پرش به محتوا

سویه‌های سارس کووید ۲

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بخشی از مجموعه مقالات درباره
دنیاگیری کووید-۱۹
گاه‌شمار
  • ۲۰۱۹
  • ۲۰۲۰
مکان‌ها
  • بر پایه قاره
  • بر پایه وسیله نقلیه
واکنش بین‌المللی
واکنش پزشکی
تاثیرات
  • بر پایه صنعت
نشان درگاه درگاه ویروس

کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ (به انگلیسی: SARS-CoV-2)، ویروسی است که باعث بروز بیماری کووید ۱۹ می‌شود. این ویروس دارای واریانت‌ها یا انواع مختلفی است. اعتقاد بر این است که برخی از این انواع، پتانسیل بالاتری برای تکثیر و انتقال ویروس و شیوع بیماری دارند.[۱] همچنین افزایش شدت عفونت، تغییر رفتار ویروس و کاهش اثر واکسن‌ها در برابر انواع جدید ویروس، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.[۲][۳]

نام‌گذاری

[ویرایش]
نمودار درختی دودمان کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ بر اساس سیستم نام‌گذاری پانگو

هیچ روش نام‌گذاری ثابتی برای این انواع جدید ویروس انتخاب نشده‌است. بسیاری از سازمان‌ها، دولت‌ها و خبرگزاری‌ها، به‌طور عامیانه، انواع مختلف این ویروس را بر اساس کشوری که ویروس برای اولین بار در آن‌ها شناسایی شده‌است، نام‌گذاری می‌کنند

.[۴][۵][۶] پس از ماه‌ها بحث و گفتگو، سازمان جهانی بهداشت، استفاده از الفبای یونانی را برای نام‌گذاری واریانت‌های مهم این ویروس در ۳۱ مه ۲۰۲۱ انتخاب کرد.[۷][۸]

انواع مختلف کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ که به‌طور رسمی توسط CDC و NIH در رابطه با جهش‌های L452R و E484K گزارش می‌شوند

در حالی‌که هزاران نوع مختلف از کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ وجود دارد،[۹] انواع فرعی ویروس را می‌توان در گروه‌های بزرگ‌تری مانند دودمان‌ها یا کلادها دسته‌بندی کرد.

هنگام نامگذاری سویه امیکرون، سازمان جهانی بهداشت که از حروف الفبای یونانی برای نامگذاری‌های خود استفاده کرده این بار از روی دو حرف Nu و Xi رد شده‌است. مسئولان این نهاد بین‌المللی دلیل این تصمیم خود را پرهیز از سردرگم شدن افراد عنوان کرده‌اند، موضوعی که دستمایه طنز و البته به چالش کشیدن سیاست‌های این نهاد بین‌المللی شده‌است. منتقدان این اقدام سازمان جهانی بهداشت می‌گویند این نهاد بین‌اللمللی به این دلیل از حرف Xi عبور کرده تا در هنگام نوشتن شباهتی با نام رئیس‌جمهور کنونی چین، شی جین پینگ پیش نیاید. املای لاتین اسم کوچک آقای پینگ دقیقاً Xi نوشته می‌شود.[۱۰]

معیارهای اهمیت

[ویرایش]

ویروس‌ها به‌طور کلی با گذشت زمان جهش پیدا می‌کنند و باعث ایجاد انواع جدید می‌شوند. وقتی به نظر می‌رسد یک نوع جدید در جمعیت در حال رشد است، می‌توان آن را به عنوان «یک نوع نوظهور» برچسب گذاری کرد.

