقاطع خط ۱ و ۳ تا ایستگاه قائم و با ۳ ایستگاه شهید زین الدین، نوبنیاد و قائم افتتاح گردید.

خطوط در حال کار

مسافران یکی از واگن‌ها

تا پایان شهریورماه ۱۳۹۴ متروی تهران با چهار خط درون شهری و یک خط برون شهری به شرح ذیل در حال سرویس دهی می‌باشد:

۱- خط یک به طول ۳۹ کیلومتر با۲۹ ایستگاه از ایستگاه تجریش واقع در ابتدای خیابان شریعتی تا ایستگاه کهریزک واقع در ضلع جنوب شرقی بهشت زهرا این خط پس از شروع از میدان تجریش طول خیابان شریعتی (خیابان شمیران) را به سمت جنوب طی کرده و با رسیدن به تقاطع خیابان میرداماد به سمت غرب متمایل شده و در طول این خیابان امتداد مسیر می‌دهد سپس در اواسط خیابان میرداماد مجدداً به سمت جنوب متمایل گشته و با عبور ازاراضی عباس‌آباد به ابتدای خیابان دکتر مفتح (روزولت سابق) می‌رسد و در طول این خیابان تا میدان هفت تیر (بیست و پنجم شهریور) امتداد مسیر می‌دهد. سپس وارد خیابان مفتح (روزولت جنوبی) شده و در طول این خیابان و خیابان سعدی امتداد می‌یابد. در حوالی خیابان اکباتان به سمت غرب متمایل شده و به میدان امام خمینی (سپه- توپخانه) می‌رسد. سپس در طول خیابان خیام حرکت کرده و با رسیدن به محدوده خیابان شوش از زیر زمین خارج می‌شود و به موازات خطوط راه آهن سراسری تهران- مشهد تا شهر ری حرکت می‌نماید. سپس بار دیگر به سمت غرب متمایل شده و به بهشت زهرا و مرقد امام می‌رسد و با طی کردن ضلع غرب بهشت زهرا به سمت شرق متمایل شده و در انتها به ایستگاه کهریزک خواهد رسید. این خط در شهید بهشتی با خط سه، در ایستگاه هفت تیر با خط در حال احداث شش، در ایستگاه دروازه دولت با خط چهار، در ایستگاه امام خمینی با خط دو و در ایستگاه مولوی با خط در حال احداث هفت تقاطع دارد.

۲- خط دو به طول ۲۴ کیلومتر با ۲۲ ایستگاه از ایستگاه فرهنگسرا واقع در خیابان جشنواره جنب فرهنگسرای اشراق تا ایستگاه تهران (صادقیه) واقع در ضلع جنوب غربی فلکه دوم صادقیه این خط پس از آغاز در خیابان جشواره وارد بزرگراه رسالت شده و پس از طی مسیر به سمت غرب در حوالی میدان رسالت به سمت جنوب غرب متمایل شده و در طول خیابان نظام آباد امتداد مسیر می‌دهد. سپس به میدان ابن سینا رسیده و از آنجا تا میدان بهارستان به سمت جنوب حرکت می‌کند. سپس بار دیگر به سمت جنوب غرب متمایل شده و پس از طی مسیر در امتداد خیابان اکباتان به میدان امام خمینی (سپه- توپخانه) می‌رسد. از میدان امام خمینی به سمت غرب در طول خیابان امام خمینی (سپه) تا میدان حر (باغشاه) حرکت کرده و در حوالی این میدان به سمت شمال غرب متمایل می‌شود و با عبور در امتداد خیابان‌های دانشگاه جنگ و آذربایجان به خیابان آزادی می‌رسد و از طریق بلوار تیموری و خیابان گلاب به میدان صادقیه (آریا شهر) می‌رسد. این خط در ایستگاه شهید باقری با توسعه شرقی خط چهار، در ایستگاه امام حسین (ع) با خط در حال احداث شش، در ایستگاه دروازه شمیران با خط چهار، در ایستگاه امام خمینی با خط یک، در ایستگاه دانشگاه امام علی با ایستگاه در حال احداث خط سه، در ایستگاه شهید نواب صفوی با خط در حال احداث هفت، در ایستگاه شادمان با خط چهار تقاطع داشته و در نهایت در انتهای خط و در ایستگاه تهران (صادقیه) به صورت تبادلی به خط پنج متصل می‌شود.

