فهرست خلفا و امرای اموی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
خلیفه یا امیر
خلافت اموی، امارت قرطبه و خلافت قرطبه
جزئیات
نخستین پادشاهمعاویة بن ابی‌سفیان
واپسین پادشاهمروان دوم (شرق)
هشام سوم (اندلس)
آغاز پادشاهی۴۱ قمری/۶۶۱ میلادی
پایان پادشاهی۴۲۲ قمری/۱۰۳۱ میلادی
سکونتگاه رسمیدمشق (۶۶۱-۷۴۴ میلادی)
حرَّان (۷۴۴-۷۵۰ میلادی)
قرطبه (۷۵۶-۱۰۳۱ میلادی)
گمارندهجانشینی ارثی

خلفای اُمَوی مجموعه‌ای از خلفا و امرای مسلمان و عرب از خاندان بنی امیه و از قبیلهٔ قریش بودند. در جریان فتنه اول معاویة بن ابی‌سفیان توانست بر حسن بن علی غلبه کند و بر طبق پیمان صلح در سال ۴۱ هجری مقام خلافت را به دست آورد. بدین ترتیب، وی خلافت دودمان امویان را جایگزین خلافت راشدین نمود و بر کل سرزمین‌های اسلامی سلطه یافت. خلفای پس از وی، قلمروشان با تداوم فتوحات مسلمانان پهنه کشور را در سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا گسترش دادند. در سال ۱۳۲ هجری عباسیان توانستند با یک قیام گسترده و پیروزی نظامی، امویان را شکست دهند و خلافت جدیدی را جایگزین گردانند.[۱]

نام دودمان اموی به شخصیت أمیة بن عبد شمس از قبیلهٔ قریش اشاره دارد و این دودمان در میان عرب‌های پیش از اسلام و دورهٔ اسلامی نقش پررنگی ایفا می‌کرد. معاویه پسر ابی سفیان در زمان محمد اسلام آورد. او در زمان عمر بن الخطاب والی منطقهٔ شام شد[۲] و پس از قتل عثمان بن عفان و به خلافت رسیدن علی بن ابیطالب، در سال ۳۵ هجری در دمشق ادعای خلافت نمود و این مناقشه را پس از کشته شدن علی نیز ادامه داد[۳][۴][۵] و با جانشینش، حسن بن علی، به صلح‌نامه‌ای دست یافت که به موجب آن رسما توانست به مقام خلیفه دست یابد.[۶] او در دوران حکومتش با بیزانسی‌ها درگیری‌هایی داشت و تا محاصره قسطنطنیه پیش رفت.[۷] او علی‌رغم مفاد صلح‌نامه‌اش با حسن، پس از مرگ خود فرزندش، یزید، را به جانشینی برگزید.[۸] پس از وقوع فتنه دوم و حکومت‌های کوتاه و متزلزل یزید بن معاویه و معاویهٔ دوم، مروان بن الحکم و پسرانش خلافت اموی را احیا کردند.[۱] در زمان ولید بن عبدالملک با فتح مغرب و تصرف اندلس از سویی، و فتوحات شرقی تا سند و ماوراءالنهر از سوی دیگر، موجب گسترش خلافت شد.[۹] پس از او سلیمان بن عبدالملک تلاش‌های ناموفقی برای فتح طبرستان و قسطنطینیه داشت. سپس عمر بن عبدالعزیز به خلافت رسید که به «عمر ثانی» معروف است.[۱۰] او حاکمی عادل بود، توجه ویژه‌ای به احداث مراکز عام‌المنفعه داشت[۱۱] و اصلاحات گسترده‌ای را آغاز کرد.[۱۲] سپس یزید دوم و هشام به ترتیب به مقام خلافت دست یافتند. خلافت اموی در زمان دهمین خلیفهٔ خود، هشام بن عبدالملک، به اوج قدرت خود رسید و مرزهای آن از شرق به مرزهای چین و هند رسید و از غرب تا جنوب فرانسه کنونی پیش رفت و در مرزهای شمالی به قفقاز و آناتولی (گرجستان و ترکیه کنونی) و سواحل ایتالیا محدود شد و در جنوب نیز با حبشه (اتیوپی امروزی)، نوبیه و صحرای آفریقا هم‌مرز بود.[۱۳] پس از مرگ هشام، خلافت دچار آشوب و بی‌نظمی شد تا آن که مروان بن محمد به قدرت رسید. او سعی در سرکوب شورشیان داشت ولی عباسیان به رهبری سفاح و متحدانش توانستند در نبرد زاب او را کشته و به خلافت اموی پایان دهند.[۱۴]