  • افزایش قابلیت انتقال ویروس
  • افزایش عوارض و صدمه زدن ویروس به میزبان
  • افزایش میزان مرگ‌ومیر
  • افزایش امکان مخفی ماندن در آزمایش‌های تشخیصی
  • کاهش حساسیت به داروهای ضد ویروس (در صورت وجود چنین داروهایی)
  • کاهش حساسیت به آنتی‌بادی‌های خنثی کننده، یا درمانی (به عنوان مثال ، آنتی‌بادی‌های پلاسمای بهبودی یا مونوکلونال) یا در آزمایش‌های آزمایشگاهی
  • توانایی مخفی ماندن یا فرار از دسنگاه ایمنی
  • توانایی آلوده کردن افراد واکسینه شده
  • افزایش خطر در ایجاد شرایط خاص مانند سندرم التهابی سراسری یا کووید مزمن.
  • افزایش آسیب‌پذیری گروه‌های خاص جمعیتی یا بالینی، مانند کودکان یا افراد دارای نقص ایمنی.
  • واریانت‌های مختلف این ویروس، مقادیر متفاوتی از خطر را بروز می‌دهند. برخی از واریانت‌ها، خطرناک و نگران‌کننده هستند.

انواع خطرناک

[ویرایش]

فهرست زیر انواع نگران کننده ویروس کووید ۱۹، (VOC) است که در حال حاضر توسط سازمان بهداشت جهانی شناسایی شده‌اند.[۱۱] البته ممکن است سازمان‌های دیگری مانند مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در ایالات متحده از فهرستی کمی متفاوت استفاده کنند.[۱۲]

آلفا (نسب B.1.1.7)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سویه آلفای سارس کووید ۲
میکروگراف الکترونی عبوری از ویروس کووید۱۹ از نوع B.1.1.7. اعتقاد بر این است که افزایش انتقال این نوع ویروس به دلیل تغییر در ساختار پروتئین‌های سنبله‌ای است که در این‌جا با رنگ سبز نشان داده شده‌اند.

این نوع، برای اولین بار در اکتبر ۲۰۲۰ در انگلستان طی دنیاگیری کووید-۱۹ در بریتانیا شناسایی شد. قدرت انتقال این ویروس حدود ۴۰ تا ۸۰ درصد از ویروس اولیه بیشتر است. شیوع این ویروس تا ماه مه ۲۰۲۱ در ۱۲ کشور مشاهده شده‌است.

آلفا با جهش E484K

[ویرایش]

تا ۱۷ مارس ۲۰۲۱، ۳۹ مورد تأیید شده از این نوع در انگلیس ثبت شد. در ۴ مارس ۲۰۲۱، دانشمندان نوعی جدید از این ویروس را در ایالات متحده آمریکا در ایالت اورگن شناسایی کردند که دچار جهش E484K بود. در ۱۳ نمونه آزمایشی مورد تجزیه و تحلیل، یک نمونه دارای این ترکیب بود. به نظر می‌رسد این ویروس به‌جای این‌که از منطقه‌ای دیگر وارد شود، خود به خود و به‌صورت بومی به‌وجود آمده‌است.[۱۳][۱۴][۱۵]

بتا (نسب B.1.351)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سویه بتای سارس کووید ۲

این واریانت در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۰ برای اولین بار در آفریقای جنوبی مشاهده شد. این ویروس بر خلاف نوع اولیه کووید ۱۹، قابلیت بالایی برای آلوده‌سازی افراد جوان و سالم دارد و خطرناک‌تر است.[۱۶][۱۷] چندین جهش به وجود آمده در این ویروس باعت افزایش توانایی اتصال ویروس به سلول‌های ریه انسان و افزایش توانایی شیوع و انتشار ویروس شده‌است.[۱۸]

گاما (نسب P.1)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سویه گامای سارس کووید ۲

نوع گاما در ۶ ژانویه ۲۰۲۱ توسط مؤسسه ملی بیماری‌های عفونی ژاپن (NIID) در توکیو شناسایی شد. این نوع جدید برای اولین بار در چهار نفر شناسایی شد که در ۲ ژانویه ۲۰۲۱ از ایالت آمازوناس برزیل[۱۹] به توکیو رفته بودند. در ۱۲ ژانویه ۲۰۲۱، تعداد ۱۳ مورد از افراد محلی مبتلا به نوع گاما در جنگل‌های بارانی آمازون، شناسایی شدند.[۲۰] این نوع ویروس دارای ۱۷ تغییر اسید آمینه منحصر به فرد است که ۱۰ مورد از آن‌ها در پروتئین سنبله‌ای آن، رخ داده‌است.[۲۱][۲۲][۲۳]

