نامگان سیارات
نامْگان سَیّارات[۲] مجموعهٔ نام‌های رسمی و استانداردی است که به عوارض جغرافیایی سطوح سیارات دیگر و قمرهای طبیعی آن‌ها داده شده‌است. وظیفهٔ نامگذاری این عارضه‌ها از سال ۱۹۱۹ میلادی بر عهدهٔ اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی[۳] جهانی است.
نام نوع عارضه[ویرایش]
انواع پدیده‌های جغرافیایی که در همهٔ سیارات وجود دارد به صورت زیر شناسایی و دسته‌بندی شده و اصطلاحات زیر برای آن‌ها در نظر گرفته شده‌است. نام‌های انگلیسی به صورت مفرد و جمع آمده‌اند.
| نام انگلیسی پدیده | نام فارسی | توضیح | مخفف |
|---|---|---|---|
| Albedo feature | عارضه بازتابه | ناحیه‌ای که با پیرامون خود تفاوت روشنایی نشان می‌دهد. | AL |
| Arcus, arcūs | کمانه | عارضهٔ کمانی‌شکل | AR |
| Astrum, astra | اخترک | عارضه‌های پرتوشکل بر سطح ناهید (زهره) | AS |
| Catena, catenae | رشته‌دهانه | زنجیره‌ای از دهانه‌های برخوردی | CA |
| Cavus, cavi | کاوک | فروافتادگی‌های توخالی و کاو غیرمنظم با کناره‌های شیبدار. معمولاً به صورت خوشه‌ای کنار هم وجود دارند. | CB |
| Chaos terrain | آشفته‌زمین | منطقهٔ مشخصی که عوارضی درهم و آشفته دارد. | CH |
| Chasma, chasmata | شکافه | فروافتادگی عمیق و طولانی با کناره‌های شیبدار | CM |
| Colles | ماهوره | مجموعه‌ای از تپه‌ماهورها. | CO |
| Corona, coronae | تاج‌وار | یک عارضه بیضی‌شکل. این نام فقط برای عارضه‌های روی سیارهٔ ناهید و قمری به نام میراندا استفاده می‌شود. | CR |
| Crater, craters | دهانه برخوردی | یک فروافتادگی مدور که در پی یک رخداد برخوردی پدید آمده باشد. | AA |
| Dorsum, dorsa | ستیغه | پشته‌ای کوهستانی | DO |
| Eruptive center | مرکز انفجاری | یک آتشفشان فعال بر روی قمری به نام آیو (Io). | ER |
| Facula, faculae | روزنک | نقطه‌ای روشن | FA |
| Farrum, farra | قرصک | ساختارهایی مانند نان لواش گِرد یا زنجیره‌ای از این ساختارها | FR |
| Flexus, flexūs | تورک | کوهستانی کم‌ارتفاع و قوسی‌شکل با بریدگی‌هایی مانند گوش‌ماهی بر روی آن. | FE |
| Fluctus, fluctūs | فشانک | ناحیه‌ای که با برون‌فشانده‌های آتشفشان پوشیده شده. | FL |
| Flumen, flumina | جویباره | کانالی بر قمری به نام تیتان که ممکن است حاوی مایعات باشد. | FM |
| Fossa, fossae | گوداله | فروافتادگی دراز و باریک و توخالی | FO |
| Insula, insulae | آبخوستک | جزایر یا خشکی‌های تک‌افتاده که توسط یک منطقه مایعاتی احاطه (یا تقریباً احاطه) شده‌باشد. | IN |
| Labes, labēs | لغزک | زمین‌لغزه‌ها | LA |
| Labyrinthus, labyrinthi | مازک | مجموعه‌ای از دره‌ها و کوهستان‌های جالب توجه. | LB |
| Lacus | دریاچه‌وار | یک دشت دریاچه‌مانند بر روی بهرام (مریخ)، ماه و تیتان | LC |
| Landing site name | نام نزدیک به ماه‌نشین | عوارضی بر سطح ماه که در نزدیکی محل فرود فضاپیماهای پروژه آپولو قرار دارند. | LF |
| Large ringed feature | عارضه بزرگ حلقوی | عوارض مرموز حلقه‌ای‌شکل | LG |
| Lenticula, lenticulae | لپه‌وار | لکه‌های تیره‌رنگ کوچک بر روی قمری به نام اروپا | LE |
| Linea, lineae | خطک | عارضه‌های طویل تاریک یا روشن، ممکن است خمیده یا مستقیم باشند. | LI |