در سال ۱۳۹ ه‍.ق فردی از خاندان بنی امیه به نام عبدالرحمن داخل با کمک هوادارانش در اندلس به حکومت رسید و حکومت مستقل امویان را در قرطبه تأسیس کرد.[۱۵] یکی از امیران قرطبه، به نام عبدالرحمن سوم (۳۰۰–۳۱۶ قمری)، ادعای خلافت کرد و خود را خلیفهٔ اموی نامید.[۱۶] خلافت قرطبه در پی جنگ داخلی، معروف به فتنه اندلس، که میان خلیفه‌های اموی با فردی به وزیر اعظم به نام منصور بن ابی عامر و فرزندانش درگرفت، در سال ۴۲۲ فروپاشید.[۱۷]

فهرست خلفا[ویرایش]

# سکه کنیه نام دوره خلافت مُلاحظات
دوره نخست امویان: عصر خلفای دمشق و حرَّان.[۱۸]
(۶۶۱–۷۵۰ میلادی) / (۴۱–۱۳۲ قمری)

دوران اقتدار خلفای اموی که چهارتن از خلفا توانستند در این دوره به قدرت برسند.

۱ أبوعبدالرحمن، الناصرلدین الله.[۱۹] معاویه بن ابی سفیان

(۴۱–۶۰ قمری)

(۶۶۱–۶۸۰ میلادی)

۲ أبوخالد.


یزید اول بن معاویه

(۶۰–۶۴ قمری)

(۶۸۰–۶۸۳ میلادی)

  • فرزند معاویه بن ابوسفیان و میسون بنت بحدل.
  • تا زمان مرگ خلافت داشت.[۲۰]
۳ أبویزید، أبولیلی.
معاویه دوم بن یزید

(۶۴–۶۴ قمری)

(۶۸۳–۶۸۴ میلادی)

۴ أبوعبدالملک، أبوالقاسم، أبوالحکم، المدنی.
مروان اول بن الحکم

(۶۴–۶۵ قمری)

(۶۸۴–۶۸۵ میلادی)

۵ أبوالولید، أبوالملوک، حمامةالمسجد.[۲۳]
عبدالملک بن مروان

(۶۵–۸۶ قمری)

(۶۸۵–۷۰۵ میلادی)

۶ أبوالعباس.
ولید اول بن عبدالملک

(۸۶–۹۶ قمری)

(۷۰۵–۷۱۵ میلادی)

۷ أبوأیوب.
سلیمان بن عبدالملک

(۹۶–۹۹ قمری)

(۷۱۵–۷۱۷ میلادی)

۸ أبوحفص، الزاهد، العادل، الأشج، خامس الخلفاء الراشدین، عمر ثانی.
عمر بن عبدالعزیز

(۹۹–۱۰۱ قمری)

(۷۱۷–۷۲۰ میلادی)

۹ أبوخالد.
یزید الثانی بن عبدالملک

(۱۰۱–۱۰۵ قمری)

(۷۲۰–۷۲۴ میلادی)

۱۰ أبوالولید.
هشام بن عبدالملک

(۱۰۵–۱۲۵ قمری)

(۷۲۴–۷۴۳ میلادی)

۱۱ أبوالعباس.
ولید دوم بن یزید

(۱۲۵–۱۲۶ قمری)

(۷۴۳–۷۴۴ میلادی)

۱۲ أبوإبراهیم، الناقص.
یزید سوم بن ولید

(۱۲۶–۱۲۶ قمری)

(۷۴۴–۷۴۴ میلادی)

۱۳ أبوإسحاق قریشی.
ابراهیم بن ولید

(۱۲۶–۱۲۷ قمری)

(۷۴۴–۷۴۴ میلادی)

۱۴ أبوعبدالملک، أبوعبدالله، القائم بحق الله، الحمار، الجعدی.
مروان دوم بن محمد

(۱۲۷–۱۳۲ قمری)

(۷۴۴–۷۵۰ میلادی)

دوره دوم امویان: عصر امرای قرطبه.[۳۳]
(۷۵۶ - ۹۲۹ میلادی) / (۱۳۸ - ۳۱۶ قمری)

یشمل هذا العصر ۸ أمراء، وفیه استطاع الأمویین إحیاء الدولة الأمویة من جدید بعد سقوطها علی ید العباسیین، کما استطاعوا توحید الأندلس فی ظل إمارة واحدة، والقضاء علی جمیع الفتن فیها.