این نوع جدید در نمونه‌های جمع‌آوری شده از مارس تا نوامبر سال ۲۰۲۰ در مانائوس، ایالت آمازون وجود نداشت اما از ۱۵ تا ۲۳ دسامبر سال ۲۰۲۰ در ۴۲٪ از نمونه‌ها از همان شهر شناسایی شدند. این آمار در ۱۵ تا ۳۱ دسامبر به ۵۲٫۲٪ و طی ۱ تا ۹ ژانویه ۲۰۲۱، به ۸۵ درصد رسید.[۲۰] گاما ۲٫۲ برابر توانایی گسترش و شیوع داشته و توانایی یکسانی در آلوده کردن بزرگسالان و افراد مسن، فارغ از جنسیت آن‌ها دارد.[۲۴] عفونت‌های گاما همچنین ۱۰–۸۰٪ کشنده‌تر هستند.[۲۵][۲۶][۲۷]

یک مطالعه نشان داد که افراد کاملاً واکسینه شده با واکسن کووید-۱۹ فایزر یا واکسن کووید-۱۹ مدرنا، در مقابل این واریانت ویروس مقاومت دارند.

دلتا (نسب B.1.617.2)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سویه دلتای سارس کووید ۲

نوع دلتا، اولین بار در هند و در اکتبر سال ۲۰۲۰ کشف شد و از آن زمان در سطح بین‌المللی گسترش یافته‌است.[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

در ۳ ژوئن ۲۰۲۱، سازمان بهداشت عمومی انگلیس گزارش داد که دوازده مورد از ۴۲ مرگ و میر ناشی از نوع دلتا در انگلیس کاملاً واکسینه شده بودند و این نوع ویروس تقریباً دو برابر سریع‌تر از نسخه آلفا در حال شیوع است. همچنین در ۱۱ ژوئن، مرکز پزشکی Foothills در کلگری، کانادا گزارش داد که نیمی از ۲۲ فرد مبتلا در آن مرکز، از افراد کاملاً واکسینه شده بوده‌اند.[۳۳]

دلتا پلاس

در ژوئن ۲۰۲۱، گزارش‌هایی از یک نوع جدید دلتا با جهش K417N با عنوان «نوع نپال» منتشر شد.[۳۴] این جهش که در نوع گاما و بتا نیز وجود دارد، نگرانی‌هایی را در مورد احتمال کاهش اثر واکسن‌ها و درمان‌های آنتی‌بادی و افزایش خطر عفونت مجدد ایجاد کرده‌است.[۳۵] این نوع، که توسط سازمان بهداشت عمومی انگلستان، دلتای دارای جهشK417N نامیده شد، کووید دلتا پلاس نام گرفت.[۳۶][۳۷] در ۲۲ ژوئن، وزارت بهداشت و رفاه خانواده هند، پس از ۲۲ مورد گزارش در هند، این ویروس جدید را نوعی خطرناک اعلام کرد.[۳۸] برخی از ویروس‌شناسان برجسته معتقد هستند که به‌دلیل موارد انگشت‌شمار از مبتلایان و اطلاعات و داده‌های اندک، نمی‌توان نوع پلاس را نوعی نگران کننده اعلام کرد.[۳۹]

امیکرون (نسب B.1.1.529)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سویه امیکرون سارس کووید ۲

در ۹ نوامبر ۲۰۲۱ مورد اولین ابتلا در بوتسوانا شناسایی شد. در ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱، سازمان جهانی بهداشت آن را به عنوان سویه نگران‌کننده معرفی کرد و نام آن را از روی حرف یونانی امیکرون گذاشت.[۴۰][۴۱][۴۲]

این سویه جهش‌های زیادی داشته و یکی از تغییریافته‌ترین موارد جهش ویروس کروناست. شواهد اولیه نشان داده‌است که این سویه موارد ابتلا به ویروس را افزایش داده‌است.[۴۳]

انواع بین گونه‌ای

[ویرایش]

خوشه ۵

[ویرایش]

