زبان‌های سلتی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
سلتی
پراکنش:در گذشته در تمام اروپا رایج بوده؛ امروزه کورن‌وال، ولز، اسکاتلند، ایرلند، برتاین (استان), جزیره من، استان چوبوت و نوا اسکوشیا
تبار:زبان‌های هندواروپایی
نیا:نیا-سلتی
زیرگروه‌ها:
سلتی قاره‌ای † (جغرافیایی)
ISO 639-2 / 5cel
زبان شناسی50= (phylozone)
گلاتولوگcelt1248[۳]
{{{mapalt}}}
شش منطقه با ملیت سلتی که هر منطقه زبان خاص بومی خود را که زیر مجموعه زبان سلتی است دارا می‌باشد:
  گالیک اسکاتلندی
  ایرلندی
  برتون
  کورنی
  مانکس
  ولزی

سِلتی که کِلتی یا سلتیک (Celtic)[پاورقی ۱] نیز نامیده می‌شود، نام گروهی از زبان‌های هم خانواده در قاره اروپا است.

در گذشته، برخی از دانشمندان، زبان‌های رومی‌تبار (ایتالی) و زبان‌های سلتی را زیر یک شاخهٔ فرضی هند و اروپایی به نام ایتالی - سلتی گروه‌بندی کرده بودند؛ اما بررسی‌های اخیر نسبت به وجود این زبان مشترک تردیدهایی به وجود آورده‌است و اکنون زبان‌های رومی‌تبار و سلتی به‌طور کلی دو شاخهٔ جداگانه به‌شمار می‌آیند که از تحول مستقل زبان هند و اروپایی مادر پیدا شده‌اند.[۴]

گروه سلتی از خانواده زبان‌های هند و اروپایی، از نظر تاریخی و جغرافیایی، به دو بخش قاره‌ای و جزیره‌ای تقسیم می‌شود. بخش نخست (قاره‌ای) اکنون منسوخ شده، اما بخش جزیره‌ای کمابیش بکار رفته و زیرگروه‌های زیر را دربر می‌گیرد:

۱) بریتونی (Brythonic): شامل زبان‌های برِتون (Breton)، کورنی (Cornish)، و ولزی (Welsh).

۲) گیلیک‌تبار (Gaelic): شامل زبان‌های گِیلیک ایرلندی، گالیک اسکاتلند و مانکس (Manx).

شاخهٔ قاره‌ای از طریق زبانی به نام زبان گالیک (گُلی) شناخته شده که در منطقه‌ای در حوالی کشور امروزی فرانسه گفت‌وگو می‌شده‌است. زبان گلی در چند کتیبه و نام خاص معدود که از هزاره نخست پیش از میلاد به جای مانده‌است، به‌طور خیلی محدودی ثبت شده‌است. تا سده پنجم میلادی از زبان‌های سلتی، به ویژه زبان گالیک، در سراسر اروپای غربی استفاده می‌شده است. اما امروزه دانش ما دربارهٔ این زبان‌ها محدود به آن چیزی است که در جزیره‌های بریتانیا و ایرلند باقی مانده‌است.

سلتی جزیره‌ای خود به دو شاخه دیگر، یعنی بریتانیا و گایدلی تقسیم می‌گردد. زبان ولزی که آثار آن از قرن یازدهم ثبت و مشاهده گردیده، یک زبان بریتانی است؛ برتونه که در شمال فرانسه گفت‌وگو می‌شود و کورنوالی که در قرن هجدهم از میان رفت، نیز از زبان‌های بریتانی هستند. نخستین زبان گایدلی ثبت شده، ایرلندی باستان است که در کتیبه‌های قرن چهارم و متون متعددی از قرن ششم میلادی ضبط شده‌است. دو زبان امروزی از ایرلندی باستان منشعب شده‌اند: ایرلندی نو که هنوز در بخش غربی سرزمین ایرلند گفت‌وگو می‌شود و در مدارس ایرلند تدریس می‌گردد، و زبان گیلی اسکاتلندی که در سرزمین‌های کوهستانی و جزایر اسکاتلند و جزیرهٔ کیپ برتون در نوا اسکوشیا همچنان به کار می‌رود.[۴]

ویژگی‌ها[ویرایش]

به‌طور کلی، زبان‌های سلتی آوای /p/ موجود در زبان‌های هند و اروپایی را حذف کرده‌است. برای نمونه، porcus که در زبان لاتین یعنی خوک، و بشکل‌های porc و pork وارد زبان‌های اروپایی شده، در زبان‌های سلتی به‌شکل orc درآمده‌است.