| Macula, maculae | لکه‌وار | لکه‌های تیره، ممکن است شکلی نامنظم داشته‌باشند. | MA |
| maria | دریاوار | دشتهایی کروی‌شکل و بزرگ بر روی کرهٔ ماه، بهرام و قمر تیتان | ME |
| Mensa, mensae | کوهمیزه | یک برآمدگی با رویهٔ تخت با لبه‌های پرتگاهی | MN |
| Mons, montes | کوه | کوهای سطح کرات | MO |
| Oceanus | اقیانوس‌وار | یک منطقهٔ بسیار بزرگ تیره‌رنگ. تنها در مورد کرهٔ ماه استفاده می‌شود. | OC |
| Palus, paludes | مرداب‌وار | دشت‌های کوچک. تنها در مورد کرهٔ ماه و بهرام استفاده می‌شود. | PA |
| Patera, paterae | دیگ‌وار | دهانهٔ نامنظمی که لبه‌های خط‌خطی دارد. معمولاً فروافتادگی‌های بشقابی‌شکل بر فراز آتشفشان‌ها. | PE |
| Planitia, planitiae | هامونه | دشت پست | PL |
| Planum, plana | فلاته | یک فلات یا پشته بلند | PM |
| Plume | پَرَک | یک عارضه سَردفِشانی (cryovolcanic) بر روی تیتان. این اصطلاح دیگر استفاده نمی‌شود. | PU |
| Promontorium, promontoria | دماغک | یک عارضهٔ دماغه‌مانند. بیشتر بر روی ماه. | PR |
| Regio, regiones | منطقه‌وار | یک ناحیهٔ بزرگ که رنگ و نور آن با اطرافش تفاوت داشته‌باشد. | RE |
| Reticulum, reticula | توروار | الگوهای توری‌شکل بر روی ناهید | RT |
| Rima, rimae | شیاروار | شکاف‌های شیاری. بیشتر بر روی ماه | RI |
| Rupes, rupēes | پرتگاهه | شیب‌های پرتگاهی | RU |
| Satellite feature | عارضهٔ اقماری | عارضه‌ای که با عارضه کناری خود هم‌نام است. | SF |
| Scopulus, scopuli | صخره‌وار | پرتگاه قطعه‌قطعه | SC |
| Sinus | خلیج‌وار | یک دشت کوچک خلیج‌وار | SI |
| Sulcus, sulci | چینک | چین و شکن‌های نسبتاً موازی | SU |
| Terra, terrae | سرزمینه | بخش‌های خاکی بسیار بزرگ | TA |
| Tessera, tesserae | کاشی‌وار | منطقهٔ چندضلعی کاشی‌شکل. تنها در مورد ناهید (زهره) استفاده می‌شود. | TE |
| Tholus, tholi | گنبدوار | تپه یا کوه کوچک گنبدی‌شکل | TH |
| Undae | تپه‌زار | دشتی پوشیده از تپه‌ماهورها | UN |
| Vallis, valles | دره‌وار | یک دره | VA |
| Vastitas, vastitates | کویره | یک کویر بزگ. تنها عارضه با این نام کویره شمالی (Vastitas Borealis) است. | VS |
| Virga, virgae | نوارک | نواره‌ای از رنگ | VI |
دسته‌بندی اصطلاحات هر سیاره و قمر[ویرایش]
بهرام (مریخ)[ویرایش]
| نوع عارضه | فهرست کنونی | نوع نامگذاری |
|---|---|---|
| دهانه‌ها | فهرست [۱] | هنرمندان، موسیقیدانان، نقاشان و مؤلفان معروف فقید |
| ستیغه‌ها | فهرست [۲] | اخترشناسانی که مطالعاتی دقیق از سیاره‌ها داشتند. |
| گوداله‌ها | فهرست [۳] | آثار بزرگ معماری |
| کوها | فهرست [۴] | یک کوه دارد: کوه گرما (Caloris Montes) |
| هامونه‌ها | فهرست [۵] | نام‌های سیاره و ایزدبانوی ناهید در زبان‌های گوناگون |
| پرتگاهه | فهرست [۶] | کشتی‌های اکتشافی و علمی مهم |
| دره‌وار | فهرست [۷] | تأسیسات رادیوتلسکوپ |
ناهید (زهره)[ویرایش]
به جز سه عارضه، بقیه عوارض جغرافیایی سیاره ناهید نام‌های زنانه دارند. آن سه عارضه پیش از استانداردسازی نامگذاری شده‌بود. این سه عارضه عبارتند از: منطقه‌وار آلفا،[۵] منطقه‌وار بتا[۶] و کوه مکسول. (به افتخار جیمز کلارک مکسول).