در اوایل نوامبر سال ۲۰۲۰، خوشه ۵، که توسط مؤسسه دولتی سرم دانمارک (SSI) به عنوان ΔFVI-spike نیز خوانده می‌شود در دانمارک کشف شد، اعتقاد بر این است که این واریانت، از طریق مزارع پرورش نوعی راسو با نام مینک و سپس از طریق گوسفندها به انسان منتقل شده‌است. در ۴ نوامبر سال ۲۰۲۰، اعلام شد که تمامی مینک‌ها برای جلوگیری از ابتلای انسان‌ها و جهت پیشگیری از وقوع جهش و تولید واریانت‌های جدید، جمع‌آوری و کشته خواهند شد. تا ۵ نوامبر سال ۲۰۲۰، حدود ۲۱۴ مورد از ابتلای بیماران به کووید ۱۹ مرتبط به مینک‌ها شناسایی شده‌است.[۴۴][۴۵] SSI هشدار داد که این جهش می‌تواند اثر واکسن‌های کووید-۱۹ در دست تولید را کاهش دهد. به دنبال قرنطینه و آزمایش‌های گسترده در دانمارک، SSI در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۰ اعلام کرد که خوشه ۵ به احتمال زیاد منقرض شده‌است.[۴۶]

این خطر وجود دارد که کووید ۱۹ از انسان به سایر حیوانات منتقل شود و با ویروس‌های دیگر حیوانات ترکیب شده و انواع جدید و بیشتری ایجاد کنند که برای انسان خطرناک است.[۴۷]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Shahhosseini, Nariman; Babuadze, George; Wong, Gary; Kobinger, Gary (2021). "Mutation Signatures and In Silico Docking of Novel SARS-CoV-2 Variants of Concern". Microorganisms. 9 (5): 926. doi:10.3390/microorganisms9050926. PMC 8146828. PMID 33925854.
  2. ↑ "Coronavirus variants and mutations: The science explained". BBC News (به انگلیسی). 2021-01-06. Retrieved 2021-02-02.
  3. ↑ Kupferschmidt K (15 January 2021). "New coronavirus variants could cause more reinfections, require updated vaccines". Science. doi:10.1126/science.abg6028. Retrieved 2021-02-02.
  4. ↑ "Don't call it the 'British variant.' Use the correct name: B.1.1.7". STAT (به انگلیسی). 2021-02-09. Retrieved 2021-02-12.
  5. ↑ "Why the WHO won't call it the 'U.K. variant', and you shouldn't either". CTV News (به انگلیسی). 2021-02-02. Retrieved 2021-02-12.
  6. ↑ For a list of sources using names referring to the country in which the variants were first identified, see, for example, Talk:South African COVID variant and Talk:U.K. Coronavirus variant.
  7. ↑ The name game for coronavirus variants just got a little easier
  8. ↑ World Health Organization (15 January 2021). "Statement on the sixth meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the coronavirus disease (COVID-19) pandemic". Retrieved 18 January 2021.
  9. ↑ Koyama T, Platt D, Parida L (July 2020). "Variant analysis of SARS-CoV-2 genomes". Bulletin of the World Health Organization. 98 (7): 495–504. doi:10.2471/BLT.20.253591. PMC 7375210. PMID 32742035. We detected in total 65776 variants with 5775 distinct variants.
  10. ↑ یورونیوز فارسی (۲۷ نوامبر ۲۰۲۱). «حاشیه‌های نامگذاری سویه جدید ویروس کرونا؛ از انتقاد پسر ترامپ تا واکنش تد کروز». یورونیوز فارسی. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۴۰۰.
  11. ↑ "Tracking SARS-CoV-2 variants". who.int (به انگلیسی). World Health Organization. Archived from the original on 2021-06-18.
  12. ↑ "SARS-CoV-2 Variant Classifications and Definitions". CDC.gov. Centers for Disease Control and Prevention. 11 February 2020.
  13. ↑ "In Oregon, Scientists Find a Virus Variant With a Worrying Mutation – In a single sample, geneticists discovered a version of the coronavirus first identified in Britain with a mutation originally reported in South Africa". The New York Times. 5 March 2021. Retrieved 6 March 2021.
  14. ↑ Chen RE, Zhang X, Case JB, Winkler ES, Liu Y, VanBlargan LA, et al. (March 2021). "Resistance of SARS-CoV-2 variants to neutralization by monoclonal and serum-derived polyclonal antibodies". Nature Medicine. 27 (4): 717–726. doi:10.1038/s41591-021-01294-w. PMC 8058618. PMID 33664494.