دو جنس (مؤنث و مذکر) در زبان‌های سلتی وجود دارد و صفت معمولاً پس از اسم می‌آید (البته در ایرلندی باستان و زبان‌های سلتی قاره‌ای سه جنس مذکر، مؤنث و خنثی وجود داشته‌است). در این زبان‌ها (همانند برخی دیگر از زبان‌های هند و اروپایی) از اسم فعل به جای صفت فاعلی استفاده می‌شود. جمله‌ها همیشه با فعل آغاز می‌شوند و در ادامه فاعل و سپس مفعول بیان می‌شود. کارگزار در جمله با استفاده از مجهول غیرشخصی بیان می‌شود.

هیچ مصدری در این زبان‌ها وجود ندارد و برای فعل «داشتن» نیز واژه خاصی موجود نیست و مثلاً جمله «من یک گربه دارم» به صورت Yma kath dhymm در کورنی (به معنی «یک گربه برای من است»)، Mae cath gyda fi در ولزی (به معنی «یک گربه با من است») و Tá cat agam در ایرلندی (به معنی «یک گربه از من است») در می‌آید.

همه زبان‌های سلتی، امروزه برای نوشتن از الفبای لاتین استفاده می‌کنند.

جمعیت‌شناسی[ویرایش]

زبان نام بومی گروه‌بندی شمار سخنوران بومی شمار سخنوران کل مناطق اصلی سازمان تنظیم‌کننده تعداد تخمینی سخنوران در شهرهای بزرگ
ایرلندی Gaeilge/ Gaedhilge / Gaeiluinn / Gaeilig / Gaeilic گیلیک‌تبار ۴۰٬۰۰۰–۸۰٬۰۰۰[۵][۶][۷][۸]
در جمهوری ایرلند، ۹۴٬۰۰۰ نفر از ایرلندی خارج از سامانه آموزشی استفاده روزانه می‌کنند.[۹] 		سخنوران کل: ۱٬۸۸۷٬۴۳۷
جمهوری ایرلند: ۱٬۷۷۴٬۴۳۷[۹]
بریتانیا: ۹۵٬۰۰۰
ایالات متحده آمریکا: ۱۸٬۰۰۰ 		ایرلند Foras na Gaeilge دوبلین: ۱۸۴٬۱۴۰
گالوی: ۳۷٬۶۱۴
کورک: ۵۷٬۳۱۸[۱۰]
بلفاست: ۳۰٬۳۶۰[۱۱]
ولزی Cymraeg / Y Gymraeg بریتونی ۵۶۲٬۰۰۰ (۱۹٫۰٪ از جمعیت ولز) (۲۰۱۱)[۱۲][۱۳] سخنوران کل: ≈ ۹۴۷٬۷۰۰ (۲۰۱۱)
ولز: ۷۸۸٬۰۰۰ (۲۶٫۷٪ از جمعیت)[۱۲][۱۳]
انگلستان: ۱۵۰٬۰۰۰[۱۴]
استان چوبوت، آرژانتین: ۵٬۰۰۰[۱۵]
ایالات متحده آمریکا: ۲٬۵۰۰[۱۶]
کانادا: ۲٬۲۰۰[۱۷] 		ولز؛
Y Wladfa، چوبوت 		Welsh Language Commissioner
دولت ولز 		کاردیف: ۵۴٬۵۰۴
سوانزی: ۴۵٬۰۸۵
نیوپورت: ۱۸٬۴۹۰[۱۸]
بنگور: ۷٬۱۹۰
برتون Brezhoneg بریتونی ۲۰۶٬۰۰۰ ۳۵۶٬۰۰۰[۱۹] برتاین Ofis Publik ar Brezhoneg رن: ۷٬۰۰۰
برست: ۴۰٬۰۰۰
نانت: ۴٬۰۰۰[۲۰]
گیلیک اسکاتلندی Gàidhlig گیلیک‌تبار اسکاتلند: ۵۷٬۳۷۵ (۲۰۱۱)[۲۱]
نوا اسکوشیا: ۱٬۲۷۵ (۲۰۱۱)[۲۲] 		اسکاتلند: ۸۷٬۰۵۶ (۲۰۱۱)[۲۱] اسکاتلند، نوا اسکوشیا Bòrd na Gàidhlig گلاسگو: ۵٬۷۲۶
ادینبرا: ۳٬۲۲۰[۲۳]
ابردین: ۱٬۳۹۷[۲۴]
کورنی Kernowek بریتونی ناشناخته[۲۵] ۲٬۰۰۰[۲۶] کورن‌وال Cornish Language Partnership ترورو: ۱۱۸[۲۷]
مانکس Gaelg/ Gailck گیلیک‌تبار ۱۰۰+[۲۸][۲۹] ۱٬۸۲۳[۳۰] جزیره من Coonceil ny Gaelgey دوگلاس: ۵۰۷[۳۱]

