حبیب‌الله کلکانی

امیر خراسان حبیب الله کلکانی
زادهٔ	۱۸۹۰ کلکان، ولایت کابل، امارت افغانستان
درگذشت	۱۳ اکتبر ۱۹۲۹ کابل
آرامگاه	تپه شهرآرای شهر کابل
ملیت	خراسانی
دیگر نام‌ها	غازی امیر حبیب‌الله کلکانی، حبیب‌الله کوهدامنی
نژاد	تاجیک
سال‌های فعالیت	۱۹۲۹ میلادی
کارهای برجسته	شورش علیه فرمانروا امان‌الله خان
عنوان	بچه سقا، عیار خراسان
همسر(ها)	بی‌بی سروری
فرزندان	؟
والدین	عبدالرحمان

حبیب‌الله کَلکَانی یا بچه سقا (۱۸۹۰–۱۳ اکتبر ۱۹۲۹)، جنگ‌سالار شورشی تاجیک تبار از شمال افغانستان و رهبر جنبش سقاوی بود که شورشی عظیم عليه فرمانروا امان‌الله خان ترتیب داده و وی را از تخت پائین کشید. وی با شورش و غارت علیه حکومت امان‌الله خان و با خلع امان‌الله خان به مدت ۹ ماه قدرت را در افغانستان در دست گرفت.او بنیان گذار حکومت امارت افغانستان بود که پس از به قدرت رسیدن نادر خان، ساقط گردید و کلکانی به همراه جمعی از یاران از جمله سیدحسین در محضر عام اعدام شد. حبیب‌الله کلکانی علیه امان‌الله خان که می‌خواست کشور را به سمت مدرنیته حرکت دهد شورشی را آغاز کرد که خیلی زود با پشتیبانی روحانیون افراطی به یک جنبش بزرگ تبدیل شد که سرانجام به کناره گیری امان‌الله خان ختم‌ شد. حبیب‌الله کلکانی پس از به قدرت رسیدن، قانون اساسی وقت افغانستان را لغو کرد و خواستار اعمال قوانین شریعت اسلامی و اعمال حجاب اجباری شد کلکانی یک فرده به شدت زن ستیز بود.

زندگی

وی یکی از تاجیکانِ روستای بزرگ کَلَکان در سی کیلومتری شمال کابل در بخش کوهدامن بود. پدر وی حرفه سقایی داشت، از همین جهت است که او را بچه سقا می‌نامند.

برخورد کلکانی با زنان

کلکانی به شدت از حظور زنان در عرصه اجتماع مخالف بود از کار کردن زنان تا لباس پوشیدن آنها مخالفت های خود را با روش بسیار تند نمایان میکرد. او اولین حاکم از قوم تاجیک در کل تاریخ افغانستان بود که فرهنگ برقع پوشی و حجاب اجباری را در افغانستان آورد و رواج داد. او از دیدن کار و کار کردن زنان در کارخانه جات و دیگر مشاغل آنان نفرت داشت. و بیشتر زنان از دست او به بدترین و فجیع ترین حالت ممکن در مله عام قتل عام و شکنجه میشد. کلکانی در طول تاریخ اولین شروع کننده خشونت علیه زنان قبل از طالبان بود. او فرهنگ برقع پوشی و خانه نشینی زنان را رواج داد. او معتقد بود که زنان اگر درس بخوانند گمراه و کافر میشوند. که به لطف تفکر زن ستیزانه کلکانی فرزندان نسل ده ۶۰ را با تفکر تعصبی زن ستیزانه و ضد روان طبیعی را وارد جامعه کرد. که تا کنون با فرهنگ سازی مدرن این ده هنوز هم به خاطر شروع این همه تفکر سمی و خطرناک کلکانی پایان پذیر نشده و هنوز تاثیرات بدی را در جامعه به لطف او دیده میشود.