  15. ↑ "B.1.1.7 Lineage with S:E484K Report". outbreak.info. 5 March 2021. Retrieved 7 March 2021.
  16. ↑ "South Africa announces a new coronavirus variant". The New York Times. 18 December 2020. Retrieved 20 December 2020.
  17. ↑ Abdool Karim, Salim S. (19 December 2020). "The 2nd Covid-19 wave in South Africa:Transmissibility & a 501.V2 variant, 11th slide". www.scribd.com.
  18. ↑ Wroughton L, Bearak M (18 December 2020). "South Africa coronavirus: Second wave fueled by new strain, teen 'rage festivals'". The Washington Post. Retrieved 20 December 2020.
  19. ↑ "Japan finds new coronavirus variant in travelers from Brazil". Japan Today. Japan. 11 January 2021. Retrieved 2021-01-14.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ "Genomic characterisation of an emergent SARS-CoV-2 lineage in Manaus: preliminary findings". virological.org. 2021-01-12. Retrieved 2021-01-23. {{cite web}}: Invalid |display-authors=6 (help)
  21. ↑ Covid-19 Genomics UK Consortium (15 January 2021). "COG-UK Report on SARS-CoV-2 Spike mutations of interest in the UK" (PDF). www.cogconsortium.uk. Retrieved 25 January 2021.
  22. ↑ "P.1 report". cov-lineages.org. Retrieved 2021-02-08.
  23. ↑ Voloch, Carolina M.; et al. (2021). "Genomic Characterization of a Novel SARS-CoV-2 Lineage from Rio de Janeiro, Brazil". Journal of Virology. 95 (10). doi:10.1128/jvi.00119-21. PMC 8139668. PMID 33649194.
  24. ↑ Nascimento V, Souza V (25 February 2021). "COVID-19 epidemic in the Brazilian state of Amazonas was driven by long-term persistence of endemic SARS-CoV-2 lineages and the recent emergence of the new Variant of Concern P.1". Research Square. doi:10.21203/rs.3.rs-275494/v1. Retrieved 2 March 2021. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  25. ↑ "Brazil's Covid Crisis Is a Warning to the Whole World, Scientists Say – Brazil is seeing a record number of deaths, and the spread of a more contagious coronavirus variant that may cause reinfection". The New York Times. 3 March 2021. Retrieved 3 March 2021.
  26. ↑ "Virus Variant in Brazil Infected Many Who Had Already Recovered From Covid-19 – The first detailed studies of the so-called P.1 variant show how it devastated a Brazilian city. Now scientists want to know what it will do elsewhere". The New York Times. 1 March 2021. Retrieved 3 March 2021.
  27. ↑ Faria NR, Mellan TA, Whittaker C, Claro IM, Candido DS, Mishra S, et al. (2021-05-21). "Genomics and epidemiology of the P.1 SARS-CoV-2 lineage in Manaus, Brazil". Science. 372 (6544): 815–821. Bibcode:2021Sci...372..815F. doi:10.1126/science.abh2644. ISSN 0036-8075. PMC 8139423. PMID 33853970. Within this plausible region of parameter space, P.1 can be between 1.7 and 2.4 times more transmissible (50% BCI, 2.0 median, with a 99% posterior probability of being >1) than local non-P1 lineages and can evade 21 to 46% (50% BCI, 32% median, with a 95% posterior probability of being able to evade at least 10%) of protective immunity elicited by previous infection with non-P.1 lineages, corresponding to 54 to 79% (50% BCI, 68% median) cross-immunity … We estimate that infections are 1.2 to 1.9 times more likely (50% BCI, median 1.5, 90% posterior probability of being >1) to result in mortality in the period after the emergence of P.1, compared with before, although posterior estimates of this relative risk are also correlated with inferred cross-immunity. More broadly, the recent epidemic in Manaus has strained the city’s health care system, leading to inadequate access to medical care. We therefore cannot determine whether the estimated increase in relative mortality risk is due to P.1 infection, stresses on the Manaus health care system, or both. Detailed clinical investigations of P.1 infections are needed.