۱ أبوالمطرَّف،[۳۴] أبوسلیمان،[۳۵] الداخل، صقر قریش.
عبدالرحمن اول بن معاویه

(۱۳۸–۱۷۲ قمری)

(۷۵۶–۷۸۸ میلادی)

۲ أبوالولید، هشام‌الرضا.
هشام بن عبدالرحمن

(۱۷۲–۱۸۰ قمری)

(۷۸۸–۷۹۶ میلادی)

۳ أبوالعاص، الربضی.[۳۸]
الحکم بن هشام

(۱۸۰–۲۰۶ قمری)

(۷۹۶–۸۲۲ میلادی)

۴ أبومطرَّف، الأوسط.
عبدالرحمن بن الحکم

(۲۰۶–۲۳۸ قمری)

(۸۲۱–۸۵۲ میلادی)

۵ أبو عبدالله.
محمد بن عبدالرحمن

(۲۳۸–۲۷۳ قمری)

(۸۵۲–۸۸۶ میلادی)

۶ أبوالحکم.
منذر بن محمد

(۲۷۳–۲۷۵ قمری)

(۸۸۶–۸۸۸ میلادی)

۷

أبومحمد.
عبدالله بن محمد

(۲۷۵–۳۰۰ قمری)

(۸۸۸–۹۱۲ میلادی)

۸ أبومطرَّف، الناصرلدین الله.
عبدالرحمن الناصرلدین الله

(۳۰۰–۳۱۶ قمری)

(۹۱۲–۹۲۹ میلادی)

  • فرزند محمد بن عبدالله بن محمد و أم‌ولد تدعی مزنة.[۴۳]
  • او به عنوان یک شاهزاده به مدت ۱۶ سال حکومت می‌کرد و به عنوان یک جانشین ۳۴ ساله حکومت می‌کرد.
دوره سوم امویان: عصر خلفای قرطبه.[۳۳]
(۹۲۹ - ۱۰۳۱ میلادی) / (۳۱۶ - ۴۲۲ قمری)

در این دوره با امیر عبدالرحمن بن محمد، که خود را خلیفهٔ قرطبه و ناصرلدین الله نامید، آغاز شد.[۴۴]در این دوره اندلس به شکوه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی خود رسید.

۱ أبومطرَّف، القائم بأمرالله، الناصرلدین الله.
عبدالرحمن الناصرلدین الله
(با عنوان خلیفه)

(۳۱۶–۳۵۰ قمری)

(۹۲۹–۹۶۱ میلادی)

  • فرزند محمد بن عبدالله بن محمد و أم‌ولد تدعی مزنة.[۴۳]
  • در سال ۳۱۶ هجری خود را خلیفه نامید و تا زمان مرگ خلافت داشت.
۲ أبوعاصی،[۴۵] أبو المطرَّف، المستنصر بالله.
الحکم المستنصربالله

(۳۵۰–۳۶۶ قمری)

(۹۶۱–۹۷۶ میلادی)

۳ أبوولید، المؤیدبالله.
هشام المؤیدبالله

(۳۶۶–۳۹۹ قمری)

(۹۷۶–۱۰۰۹ میلادی)

۴ أبوولید، المهدی‌بالله.
محمد المهدی‌بالله

(۳۹۹–۴۰۰ قمری)

(۱۰۰۸–۱۰۰۹ میلادی)

  • فرزند هشام بن عبدالجبار بن عبدالرحمن الناصرلدین الله و أم‌ولد تدعی.[۴۸]
  • علی پسرعمویش بر او شورید و خود را خلیفه دانست.
  • قتل در سال ۴۰۰ و در سن ۳۴ سالگی.
۵ أبو أیوب، المستعین‌بالله.
سلیمان المستعین‌بالله

(۴۰۰–۴۰۰ قمری)

(۱۰۰۹–۱۰۱۰ میلادی)