۳- خط سه به طول ۳۷ کیلومتر با ۱۴ ایستگاه از ایستگاه قائم تا ایستگاه آزادگان. این خط در حال حاضر در ایستگاه شهید بهشتی با خط یک و در ایستگاه ولیعصر با خط چهار تقاطع دارد. این خط از ایستگاه قائم واقع در شهرک قائم در شمال شرق تهران آغاز شده و در طول بزرگراه ارتش ادامه می یابد. سپس به سمت جنوب غربی متمایل شده و به میدان نوبنیاد می‌رسد. در ادامه و با عبور از زیر بزرگراه صیاد شیرازی به صورت شمال به جنوب به میدان گلبرگ رسیده و به سمت غرب در طول خیابان شهید بهشتی امتداد مسیر داده و سپس وارد خیابان ولعیصر (پهلوی سابق) شده و در طول خیابان ولیعصر (پهلوی سابق) و به سمت جنوب تا میدان راه‌آهن ادامه مسیر داده و سپس به سمت فرودگاه قلعه مرغی و بزرگراه آزادگان در جنوب غربی تهران متمایل شده و به ایستگاه آزادگان منتهی می گردد. خط سه مترو در ایستگاه شهید بهشتی با خط یک، در ایستگاه میدان ولیعصر با خط در حال احداث شش، در ایستگاه ولیعصر با خط چهار و در ایستگاه دانشگاه امام علی (در دست ساختمان) با خط دو تقاطع خواهد داشت. ایستگاه متروهای احداث شده در خط سه مترو تهران عبارتند از:شهرک قائم، نوبنیاد، شهید زین الدین، شهید بهشتی، شهید دکتر فاطمی، میدان ولیعصر، ولیعصر، منیریه، راه آهن، جوادیه، زمزم، شهرک شریعتی، عبدل آباد، آزادگان( ۱۴ ایستگاه)

۴- خط چهار به طول ۲۱ کیلومتر با ۱۸ ایستگاه از ایستگاه شهید کلاهدوز واقع در انتهای خیابان پیروزی بزرگراه اسبدوانی تا ایستگاه اکباتان (ارم سبز) واقع در بلوار فردوس انتهای خیابان شقایق جنوبی این خط پس از شروع از بزگراه اسبدوانی در طول خیابان پیروزی (فرح آباد) به سمت غرب امتداد مسیر داده و پس از رسیدن به میدان شهدا (ژاله) به سمت شمال غرب متمایل می‌شود و با عبور از زیر خیابان ایران و میدان ابن سینا به خیابان انقلاب (شاهرضا) می‌رسد بخش عمده‌ای از این خط از زیر خیابان انقلاب و آزادی می‌گذرد و پس از رسیدن به میدان آزادی (شهیاد) در امتداد جاده مخصوص کرج ادامه مسیر داده و با رسیدن به شهرک اکباتان به سمت شمال تغییر مسیر داده و با عبور در امتداد بزرگراه ستاری به بلوار شقایق منتهی می‌گردد. این خط در میدان شهدا (میدان ژاله سابق) با خط در حال احداث شش، در ایستگاه دروازه شمیران با خط دو، در ایستگاه دروازه دولت با خط یک، در ایستگاه ولیعصر با خط سه، در ایستگاه توحید با خط در حال احداث هفت و مجدداً در ایستگاه شادمان با خط دو تقاطع دارد

ایستگاه متروی گلشهر کرج

۵- خط پنج (خط برون شهری) به طول ۴۲ کیلومتر با ۱۱ ایستگاه از ایستگاه تهران (صادقیه) واقع در ضلع جنوب غربی فلکه دوم صادقیه تا ایستگاه ایستگاه گلشهر واقع در گلشهر کرج.این خط موازی آزادراه تهران-کرج عبور می کند.