| نوع عارضه | فهرست کنونی | نوع نامگذاری |
|---|---|---|
| اخترک‌ها | ندارد | ایزدبانوها و نام‌های متفرقه |
| شکافه‌ها | فهرست [۹] | ایزبانوهای شکار، ایزدبانوهای ماه |
| ماهوره‌ها | فهرست [۱۰] | ایزدبانوهای دریا |
| تاج‌وارها | فهرست [۱۱] | ایزدبانوهای باروری و زمین |
| دهانه‌ها | فهرست [۱۲] | بالای ۲۰ کیلومتر: زنان معروف؛ زیر ۲۰ کیلومتر: نام‌های معمول دختران |
| ستیغه‌ها | فهرست [۱۳] | ایزدبانوهای آسمان |
| قرصک‌ها | فهرست [۱۴] | ایزدبانوهای آب |
| فشانک‌ها | فهرست [۱۵] | ایزدبانوها، متفرقه |
| گوداله‌ها | فهرست [۱۶] | ایزدبانوهای جنگ |
| مازک‌ها | فهرست [۱۷] | ایزدبانوها، متفرقه |
| خطک‌ها | فهرست [۱۸] | ایزدبانوهای جنگ |
| کوها | فهرست [۱۹] | ایزدبانوها، متفرقه (و یک دانشمند رادار) |
| دیگ‌وارها | فهرست [۲۰] | زنان مشهور |
| هامونه‌ها | فهرست [۲۱] | قهرمانان افسانه‌ای زن |
| فلاته‌ها | فهرست [۲۲] | ایزدبانوهای آبادانی |
| منطقه‌وارها | فهرست [۲۳] | غول‌ها و تیتان‌های ماده |
| پرتگاهه‌ها | فهرست [۲۴] | ایزدبانوهای خانه و کاشانه |
| سرزمینه‌ها | فهرست [۲۵] | ایزدبانوهای عشق |
| کاشی‌وارها | فهرست [۲۶] | ایزدبانوهای سرنوشت و نیک‌بختی |
| گنبدوارها | فهرست [۲۷] | ایزدبانوها، متفرقه |
| تپه‌وارها | فهرست [۲۸] | ایزدبانوهای بیابان |
| دره‌وارها | فهرست [۲۹] | (برای عارضه‌های طویل‌تر از ۴۰۰ کیلومتر) نام سیاره ناهید در زبان‌های گوناگون؛ (کوتاه‌تر از ۴۰۰ کیلومتر) ایزدبانوهای رودخانه |
کره ماه[ویرایش]
نوشتار مرتبط: فهرست دریاوارهای کره ماه
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | دهانه‌های ماه عموماً به نام دانشمندان، هنرمندان و مکتشفان درگذشتهٔ نامی نامگذاری شده‌است. افزون بر این دهانه‌های درون و پیرامون دریای مُسکُوی[۷] به نام کیهان‌نوردان درگذشتهٔ روسی و دهانه‌های درون و پیرامون دهانه آپولو به نام فضانوردان درگذشتهٔ آمریکایی نامیده شده‌اند. در صورت کشته‌شدن فضانوردان کشورهای دیگر در مأموریت‌های آینده، قرار است همین منوال برای نام‌گذاری‌های بعدی ادامه یابد. |