  • فرزند الحکم بن سلیمان بن عبدالرحمن الناصرلدین الله و أم‌ولد تدعی ظبیة.
  • دفعهٔ نخست تنها مدت کوتاهی مقام داشت.[۴۷]
- أبو الولید، المؤید بالله.
هشام المؤیدبالله
(دوره دوم)

(۴۰۰–۴۰۳ قمری)

(۱۰۱۰–۱۰۱۳ میلادی)

  • فرزند الحکم المستنصر بالله و صبح البشکنجیة.[۴۷]
- أبو أیوب، المستعین بالله.
سلیمان المستعین‌بالله
(دوره دوم)

(۴۰۳–۴۰۷ قمری)

(۱۰۱۳–۱۰۱۶ میلادی)

  • فرزند الحکم بن سلیمان بن عبدالرحمن الناصر لدین الله و أم‌ولد تدعی ظبیة.
  • پس از مدتی به قدرت بازگشت و در دفعهٔ دوم تا زمان قتلش توسط علی بن حمود، حکومت داشت.[۴۷]
۶ المرتضی.
عبدالرحمن المرتضی بالله

(۴۰۸–۴۰۹ قمری)

(۱۰۱۸–۱۰۱۸ میلادی)

  • فرزند محمد بن عبدالملک بن عبدالرحمن الناصر لدین الله.
  • تا زمان مرگ خلافت داشت.[۴۹]
۷ أبو المطرَّف، المستظهر بالله.
عبدالرحمن المستظهر بالله

(۴۱۴–۴۱۴ قمری)

(۱۰۲۳–۱۰۲۴ میلادی)

  • فرزند هشام بن عبد الجبار بن عبدالرحمن الناصر لدین الله و أم‌ولد تدعی غایة.
  • تا زمان مرگ خلافت داشت.[۴۹]
۸ أبو عبد الرحمن، المستکفی بالله.
محمد المستکفی بالله

(۴۱۴–۴۱۶ قمری)

(۱۰۲۴–۱۰۲۵ میلادی)

  • فرزند عبدالرحمن بن عبیدالله بن عبدالرحمن الناصرلدین الله و أم‌ولد تدعی حوراء.
  • قتل در سال ۴۱۶ قمری.[۴۹]
۹ أبوبکر، المعتمد، المعتدبالله.
هشام المعتد بالله

(۴۱۸–۴۲۲ قمری)

(۱۰۲۶–۱۰۳۱ میلادی)

  • فرزند محمد بن عبدالملک بن عبدالرحمن الناصر لدین الله و أم‌ولد تدعی عاتب.
  • در عهد سقوط دولت امویان اندلس.
  • تا زمان سقوط خلافت حکومت داشت و سپس به شهر لارده گریخت.[۴۹]

والیان اموی اندلس[ویرایش]

شجره‌نامه[ویرایش]

عبد شمسخلیفه اموی
در دمشق		امیر اموی
در قرطبه		خلیفه اموی
در قرطبه
امیه
حربأبو العاص
ابوسفیانحکم
۱
معاویه		۴
مروان
۲
یزید		۵
عبدالملک		عبد العزیزمحمد
۳
معاویه		۶
ولید		۷
سلیمان		۱۰
هشام		۹
یزید		۸
عمر		۱۴
مروان
۱۲
یزید		۱۳
ابراهیم		معاویه۱۱
ولید
۱
عبدالرحمن داخل
۲
هشام الرضا
۳
حکم الربضی
۴
عبدالرحمن الأوسط
۵
محمد
۷
عبدالله		۶
المنذر
محمد
۱
عبدالرحمن الناصر لدین الله
عبید اللهعبدالملکسلیمانعبد الجبار۲
حکم المستنصر بالله
عبدالرحمنمحمدحکمهشام۳
هشام المؤید بالله
۸
محمد المستکفی بالله		۹
هشام المعتد بالله		۶
عبدالرحمن المرتضی		۵
سلیمان المستعین بالله		۷
عبدالرحمن المستظهر بالله		۴
محمد المهدی بالله