مدیران عامل مترو و شرکت بهره‌برداری از بدو تأسیس تا کنون

از ابتدا تأسیس شرکت متروی تهران و حومه، مدیران عامل مختلفی در زمانهای گوناگون در آن مدیریت کرده‌اند. در جدول زیر نام و زمان تقریبی دوران مدیریت هریک از آنان آورده شده‌است:

ردیف	مدیر عامل مترو	زمان مدیریت	ردیف	مدیر عامل بهره‌برداری	زمان مدیریت	ردیف	قائم مقام بهره داری	مدت فعالیت
۱	مهندس مرعشی	از سال ۵۴ تا ۵۷	-	-	-	-	-	-
۲	مهندس روحانی	از سال؟ تا؟	-	-	-	-	-	-
۳	مهندس احمدیان	از سال؟ تا؟	-	-	-	-	-	-
۴	مهندس لطفی	از سال؟ تا ۶۵	-	-	-	-	-	-
۵	مهندس ابراهیمی اصل	از سال ۶۵ تا ۷۶	-	-	-	-	-	-
۶	مهندس محسن هاشمی	از سال ۷۶ تا ۸۹	۱	مهندس جعفر ربیعی	از سال ۸۵ تا ۹۰ -	-	-	-
۷	مهندس هابیل درویش	از سال ۹۰ تا کنون	۲	مهندس علی محمدقلی‌ها	از سال ۹۰ تادی ماه ۹۲	۱	مهندس بهرام عبابافی	از سال ۹۰ تا دیماه سال ۹۲
۷	مهندس هابیل درویش	از سال ۹۰ تا کنون	۳	محسن نایبی	از دی ماه سال ۹۲ تا کنون	۲	مهندس بهرام عبابافی	از سال ۹۰ تا دیماه سال ۹۲

برنامه‌های توسعه

ساخت ایستگاه قیطریهٔ متروی تهران
۶ مهر ۱۳۸۷

ایستگاه شوش متروی تهران

طبق آخرین مطالعات ترافیکیِ انجام‌شده، خطوط متروی عادی شهر تهران شامل هشت خط با شماره‌های یک تا نُه است. (خط پنج یکی از خطوط برون‌شهری و به‌عنوان خط سریع‌السیر اول شناخته می‌شود) که خطوط سه، شش و هفت متروی تهران در دست ساخت می‌باشد. خطوط هشت و نه در حال حاضر در دست مطالعه بوده و شورای عالی ترافیک احداث این خطوط را منوط به انجام «مطالعات جامع حمل و نقل ریلی تهران» نموده‌است.

• خط ۱: طرح توسعه خط از ایستگاه شاهد تا فرودگاه امام خمینی و شهر جدید پرند در حال احداث است.
• خط ۲: مطالعهٔ توسعهٔ امتداد خط دو از ایستگاه فرهنگسرا تا پایانهٔ جدید شرق و نیز توسعهٔ آن تا شهر جدید پردیس در جریان است.
• خط ۳: عملیات احداث خط سه متروی تهران از سال ۱۳۸۶ در جنوب غرب تهران آغاز شده‌است؛ توسعه این خط به سمت شمال شرقی و جنوب غربی درحال انجام است. در بخش توسعهٔ شمال‌شرقی، این خط بعد از ایستگاه متروی میدان نوبنیاد به دو شاخه تقسیم می‌شود که بخش توسعه آن مربوط به شاخه دوم بوده که این شاخه در طول خیابان نیاوران ادامه یافته و پس از عبور از جنوب پارک نیاوران به ابتدای خیابان شهید باهنر می‌رسد. در بخش توسعهٔ جنوب و جنوب‌غربی این خط از ایستگاه آزادگان به سمت اسلامشهر امتداد مسیر داده و در نهایت به شهر جدید پرند می‌رسد. شایان ذکر است که طبق طراحی اولیه، خط سه در ابتدا قرار بود در امتداد خیابان مجیدیه احداث شود و با بازنگری در طراحی‌ها، مسیر این خط از خیابان مجیدیه به بزرگراه نیاوران (صیاد شیرازی) تغییر یافت.
• خط ۴: بخشی اصلی خط چهار متروی تهران در حال بهره‌برداری و بخش توسعه آن نیز در حال مطالعه و احداث می‌باشد. طبق طرح جامع از ایستگاه بیمه (دردست ساختمان)، انشعابی به طول ۲/۵ کیلومتر از خط چهار گرفته شده و به سمت فرودگاه مهر آباد می‌رود و از سمت غرب نیز از ایستگاه ارم سبز تا محدوده خیابان جنت آباد در شمال بزرگراه همت و از سمت شرق تا محدوده قنات کوثر تهرانپارس گسترش خواهد یافت.
• خط ۶: خط شش متروی تهران از محدودهٔ حرم حضرت عبدالعظیم آغاز شده و پس از طی یک مسیر جنوب به شمال در ایستگاه میدان شهدا با خط چهار، در ایستگاه امام حسین با خط دو، در ایستگاه هفت تیز با خط یک و در ایستگاه میدان ولیعصر با خط در حال احداث سه، تقاطع خواهد داشت و سپس به سمت غرب امتداد مسیر داده و به محدوده شمال غربی تهران خواهد رسید. در حال حاضر ساخت این مترو از جنوب به شمال ادامه دارد. ساخت ایستگاهها از ایستگاه ابتدایی آن از دولت‌آباد شروع شده و تا ایستگاه ولیعصر ایستگاه‌ها در حال ساخت هستند. در حفر تونل‌ها، شفت دستگاه TBM از ایستگاه دولت‌آباد وارد شده است تا فروردین ۹۳ در حدود ۵٫۵ کیلومتر از تونل به سمت شمال حفر شده است.
• خط ۷: خط هفت مترو عمیق‌ترین خط متروی تهران است که از شهرک امیرالمؤمنین (قصر فیروزه) و در کنار ورزشگاه تختی در جنوب‌شرقی تهران آغاز شده و پس از طی مسیر شرقی- غربی و تقاطع با خط یک در ایستگاه مولوی، به سمت شمال متمایل می‌شود و در ایستگاه نواب با خط دو و در ایستگاه توحید با خط چهار تقاطع خواهد داشت و سپس در امتداد بزرگراه چمران امتداد مسیر داده و پس از عبور از کنار برج میلاد، وارد میدان صنعت شهرک غرب گردیده و در انتها به میدان بوستان در سعادت آباد می‌رسد. از ۱۲ کیلومتر فاز نخست این پروژه با ۱۰ ایستگاه حد فاصل کمیل تا میدان صنعت تاکنون ۷ کیلومتر حفاری شده است.
• خط ۸: خط هشت متروی تهران از شمال بزرگراه اشرفی اصفهانی بالاتر از میدان پونک آغاز شده و پس از طی مسیر شمالی جنوبی به سمت شرق متمایل شده و نهایتاً به میدان بسیج می‌رسد.
• خط ۹: خط نه متروی تهران از میدان پونک آغاز شده و پس از طی مسیر شرقی ـ غربی به سمت جنوب متمایل شده و نهایتاً به میدان بسیج می‌رسد.

