زبانهای سلتی
سِلتی که کِلتی یا سلتیک (Celtic)[پاورقی ۱] نیز نامیده میشود، نام گروهی از زبانهای هم خانواده در قاره اروپا است.
در گذشته، برخی از دانشمندان، زبانهای رومیتبار (ایتالی) و زبانهای سلتی را زیر یک شاخهٔ فرضی هند و اروپایی به نام ایتالی - سلتی گروهبندی کرده بودند؛ اما بررسیهای اخیر نسبت به وجود این زبان مشترک تردیدهایی به وجود آوردهاست و اکنون زبانهای رومیتبار و سلتی بهطور کلی دو شاخهٔ جداگانه بهشمار میآیند که از تحول مستقل زبان هند و اروپایی مادر پیدا شدهاند.[۱]
گروه سلتی از خانواده زبانهای هند و اروپایی، از نظر تاریخی و جغرافیایی، به دو بخش قارهای و جزیرهای تقسیم میشود. بخش نخست (قارهای) اکنون منسوخ شده، اما بخش جزیرهای کمابیش بکار رفته و زیرگروههای زیر را دربر میگیرد:
۱) بریتونی (Brythonic): شامل زبانهای برِتون (Breton)، کورنی (Cornish)، و ولزی (Welsh).
۲) گالیک (Gaelic): شامل زبانهای گِیلیک ایرلندی، گالیک اسکاتلند، اِرس (Erse)، و مانکس (Manx).
شاخهٔ قارهای از طریق زبانی به نام زبان گالیک (گُلی) شناخته شده که در منطقهای در حوالی کشور امروزی فرانسه گفتوگو میشدهاست. زبان گلی در چند کتیبه و نام خاص معدود که از هزاره نخست پیش از میلاد به جای ماندهاست، بهطور خیلی محدودی ثبت شدهاست. تا سده پنجم میلادی از زبانهای سلتی، به ویژه زبان گالیک، در سراسر اروپای غربی استفاده میشده است. اما امروزه دانش ما دربارهٔ این زبانها محدود به آن چیزی است که در جزیرههای بریتانیا و ایرلند باقی ماندهاست.
سلتی جزیرهای خود به دو شاخه دیگر، یعنی بریتانیا و گایدلی تقسیم میگردد. زبان ولزی که آثار آن از قرن یازدهم ثبت و مشاهده گردیده، یک زبان بریتانی است؛ برتونه که در شمال فرانسه گفتوگو میشود و کورنوالی که در قرن هجدهم از میان رفت، نیز از زبانهای بریتانی هستند. نخستین زبان گایدلی ثبت شده، ایرلندی باستان است که در کتیبههای قرن چهارم و متون متعددی از قرن ششم میلادی ضبط شدهاست. دو زبان امروزی از ایرلندی باستان منشعب شدهاند: ایرلندی نو که هنوز در بخش غربی سرزمین ایرلند گفتوگو میشود و در مدارس ایرلند تدریس میگردد، و زبان گیلی اسکاتلندی که در سرزمینهای کوهستانی و جزایر اسکاتلند و جزیرهٔ کیپ برتون در نوا اسکوشیا همچنان به کار میرود.[۲]
محتویات
ویژگیها[ویرایش]
بطور کلی، زبانهای سلتی آوای /p/ موجود در زبانهای هند و اروپایی را حذف کردهاست. برای نمونه، porcus که در زبان لاتین یعنی خوک، و بشکلهای porc و pork وارد زبانهای اروپایی شده، در زبانهای سلتی بشکل orc درآمدهاست.
دو جنس (مؤنث و مذکر) در زبانهای سلتی وجود دارد و صفت معمولاً پس از اسم میآید. در این زبانها (همانند برخی دیگر از زبانهای هند و اروپایی) از اسم فعل به جای صفت فاعلی استفاده میشود. جملهها همیشه با فعل آغاز میشوند و کارگزار در جمله با استفاده از مجهول غیرشخصی بیان میشود. برای شناختن کارگزار، به بخش معناشناسی مراجعه کنید.
همه زبانهای سلتی، امروزه برای نوشتن از الفبای لاتین استفاده میکنند.
نمونه زبانها[ویرایش]
ولزی | کورنی | برتونی | ایرلندی | گالیک اسکاتلندی | مانکس | فارسی |
---|---|---|---|---|---|---|
gwenynen | gwenenen | gwenanenn | beach | seillean, beach | shellan | زنبور |
cadair | kador | kador | cathaoir | cathair | caair | صندلی |
caws | keus | keuz | cáis | càis(e) | caashey | پنیر |
tu fas, tu allan | yn-mes | er-maez | amuigh | a-muigh | mooie | بیرون |
cwympo | kodha | kouezhañ | tit(im) | tuit(eam) | tuitt(ym) | افتادن |
gafr | gaver | gavr | gabhar | gobhar | goayr | بز |
tŷ | chi | ti | teach, tigh | taigh | thie | خانه |
gwefus | gweus | gweuz | liopa | bile, lip | meill | لب |
aber | aber | aber | inbhear | inbhir | inver | خور (دهانه رود) |
rhif, nifer | niver | niver | uimhir | àireamh | earroo | شماره |
gellygen, peren | peren | perenn | piorra | peur/piar | peear | گلابی |
ysgol | skol | skol | scoil | sgoil | scoill | مدرسه |
ysmygu | megi | mogediñ | tobac a chaitheamh | smocadh | toghtaney/smookal | دود کردن |
seren | steren | steredenn | réalta | reul | rollage | ستاره |
heddiw | hedhyw | hiziv | inniu | an-diugh | jiu | امروز |
chwibanu | hwibana | c'hwibanat | feadaíl | fead | fed | سوت زدن |
chwarel | mengleudh | mengleuz | cairéal | coireall, cuaraidh | quarral | معدن سنگ |
llawn | leun | leun | lán | làn | lane | پر |
arian | arhans | arc'hant | airgead | airgead | argid | نقره |
arian | mona, arhans | moneiz | airgead | airgead | argid | پول |
پانویس[ویرایش]
- ↑ واژه celtique در زبان فرانسه تنها یک صورت آوایی دارد که آنهم سلتیک است. واژه celtic را در زبان انگلیسی هنگامیکه به زبان سلتی اشاره دارد به دو صورت کلتیک (که صورت آوایی غالب است) و سلتیک میتوان تلفظ کرد. در فارسی این واژه از طریق زبان فرانسه و به صورت سلتیک یا سلتی وارد شدهاست. اما اخیراً گاهی از تلفظ غالب انگلیسی آن هم که کلتیک یا کلتی است نیز استفاده میشود.
منابع[ویرایش]
- ↑ آرلاتو، آنتونی: درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمه یحیی مدرسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره ۷۲۶. تهران ۱۳۸۴. ص۱۲۳.
- ↑ آرلاتو، آنتونی: درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمه یحیی مدرسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره ۷۲۶. تهران ۱۳۸۴. ص۱۲۳.