جستار های وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Lane-Poole, Stanley (1894). The Mohammedan Dynasties: Chronological and Genealogical Tables with Historical Introductions. Westminster: Archibald Constable and Company. OCLC 1199708.
  2. ↑ Madelung, Wilferd (1998). The Succession to Muhammad A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-64696-3.
  3. ↑ Little, Donald P. "Muʿāwiyah I". Encyclopædia Britannica.
  4. ↑ Avi-Yonah, Michael (2001). History of Israel and the Holy Land By Michael Avi-Yonah, Shimon Peres. Continuum International Publishing Group, Limited. ISBN 978-0-8264-1526-4. Retrieved 2013-04-30.
  5. ↑ Hadhrat Ayesha Siddiqa her life and works by Allamah Syed Sulaiman Nadvi translated by Syed Athar Husain and published by Darul Ishaat Page 47.
  6. ↑ “HASAN”. In Britanicca Encyclopedia of World Religions. Encyclopædia Britannica, 2006. p 414. ISBN 978-1-59339-491-2.
  7. ↑ Paul Halsall (2000) [1998]. Jerome S. Arkenberg (ed.). "East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. - 1643 C.E." Fordham University. Archived from the original on 20 August 2014. Retrieved 7 July 2017.
  8. ↑ Holland, Tom (2012). In the Shadow of the Sword: The Battle for Global Empire and the End of the Ancient World. London. ISBN 978-0-7481-1951-6.
  9. ↑ ولید بن عبدالملک. دائرةالمعارف طهور. دریافت‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۸.
  10. ↑ د. محمد عبد الحی محمد شعبان، التاریخ الاسلامی تفسیر جدید، جامعة کامردج، المملکة المتحدة، ج۱، ص ۱۲۲
  11. ↑ Dr. Nazeer Ahmed. «Omar bin Abdul Aziz». HistoryOfIslam.
  12. ↑ «The Great Khalifah Umar ibn Abdul Aziz - TurnToIslam Islamic Forum & Social Network». www.turntoislam.com.
  13. ↑ Blankinship, Khalid Yahya (1994), The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads, Albany, NY: State University of New York Press, ISBN 0-7914-1827-8
  14. ↑ بیاتی، سمیه. «نقش خراسان در روی کار آمدن عباسیان».
  15. ↑ Barton, Simon (2004). A History of Spain. New York: Palgrave MacMillan. p. 38. ISBN 0-333-63257-5.
  16. ↑ عنان، محمدعبدالله. تاریخ دولت اسلامی در آندلس. تهران: انتشارات کیهان. صص. ص۱۵۷.
  17. ↑ عنان، محمدعبدالله (ع). تاریخ دولت اسلامی در آندلس. تهران: انتشارات کیهان. صص. ص۵۰۷. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  18. ↑ تاریخ الدولة العلیّة العثمانیة، تألیف: الأستاذ محمد فرید بک المحامی، تحقیق: الدکتور إحسان حقی، دارالنفائس، الطبعة العاشرة: ۱۴۲۷ (قمری) - ۲۰۰۶ م، صفحة: ۳۰، بیروت - لبنان
  19. ↑ جلال الدین السیوطی، "تاریخ الخلفاء"، مکتبة نزار مصطفی الباز، الطبعة الأولی، 2004، ص 148
  20. ↑ علی الصلابی، الدولة الأمویة عوامل الإزدهار وتداعیات الإنهیار، ج 1: ص552
  21. ↑ علی بن الحسین المسعودی، "مروج الذهب ومعادن الجوهر"، دارالهجرة، الطبعة الأولی، 1989، ص 450
  22. ↑ ابو إنس (۲۰۱۰-۰۲-۲۷). «معاویه بن یزید و مروان بن حکم (64 - 65 هـ)». عصر اسلام.
  23. ↑ ابن کثیر الدمشقی، "البدایة والنهایة"، المکتبة العصریة، الطبعة الأولی، 2014، ص 430
  24. ↑ ابو إنس (۲۰۱۰-۰۳-۲۳). «خلافت وليد بن عبدالملک (86 -96 هجری)». عصر اسلام.
  25. ↑ ابو إنس (۲۰۱۰-۰۳-۲۹). «خلافت سليمان بن عبد الملک (96 – 99 هـ)». عصر اسلام.