طراحی ایستگاه‌ها و خطوط و تجهیزات

طراحی خطوط مترو و جانمایی ایستگاه‌های آن بر مبنای طرح جامع شهرسازی تهران و مراکز جمعیتی و مسافر پذیر انجام شده‌است. بر این مبنا ایستگاه‌های مترو و طول سکوی آن‌ها نیز طراحی‌های متفاوتی دارند. در واقع در خطوط ۳ و ۴ مترو، طول سکوی ایستگاه‌ها از سایر خطوط بلندتر می‌باشند. (در سایر خطوط ۱۴۰ متر و در خطوط ۳ و ۴ مترو، ۱۵۸ متر) و به همین علت در این دو خط امکان استفاده از قطارهای ۸ واگنه نیز وجود دارد. اما در حال حاضر از همان قطارهای ۷ واگنه خطوط ۱ و ۲ در خط ۴ استفاده می‌شود.

انواع قطارهای درون شهری

در خطوط درون شهری متروی تهران (خطوط ۱ و۲ و ۴) از سه نوع قطار استفاده می‌شود، هر سه نوع قطارهااز منبع تغذیه تماسی با ریل سوم ۷۵۰ ولت DC بهره می‌برند، توان موتور نوع یک ۱۳۲ کیلو وات توان موتور نوع دو و سه ۱۸۰ کیلو وات است. نوع سوم قطارها کاملاً مشابه نوع دوم است با این تفاوت که بدنه واگن‌ها از فولادی به آلومینیومی تغییر یافته و براین مبنا راندمان قطار افزوده شده و مصرف انرژی کاهش می‌یابد.

حداکثر ظرفیت اسمی حمل مسافر در هر واگن (نشسته و ایستاده) در هر سه نوع قطارها بین ۱۹۰–۱۸۰ نفر است، همچنین هر سه نوع قطارها مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع، گرمایش، سیستم صوتی اعلام خبر و سیستم اعلام خطر و ایمنی است. مهمترین تفاوت ظاهری قطارهای مترو آن است که در قطارهای نوع اول، واگنها کلاً از هم جدا بوده و توسط یک در و یک پل فلزی در خارج از فضای واگن بهم ارتباط دارند که این در معمولاً قفل است. اما در قطارهای نوع دوم و سوم، نمای داخلی واگنها شبیه به یک سالن بهم پیوسته‌است و فاصله بین هر واگن با واگن دیگر توسط یک پل و یک فضای آکاردئونی شکل در داخل فضای آن پر شده‌است که از نظر توزیع مناسب مسافر در تمامی واگنها این نوع چیدمان یک مزیت محسوب می‌شود.