| آبگیروارها (دریاچه‌وارها، دریاوارها، مرداب‌وارها و خلیج‌وارها) | نام‌های لاتین مربوط به توصیف هوا و مفاهیم انتزاعی دیگر. |
| کوها | نام‌گذاری‌شده به نام رشته‌کوهای کرهٔ زمین یا دهانه‌های مجاور. |
| پرتگاهه‌ها | نام‌گذاری‌شده به نام رشته‌کوهای مجاور. |
| دره‌وارها | نام‌گذاری‌شده به نام عارضه‌های مجاور. |
| دیگر عوارض | عوارضی که در هیچ‌یک از دسته‌های بالا جای نمی‌گیرند به نام دهانه‌های برخوردی مجاور نامگذاری شده‌اند. |
بهرام و اقمارش[ویرایش]
بهرام (مریخ)[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌های بزرگ | دانشمندان درگذشته‌ای که به مطالعه بهرام کمک کرده‌اند. نویسندگانی که داستان‌هایی در مورد بهرام نوشته‌اند. |
| دهانه‌های کوچک | روستاهای جهان با جمعیت کم‌تر از صد هزار. |
| دره‌وارهای بزرگ | نام بهرام و ستاره در زبان‌های گوناگون |
| دره‌وارهای کوچک | نام‌های باستانی و امروزی رودخانه‌ها |
| دیگر عارضه‌ها | به نام نزدیک‌ترین عارضه بازتابه در نقشه‌های اسکیاپارلی یا آنتونیادی. |
به هنگام فرود کاوشگرهای مریخ‌نشین، انواع نام‌های تفریحی و غیررسمی به تپه‌ها و صخره‌ها و گودال‌ها داده‌شده‌است. نام‌هایی مانند مارک‌های بستنی‌ها و شخصیت‌های کارتونی آمریکایی برای نمونه باب اسفنجی[۸] و دوستش پاتریک.
دیموس[ویرایش]
نام عارضه‌های دیموس مربوط می‌شود به مؤلفانی که در مورد قمرهای مریخ نوشته‌اند. هم‌اینک دو عارضهٔ نام‌گذاری‌شده بر دیموس وجود دارد یکی دهانه سویفت و دیگری دهانه ولتر. جاناتان سویفت و ولتر وجود اقمار مریخی را پیش‌بینی کرده‌بودند.
فوبوس[ویرایش]
تمامی عارضه‌های فوبوس به نام دانشمندانی که در کشف و مطالعه قمرهای بهرام سهیم بوده‌اند و همچنین شخصیت‌ها و مکان‌های داستان سفرهای گالیور نامیده شده‌اند.
قمرهای مشتری (هرمز)[ویرایش]
افراد و مکان‌ها در افسانه آمالتئا
عارضه‌های تیب به نام افراد و مکان‌ها در افسانه تیب[۹] نامگذاری شده‌اند. در حال حاضر تنها یک عارضه در تیب نامگذاری شده و آن دهانه زتوس[۱۰] است.