نمونه زبان‌ها[ویرایش]

ولزی کورنی برتونی ایرلندی گالیک اسکاتلندی مانکس فارسی
gwenynen gwenenen gwenanenn beach seillean, beach shellan زنبور
cadair kador kador cathaoir cathair caair صندلی
caws keus keuz cáis càis(e) caashey پنیر
tu fas, tu allan yn-mes er-maez amuigh a-muigh mooie بیرون
cwympo kodha kouezhañ tit(im) tuit(eam) tuitt(ym) افتادن
gafr gaver gavr gabhar gobhar goayr بز
tŷ chi ti teach, tigh taigh thie خانه
gwefus gweus gweuz liopa bile, lip meill لب
aber aber aber inbhear inbhir inver خور (دهانه رود)
rhif, nifer niver niver uimhir àireamh earroo شماره
gellygen, peren peren perenn piorra peur/piar peear گلابی
ysgol skol skol scoil sgoil scoill مدرسه
ysmygu megi mogediñ tobac a chaitheamh smocadh toghtaney/smookal دود کردن
seren steren steredenn réalta reul rollage ستاره
heddiw hedhyw hiziv inniu an-diugh jiu امروز
chwibanu hwibana c'hwibanat feadaíl fead fed سوت زدن
chwarel mengleudh mengleuz cairéal coireall, cuaraidh quarral معدن سنگ
llawn leun leun lán làn lane پر
arian arhans arc'hant airgead airgead argid نقره
arian mona, arhans moneiz airgead airgead argid پول

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ واژه celtique در زبان فرانسه تنها یک صورت آوایی دارد که آنهم سلتیک است. واژه celtic را در زبان انگلیسی هنگامی‌که به زبان سلتی اشاره دارد به دو صورت کلتیک (که صورت آوایی غالب است) و سلتیک می‌توان تلفظ کرد. در فارسی این واژه از طریق زبان فرانسه و به صورت سلتیک یا سلتی وارد شده‌است. اما اخیراً گاهی از تلفظ غالب انگلیسی آن هم که کلتیک یا کلتی است نیز استفاده می‌شود.