در خط ۵ مترو از قطارهای دو طبقه بهره گرفته شده‌است، قطارهای خط ۵ به روش بالاسری (۲۵ کیلو ولت AC) تغذیه می‌شوند و حداکثر توان موتور ۸۰۰ کیلووات است، حداکثر ظرفیت اسمی حمل مسافر در هر واگن (نشسته و ایستاده) در قطارهای خط پنج ۲۱۲ نفر است، این قطارها نیز مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع، گرمایش، سیستم صوتی اعلام خبر و سیستم اعلام خطر و ایمنی است.

آمارها

محسن هاشمی رفسنجانی رئیس هیت مدیره و مدیرعامل پیشین متروی تهران در یکی از واگن‌های متروی تهران

متروی تهران با طول شبکهٔ ۱۵۲ کیلومتر رتبهٔ ۲۱ را در بین قطارهای شهری کشورهای جهان دارد. و طبق آمار منتشر شده توسط معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد سفرهای صورت گرفته توسط متروی تهران در سال ۱۳۹۱ به بیش از ۶۳۳ میلیون سفرو از ابتدای راه‌اندازی تا پایان سال ۹۲ به ۵ میلیارد سفر رسیده‌است. به ازای هر سفر با مترو ۰٫۶۵ لیتر صرفه جویی در مصرف بنزین انجام می‌شود که با احتساب تحقق ۵ میلیارد جابه جایی توسط مترو تهران تاکنون حدود ۱ میلیارد دلار صرفه جویی در مصرف بنزین صورت گرفته است.

مشخصات کلی

بلیت

برای استفاده از مترو تهران از چهار نوع بلیت می‌توان بهره برد:

• بلیت‌های مبلغ‌دار: این بلیت‌ها که در مبالغ مختلف عرضه می‌شوند، مانند یک کارت اعتباری عمل می‌کنند. استفاده کنندگان از این نوع بلیت‌ها از تخفیف ۴۰ تا ۵۰ درصدی در هزینهٔ سفرها برخوردار می‌شوند؛
• بلیت‌های سفری: این بلیت‌ها در سه شکل تک سفره، دو سفره و ده سفره وجود دارند؛
• بلیت‌های قشرها خاص: این بلیت‌ها فقط برای افراد بالای ۶۵ سال، معلولان دائم و جانبازان بالای ۲۵ درصد صادر می‌شوند و استفاده‌کنندگان آن‌ها از تخفیف ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی برخوردار می‌شوند.

طبق آمار اعلام‌شده در مرداد ۱۳۸۶، ۵۰ درصد از مسافران مترو از بلیت‌های مدت‌دار و مبلغ‌دار استفاده می‌کنند.

فاصله حرکت قطارها

فاصله حرکت قطارهای متروی خطوط یک و دو، از ابتدای راه‌اندای تا کنون روند کاهشی داشته و از ۸ دقیقه در بهار سال ۱۳۸۴ به هر ۴٫۵ و ۴ دقیقه یک بار در سال ۱۳۹۱ رسیده‌است. سر فاصله حرکت قطارها در خط ۴ از ۱۱ دقیقه در سال ۸۹ به ۶ دقیقه در سال ۹۱ کاهش یافته است؛ و همچنین تا پایان سال ۱۳۹۱، سرفاصله حرکت قطارها در خط تهران-کرج به ۷ دقیقه رسیده است. در ماه‌های ابتدایی، فاصله حرکت قطارها نیم‌ساعت بود.

نقشه

پرونده:MetroMapEnlarged.png

نقشه مترو تهران. (سال ۱۳۹۲)

هنر در مترو

تاکنون بیش از ۹۰۰ اثر هنری در ایستگاههای مترو نصب شده و بطور متوسط هر ایستگاه ۱۰ اثر در خود جای داده است. هر کدام از این آثار ریشه در فرهنگ، طبیعت، ادبیات و مذهب ایرانی‌ها دارد و ماده اولیه‌ای که برای خلق اکثر آثار به کار رفته از جنس سرامیک، سنگ و آهن است. سبک هر کدام از آثار نیز از یک ایستگاه تا ایستگاه دیگر بر اساس نام و تاریخچه هر ایستگاه متفاوت است.