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| مرکزهای انفجاری فعال | به نام ایزدان و قهرمانان آتش، خورشید یا تندر. |
| رشته‌دهانه‌ها | به نام ایزدان خورشیدی |
| فشانک‌ها | به نام ایزدان و قهرمانان آتش، خورشید، تندر و آتشفشان و آهنگرهای افسانه‌ای. |
| کوهمیزه‌ها، کوها، فلاته‌ها، منطقه‌وارها و گنبدوارها | برگرفته از افسانه آیو یا کمدی الهی دانته و همچنین نام عارضه‌های مجاور. |
| دیگ‌وارها | به نام ایزدان و قهرمانان آتش، خورشید، تندر و آتشفشان و آهنگرهای افسانه‌ای. |
| دره‌وارها | برگرفته از نام عارضه‌های مجاور. |
اروپا[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| نواحی آشفته | مکان‌های افسانه‌های سلتی |
| دهانه‌ها | ایزدان و قهرمانان سلتی |
| تورک‌ها | مکان‌های افسانه اروپا |
| عوارض بزرگ حلقوی | دوایر سنگی سلتی |
| لپه‌وارها | ایزدان و قهرمانان سلتی |
| خطک‌ها | شخصیت‌ها در افسانه اروپا |
| لکه‌وارها | مکان‌های افسانه اروپا |
| منطقه‌وارها | مکان‌های افسانه‌های سلتی |
گانیمد[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها، رشته‌دهانه‌ها | ایزدان و قهرمانان مردم قدیم هلال بارور |
| روزنک‌ها | مکان‌ها در افسانه‌های مصر |
| گوداله‌ها | ایزدان و سروران اقوام باستان هلال بارور |
| دیگ‌وارها | وادی‌ها در هلال بارور |
| منطقه‌وارها | اخترشناسانی که قمرهای مشتری را کشف کردند |
| چینک‌ها | مکان‌ها در افسانه‌های اقوام کهن |
کالیستو[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| عارضه‌های بزرگ حلقوی | خانه‌های ایزدان و قهرمانان |
| دهانه‌ها | قهرمانان زن و مرد در داستان‌های شمال اروپا |
| رشته‌دهانه‌ها | مکان‌های افسانه‌ای ارتفاعات بلند |
قمرهای کیوان (زحل)[ویرایش]
شخصیت‌های افسانه یونانی دوقلوها (کَستور و پولوکس)[۱۱]
شخصیت‌های افسانه یونانی دوقلوها (کستور و پولوکس)
افراد و مکان‌ها از افسانه‌های مرگ آرتور[۱۲] نوشتهٔ توماس ملوری[۱۳]
افراد و مکان‌ها در داستان هزار و یک‌شب، نوشتهٔ برتون
افراد و مکان‌های داستان اودیسه اثر هومر
افراد و مکان‌های داستان انه‌ئید اثر ویرژیل
افراد و مکان‌های افسانه‌های آفرینش
تیتان[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| عارضه‌های بازتابه بزرگ روشن | مکان‌های مقدس و افسون‌شده از افسانه‌ها و داستان‌ها و اشعار سراسر جهان |
| عارضه‌های بازتابه بزرگ تیره | دریاهای آغازین و آب‌های افسون‌شده در افسانه‌های جهان |
| دهانه‌ها و احتمالاً دریاچه‌ها | دریاچه‌های همهٔ قاره‌های جهان |
| کانال‌های نهری | رودخانه‌های همه قاره‌های جهان |
| دیگر عارضه‌ها | ایزدان خوش‌بختی، آشتی و هماهنگی در فرهنگ‌های جهان |
ایزدان خورشید وماه
مکان‌ها و افراد در سرود رولاند[۱۴] (ترجمه سیرز[۱۵])، قدیمی‌ترین اثر در زبان فرانسه
فوبه[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | نام افراد مرتبط با فوبه، یکی از شخصیت‌های اساطیر یونانی و افراد داستان آرگوناتیکا اثر آپولونیوس رودیوس یا گایوس والریوس فلاکوس. |
| دیگر عارضه‌ها | مکان‌ها در داستان آرگوناتیکا. |
قمرهای اورانوس[ویرایش]
ارواح و پریان خبیث در افسانه‌ها
شخصیت‌ها و مکان‌ها در نمایشنامه‌های شکسپیر
ارواح منفرد
ارواح بدطینت افسانه‌ای
شخصیت‌های زنانه و مکان‌ها در رمان‌های شکسپیر
افراد و قهرمان‌های تراژدی‌های شکسپیر
- قمرهای کوچک:
هم‌اینک پدیده‌های موجود بر سطح اقمار کوچک اورانوس نامگذاری نشده‌اند البته نوع نامگذاری در نظر گرفته شده برای این عارضه‌ها، نام قهرمانان زن در نمایشنامه‌های شکسپیر و پوپ است.