  26. ↑ ابو إنس (۲۰۱۰-۰۳-۲۹). «عمر بن عبدالعزیز (61 - 101 هـ) قسمت اول». عصر اسلام.
  27. ↑ ابو إنس (2010-04-8). «خلافت یزید بن عبدالملک (101- 105هـ)». عصر اسلام. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  28. ↑ ابو إنس (2010-05-1). «خلافت هشام بن عبدالملک (105- 125هـ)». عصر اسلام. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  29. ↑ ابو إنس (2010-05-2). «خلافت ولید بن یزید بن عبدالملک (125-126هـ)». عصر اسلام. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  30. ↑ د. إیلی منیف شهلة، "الأیام الأخیرة فی حیاة الخلفاء"، دارالکتاب العربی، الطبعة الأولی، 1998، ص 75.
  31. ↑ ابو إنس (۲۰۱۰-۰۵-۰۲). «خلافت ابراهیم بن ولید بن عبد الملک(127هجری)». عصر اسلام.
  32. ↑ ابن کثیر الدمشقی، "البدایة والنهایة"، المکتبة العصریة، الطبعة الأولی، 2014، ص 104
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ عزیز الرحمن، سیّد (۲۰۰۱). أخبار إسبانیا الإسلامیة. Goodword Books. ص. ۱۲۹. شابک ۹۷۸-۸۱-۸۷۵۷۰-۵۷-۸. [توفی الأمیر عبدالله فی] السادس عشر من أکتوبر، سنة ۹۱۲ بعد أن أمضی ۲۶ سنة من الحکم المغمور الشائن تارکًا المتجزءة والمُفلسة إلی حفیده عبد الرحمن. وفی الیوم التالی، جرت مراسم تتویج السلطان الجدید فی "المجلس الکامل" فی القصر.
  34. ↑ «سیر أعلام النبلاء للذهبی - الجزء الثامن: عبدالرحمن بن معاویه بن هشام». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۸.
  35. ↑ ابن الأبار (۱۹۸۵). حسين مؤنس، ویراستار. الحلة السیراء - الجزء الأول. قاهره: دارالمعارف. ص. ۳۵.
  36. ↑ ابن عذاری (۱۹۸۰). البیان المغرب فی أخبار الأندلس والمغرب - الجزء الثانی. بیروت. ص. ۴۷.
  37. ↑ عنان (۱۹۹۷). دولة الإسلام فی الأندلس، الجزء الأول. مكتبة الخانجي. ص. ۲۲۴.
  38. ↑ ابن الأبار (۱۹۸۵). حسين مؤنس، ویراستار. الحلة السیراء - الجزء الأول. قاهره: دارالمعارف. ص. ۴۴-۴۵.
  39. ↑ W Montgomery Watt (1977). A History of Islamic Spain (به انگلیسی). Transaction Publishers. p. 28.
  40. ↑ علی بن أحمد الأندلسی أبو محمد (۱۹۸۷). احسان عباس، ویراستار. رسائل ابن حزم الأندلسی. المؤسسة العربیة للدراسات والنشر. ص. ۱۹۲.
  41. ↑ ابن عذاری (۱۹۸۰). البیان المغرب فی أخبار الأندلس والمغرب - الجزء الثانی. بیروت. ص. ۱۱۳.
  42. ↑ ابن عذاری (۱۹۸۰). البیان المغرب فی أخبار الأندلس والمغرب - الجزء الثانی. بیروت. ص. ۱۲۰.
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ عنان (۱۹۹۷). دولة الإسلام فی الأندلس، الجزء الأول. مكتبة الخانجي. ص. ۳۷۳.
  44. ↑ علی بن أحمد الأندلسی أبو محمد (۱۹۸۷). احسان عباس، ویراستار. رسائل ابن حزم الأندلسی. المؤسسة العربیة للدراسات والنشر. ص. =۶۳.
  45. ↑ ابن الأبار (۱۹۸۵). حسين مؤنس، ویراستار. الحلة السیراء - الجزء الأول. قاهره: دارالمعارف. ص. ۲۰۰.
  46. ↑ عنان (۱۹۹۷). دولة الإسلام فی الأندلس، الجزء الأول. مكتبة الخانجي. ص. ۴۸۳.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ ۴۷٫۲ ۴۷٫۳ W Montgomery Watt (1977). A History of Islamic Spain (به انگلیسی). Transaction Publishers. p. 37-40.
  48. ↑ عنان (۱۹۹۷). دولة الإسلام فی الأندلس، الجزء الأول. مكتبة الخانجي. ص. ۶۳۱.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ ۴۹٫۲ ۴۹٫۳ Brian A. Catlos (2018). Kingdoms of Faith: A New History of Islamic Spain (به انگلیسی). Oxford University Press. p. 190-210.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=فهرست_خلفا_و_امرای_اموی&oldid=39223071»