شورش

چون اقدامات اصلاحی امان‌الله خان با تندرویهایی مذهبی مردم شمال همراه بود و اساساً با جنبه‌های فرهنگی و دینی مردم افغانستان سازگاری چندانی نداشت، اسباب نارضایتی عمومی را فراهم نمود و در نهایت به شورش قبایل، مخالفت روحانیان و مردم و سرانجام سقوط او انجامید. در این میان حبیب‌الله کلکانی، که یک سرباز معمولی در ارتش امان‌الله شاه بود، عملکردهای امان‌الله خان را مغایر سنت‌های دینی و ارزش‌های مردمی دانسته و با پشتیبانی علما و رهبران نقشبندیه که نفوذ بسیار داشتند، و همراه قوم خودش ، تاجیک ها دست به شورش زده و در کلکان خود را فرمانروای افغانستان خواند. و با قوای خود روی به کابل نهاد. از این‌رو، امان‌الله از مواضع خود دست برداشت و اصلاحات را متوقف کرد. امان‌الله خان برای نخستین بار در تاریخ کشور زنش را با لباس غیرمعمول به سبک اروپایی روی صحنه آورد و از مردم خواست تا آن شیوهٔ را به عنوان الگو بپذیرند. اما با واکنشهای مردمی مواجه شد.

شورشیان حملهٔ نهایی بر کابل را در شب ۲۴ دی۱۳۰۷ (خورشیدی) (۱۴ ژانویه ۱۹۲۹) آغاز کردند. شاه سلطنت را به برادرش عنایت‌الله سپرد و خود به قندهار رفت. عنایت‌الله خان هم سرانجام پس از سه روز پادشاهی با خانواده‌اش کابل را ترک گفت. از آن سوی حبیب‌الله مقر سلطنت را متصرف شد و در ۲۸ دی ۱۳۰۷ (۱۸ ژانویه ۱۹۲۹) بر تخت سلطنت نشست و خود را به امیر حبیب‌الله مسمی‌کرد. امان‌الله کوشید تا به کمک قبایل دوباره خود را به کابل برساند، اما رقابت و خصومت قبایل غلزایی و درانی مانع این کار شد. امان‌الله شکست خورد و سرانجام از طریق هند به ایتالیا کلکانی که خود را «خادم دین رسول‌الله» می‌گفت، بر اصلاحات مدرن دموکراتیک امان‌الله خط بطلان کشید. قوانین مصوب به ویژه قانون اساسی را ملغی ساخت و مالیات و عوارض را غیرشرعی خواند و همه را برچید. در آغاز کار بیشتر مردم به امید ادارهٔ بهتر و اسلامی‌تر کشور از حبیب‌الله به خوبی استقبال کردند؛ اما مشکلات اقتصادی و امنیتی کشور به تدریج باعث آشفتگی اوضاع شد.

در این وقت محمد نادر خان، وزیر جنگ پیشین که از وزیر مختاری در فرانسه استعفا کرده بود و در شهر نیس زندگی می‌کرد، به کمک برادرانش، قصد کابل کرد و سرانجام به کمک قبایل مخصوصاً افراد دو قبیلهٔ جاجی و وزیری در ۲۱ مهر ۱۳۰۸ (۱۳ اکتبر ۱۹۲۹) خود را به کابل رسانید و شهر را در اختیار گرفت.

جستارهای وابسته

• فهرست رؤسای دولت در افغانستان

منابع

• افغانستان در پنج قرن اخیر، میر محمد صدیق فرهنگ، مشهد، ۱۳۷۱–۱۳۷۴ شمسی
• درة الزمان فی تاریخ شاه زمان، همو، کابل، ۱۳۳۷ شمسی
• وفیات معاصرین به قلم محمد قزوینی، مجلهٔ یادگار سال ٬۳ شمارهٔ ۴
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «حبیب‌الله کلکانی». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۳ اکتبر ۲۰۰۷.
• shamalionline.com/heroes/kalakani
• اعدام و ترور؛ صد سال سرنوشت خونبار رهبران افغانستان علی حسینی، بی‌بی‌سی

پیوند به بیرون

عنوان سلطنتی
پیشین: عنایت‌الله شاه	پادشاهان افغانستان ۱۴ دسامبر ۱۹۲۸ – ۱۳ اکتبر ۱۹۲۹	پسین: محمد نادر شاه