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "North-West Indo-European". Old European. Archived from the original on 12 September 2018. Retrieved 12 September 2018.
  2. ↑ "North-West Indo-European". Academia Prisca. Archived from the original on 12 September 2018. Retrieved 12 September 2018.
  3. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Celtic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ آرلاتو، آنتونی: درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمه یحیی مدرسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره ۷۲۶. تهران ۱۳۸۴. ص۱۲۳.
  5. ↑ "Irish Examiner". Archives.tcm.ie. 24 November 2004. Archived from the original on 19 January 2005. Retrieved 19 August 2011.
  6. ↑ Christina Bratt Paulston. Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies. J. Benjamins Pub. Co. p. 81. ISBN 1-55619-347-5.
  7. ↑ Pierce, David (2000). Irish Writing in the Twentieth Century. Cork University Press. p. 1140. ISBN 1-85918-208-9.
  8. ↑ Ó hÉallaithe, Donncha (1999). Cuisle. Missing or empty |title= (help)
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ "www.cso.ie Central Statistics Office, Census 2011 – This is Ireland – see table 33a" (PDF). Archived from the original (PDF) on 25 May 2013. Retrieved 27 April 2012.
  10. ↑ Central Statistics Office. "Population Aged 3 Years and Over by Province County or City, Sex, Ability to Speak Irish and Census Year". Government of Ireland. Archived from the original on 7 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
  11. ↑ Department of Finance and Personnel. "Census 2011 Key Statistics for Northern Ireland" (PDF). The Northern Ireland Statistics and Research Agency. Archived from the original (PDF) on 24 December 2012. Retrieved 6 March 2016.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ "Welsh language skills by local authority, gender and detailed age groups, 2011 Census". StatsWales website. Welsh Government. Archived from the original on 17 November 2015. Retrieved 13 November 2015.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Office for National Statistics 2011 http://ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Proficiency-in-Welsh بایگانی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
  14. ↑ United Nations High Commissioner for Refugees. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – UK: Welsh". UNHCR. Archived from the original on 20 May 2011. Retrieved 23 May 2010.
  15. ↑ "Wales and Argentina". Wales.com website. Welsh Assembly Government. 2008. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 23 January 2012.
  16. ↑ "Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006–2008 Release Date: April 2010". اداره آمار ایالات متحده آمریکا. 27 April 2010. Archived from the original (xls) on 22 September 2014. Retrieved 2 January 2011.
  17. ↑ "2006 Census of Canada: Topic based tabulations: Various Languages Spoken (147), Age Groups (17A) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census – 20% Sample Data". اداره آمار کانادا. 7 December 2010. Archived from the original on 26 August 2011. Retrieved 3 January 2011.
  18. ↑ StatsWales. "Welsh language skills by local authority, gender and detailed age groups, 2011 Census". Welsh Government. Archived from the original on 31 December 2015. Retrieved 6 March 2016.
  19. ↑ (in French) Données clés sur breton, Ofis ar Brezhoneg بایگانی‌شده در ۱۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  20. ↑ Pole Études et Développement Observatoire des Pratiques Linguistiques. "Situation de la Langue". Office Public de la Langue Bretonne. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ 2011 Scotland Census بایگانی‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine, Table QS211SC.
  22. ↑ "National Household Survey Profile, Nova Scotia, 2011". Statistics Canada. 11 September 2013. Archived from the original on 13 May 2014. Retrieved 7 June 2014.
  23. ↑ Scotland's Census. "Standard Outputs". National Records of Scotland. Archived from the original on 5 October 2016. Retrieved 6 March 2016.
  24. ↑ Alison Campsie. "New bid to get us speaking in Gaelic". The Press and Journal. Archived from the original on 10 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
  25. ↑ See Number of Cornish speakers
  26. ↑ Around 2,000 fluent speakers. "'South West:TeachingEnglish:British Council:BBC". BBC/British Council website. BBC. 2010. Archived from the original on 8 January 2010. Retrieved 9 February 2010.
  27. ↑ Equalities and Wellbeing Division. "Language in England and Wales: 2011". Office for National Statistics. Archived from the original on 7 March 2016. Retrieved 6 March 2016.
  28. ↑ "Anyone here speak Jersey?". Independent.co.uk. 11 April 2002. Archived from the original on 11 September 2011. Retrieved 19 August 2011.
  29. ↑ "Documentation for ISO 639 identifier: glv". Sil.org. 14 January 2008. Archived from the original on 28 July 2011. Retrieved 19 August 2011.
  30. ↑ "Isle of Man Census Report 2011" (PDF). Economic Affairs Division, Isle of Man Government Treasury. April 2012. p. 27. Archived from the original (PDF) on 5 November 2013. Retrieved 9 June 2014.
  31. ↑ Sarah Whitehead. "How the Manx language came back from the dead". گاردین. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 6 March 2016.

دانشنامه رشد.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان‌های_سلتی&oldid=29668926»