حوادث

آبگرفتگی خط ۴

در ۲۷ فرودین سال ۱۳۹۱ به علت شدت بارش باران در تهران، دیوار مسیل موجود در کنار اتوبان تهران-کرج در محل احداث ایستگاه خط ۴ مترو ارم (اکباتان)، فرو ریخت و باعث ورود حجم زیادی از آب به داخل خط ۴ مترو شد. این حادثه تلفات جانی در بر نداشت ولی باعث تعطیلی جند روزه خط ۴ تا بین ایستگاه‌های میدان انقلاب تا میدان آزادی شد. بر اساس گزارش تحقیق و تفحص شورای شهر تهران خسارت وارده به مترو برابر ۲۲ میلیارد تومان بوده‌است. بر اساس این گزارش علت حادثه، شکسته شدن دیوار شمالی کانال بوده‌است که از سال ۱۳۴۸ تعمیر نشده بود.

خودکشی

فهرست خودکشی‌های انجام شده در متروی تهران

اسفند ۸۷	ایستگاه مترو نواب	دختری پانزده ساله	در اسفند ۱۳۸۷ دختری پانزده ساله که همراه دوست خود به ایستگاه مترو نواب آمده بود هنگام ورود قطار ناگهان خود را روی ریل انداخت و در دم جان باخت.
مرداد ۹۰	ایستگاه نواب	زنی حدوداً ۴۰ ساله	در دم جان باخت

مرگ زن نابینا

ساعت ۸:۳۰ دقیقه (به روایتی دیگر ۷:۴۵ دقیقه)شنبه، ۲۴ مهر ۱۳۸۹، زنی حدوداً ۳۳ ساله و نابینا در ایستگاه خزانه بعد از برخورد با قطار فوت کرد.

«هما بدر»، قربانی حادثه، پس از ورود به مترو و بعد از رسیدن به لبه سکو، پس از کمی مکث، به طرف جلو حرکت کرده که ناگهان به داخل چاله ایستگاه سقوط می‌نماید. وی بلافاصله از جا بلند می‌شود تا با عجله خود را نجات دهد. همان موقع دو تن از مسافران به طرفش می‌دوند تا کمکش کنند اما با رسیدن ناگهانی قطار به ایستگاه، با زن نابینا برخورد می‌کند.

مدیرکل بهزیستی استان تهران با اشاره به اینکه مناسب‌سازی معابر و اماکن در استان تهران شرایط خوبی ندارد، گفت: عدم مناسب‌سازی در مترو منجر به مرگ زن نابینا شد.
علی هاشم مطوریان در گفتگو با فارس در خصوص حادثه مرگ زن نابینا در اثر برخورد با قطار مترو اظهار داشت: متأسفانه این حادثه به عدم مناسب‌سازی در متروی تهران مربوط می‌شود چرا که در کشورهای دیگر، مکان و فضای خاصی برای معلولان و نابینایان در مترو در نظر گرفته شده‌است.

از طرفی، جعفر ربیعی مدیرعامل وقت شرکت بهره‌برداری مترو تهران، گفت: «اگر برخی از سازمانهای مردم نهاد عنوان می‌کنند متروی تهران برای نابینایان مناسب سازی نشده در ابتدا بیایند و موارد قانونی آن را اعلام کنند و دوم اینکه مترو برای همکاری با این سازمانها اعلام آمادگی می‌کند.»

جستارهای وابسته

• فهرست ایستگاه‌های متروی تهران
• مترو
• متروی مشهد
• متروی تبریز
• متروی شیراز
• متروی اصفهان
• متروی اهواز

پیوند به بیرون

• وب‌گاه شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه
• وب‌لاگ اخبار مترو و اتوبوسرانی و حمل و نقل ریلی کشور
• وب‌گاه گروه شرکت‌های راه‌آهن شهری تهران و حومه
• اطلاعات راجع به متروی تهران از سایت urbanrail.net
• نقشه متروی تهران
• نرم‌افزار نقشه هوشمند مترو
• فایل نقشه مترو تهران