قمرهای نپتون[ویرایش]
ارواح و ایزدان و ایزدبانوهای آب، غیر رومی و غیر یونانی.
- تریتون نام‌های رومی و یونانی و همچنین ارواح آب، فواره‌ها و آبفشان‌های معروف.
- نرئید
هنوز پدیده‌ه‌های جغرافیایی این قمر شناخته‌شده و نامگذاری نشده‌اند. پس از کشف، قرار است نام نرئیدها (پریان دریایی افسانه‌های یونان) بر آن‌ها گذارده‌شود.
- قمرهای کوچک:
پدیده‌ه‌های جغرافیایی دیگر قمرها قرار است پس از کشف، به نام ایزدان و ایزدبانوهای افسانه‌های نپتون و پوزئیدون نامیده شوند.
پلوتو[ویرایش]
هم‌اینک عارضه‌های این سیاره هنوز نامگذاری نشده‌اند زیرا با تلسکوپ‌های فعلی تشخیص دقیق آن‌ها میسر نیست. قرار بر اینست که پس از کشف این عارضه‌ها، چه از طریق تلسکوپ‌های بهتر و چه بعد از گذر فضاپیمای روباتیک افق‌های جدید[۱۶] از کنار پلوتو، عارضه‌های جغرافیایی این سیاره به نام ایزدان جهان زیرین نامگذاری بشوند.
سیارک‌ها[ویرایش]
ایدا ۲۴۳[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | غارهای جهان |
| ستیغه‌ها | همکاران در پروژه گالیله |
| منطقه‌وارها | کاشف آیدا و مکان‌های مربوط به وی |
(۲۴۳) ایدا یک داکتیل[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | داکتیل (موجودات افسانه‌های) از کوه ایدا در جزیره کرت |
گاسپرا ۹۵۱[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | چشمه‌های آب معدنی جهان |
| منطقه‌وارها | کاشف گاسپرا و همکاران در پروژه گالیله. |
ماتیلده ۲۵۳[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | میدان‌های زغال‌سنگ و حوضه‌های آبخیز جهان |
اروس ۴۳۳[ویرایش]
| نوع عارضه | نوع نامگذاری |
|---|---|
| دهانه‌ها | نام‌های افسانه‌ای شهوانی |
| منطقه‌وارها | کاشفان اروس |
| ستیغه‌ها | دانشمندان سهیم در کشف و مطالعهٔ اروس |
پانویس[ویرایش]
- ↑ Andrees Allgemeiner Handatlas
- ↑ Planetary nomenclature
- ↑ International Astronomical Union
- ↑ Kuiper quadrangle
- ↑ Alpha Regio
- ↑ Beta Regio
- ↑ Mare Moscoviense
- ↑ SpongeBob SquarePants
- ↑ Thebe myth
- ↑ Zethus
- ↑ Castor and Pollux
- ↑ Le Morte d'Arthur
- ↑ Thomas Malory
- ↑ Chanson de Roland
- ↑ Sayers
- ↑ New Horizons
منابع[ویرایش]
- The above article were adapted from the public domain work United States Geological Survey Gazetteer of Planetary Nomenclature
- Mapping and Naming the Moon: A History of Lunar Cartography and Nomenclature, E. A. Whitaker, 1999, ISBN 0-521-62248-4.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
- 'Planetary Names: How do we come up with them?'، انجمن سیارات weblog article by Rosaly Lopes، IAU WGPSN member
- Members of the WGPSN
- Planetary Maps: Visualization and Nomenclature Cartographica ۴۱/۲ ۲۰۰۶
- Development of a Local Toponym System at the Mars Desert Research Station Cartographica ۴۲/۲ ۲۰۰۷