  28. ↑ "PANGO lineages". cov-lineages.org. Archived from the original on 3 June 2021. Retrieved 2021-04-18.
  29. ↑ "Coronavirus | Indian 'double mutant' strain named B.1.617". The Hindu (به انگلیسی). 8 April 2021.
  30. ↑ "India's variant-fuelled second wave coincided with spike in infected flights landing in Canada". Toronto Sun. 10 April 2021. Retrieved 10 April 2021.
  31. ↑ "Weekly epidemiological update on COVID-19 - 11 May 2021". World Health Organization. 11 May 2021. Retrieved 12 May 2021.
  32. ↑ "COVID strain first detected in India found in 53 territories: WHO".
  33. ↑ Pearson, Heide; Pullen, Lauren; Dao, Christa (11 June 2021). "AHS breaks down vaccination data of COVID-19 Delta variant outbreak at Calgary hospital". Global News. Retrieved 12 June 2021.
  34. ↑ Schraer, Rachel (4 June 2021). "'Nepal variant': What's the mutation stopping green list trips to Portugal?". BBC News. Retrieved 18 June 2021.
  35. ↑ Acharya, Bhargav; Jamkhandikar, Shilpa (23 June 2021). "Explainer: What is the Delta variant of coronavirus with K417N mutation?". Reuters. Retrieved 23 June 2021.
  36. ↑ Sharma, Milan. "New 'Delta Plus' variant of SARS-CoV-2 identified; here's what we know so far". India Today (به انگلیسی). Retrieved 2021-06-16.
  37. ↑ Cutler, Sally (18 June 2021). "'Nepal variant': what we've learned so far". The Conversation. Retrieved 18 June 2021.
  38. ↑ "India says new COVID variant is a concern". Reuters. Bengaluru. 22 June 2021. Retrieved 23 June 2021.
  39. ↑ Biswas, Soutik (23 June 2021). "Delta plus: Scientists say too early to tell risk of Covid-19 variant". BBC News. Retrieved 23 June 2021.
  40. ↑ "Classification of Omicron (B.1.1.529): SARS-CoV-2 Variant of Concern". World Health Organization. 26 Nov 2021. Retrieved 26 Nov 2021.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
  41. ↑ Parekh, Marcus; Platt, Poppie; Team, Global Health Security; Barnes, Joe (2021-11-26). "Coronavirus latest news: EU suspends all flights to southern Africa over omicron Covid variant fears". The Telegraph (به انگلیسی). ISSN 0307-1235. Retrieved 2021-11-26.
  42. ↑ Meyer, David (2021-11-16). "What's Omicron? Here's what we know and don't know about the new COVID variant that's roiling markets and air travel". Fortune (به انگلیسی). Retrieved 2021-11-26.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
  43. ↑ «جهش جدید کرونا 'اومیکرون' نام گرفت و 'سویه نگران‌کننده' طبقه‌بندی شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۷ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۱.
  44. ↑ "Detection of new SARS-CoV-2 variants related to mink" (PDF). ECDC.eu. European Centre for Disease Prevention and Control. 12 November 2020. Retrieved 12 November 2020.
  45. ↑ "SARS-CoV-2 mink-associated variant strain – Denmark". WHO Disease Outbreak News. 2020-11-06. Archived from the original on 12 November 2020. Retrieved 2021-03-19.
  46. ↑ Danish Covid mink variant 'very likely extinct', but controversial cull continues
  47. ↑ "Covid-19 and evolutionary pressure - can we predict which genetic dangers lurk beyond the horizon?". 14 June 2021: n230. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سویه‌های_سارس_کووید_۲&oldid=38599527»