عصر هلنیستی
عصر، تمدن یا دوره هِلِنیستی (از یونانی باستان Ἑλληνισμός، به معنای «یونانی بودن») دورهای از تاریخ یونان باستان است که از به قدرت رسیدن اسکندر مقدونی در سال ۳۳۶ پیش از میلاد آغاز شد[۱]و با پیوستن مصر بطلمیوسی — آخرین دولت هلنیستی — به امپراتوری روم در سال ۳۰ پیش از میلاد پایان یافت.[۲]
این مرزبندیهای تاریخی بیشتر برای تاریخ سیاسی معنا دارند، چون از میانه سدهٔ دوم پیش از میلاد بیشتر یونانیها زیر فرمان مستقیم یا غیرمستقیم رومیان یا اشکانیان قرار گرفته بودند. اما در تاریخ فرهنگی، هلنیسم فقط ادامهٔ جریانهای پیشین نبود، بلکه نفوذش حتی بعد از دورهٔ روم و تا دوران باستان متأخر هم ادامه پیدا کرد.[۳]
واژهٔ «هلنیسم» نخستین بار در میانهٔ سدهٔ نوزدهم توسط تاریخنگار آلمانی «یوهان گوستاو درویزن» به عنوان نام یک دورهٔ تاریخی به کار رفت. او هلنیسم را از زمان مرگ اسکندر (۳۲۳ پیش از میلاد) تا نبرد آکتیوم (۳۱ پیش از میلاد) و پایان آخرین دولت مقدونی–یونانی در مصر تعریف کرد. با این حال، واژهٔ hellenismós و فعل hellenizein در دوران باستان هم استفاده میشدند و معنایشان «تقلید از شیوهٔ زندگی یونانی» بود.[۴]این واژه از هلنها (نامی که یونانیان برای خود به کار میبردند) گرفته شده است.
ویژگی مهم این دوره افزایش «هلنیشدن» بود، یعنی نفوذ فرهنگ یونانی به ویژه در شرق، و در عوض تأثیر گرفتن یونانیان از فرهنگهای شرقی. جهان هلنیستی گسترهٔ بزرگی داشت: از سیسیل و جنوب ایتالیا تا یونان و هند، و از دریای سیاه تا مصر و افغانستان امروزی (آیخانم). حتی احتمالاً درگیریهای نظامی میان یونانیان و چینیان هم رخ داده است.
هلنیشدن مردم شرق باعث شد که تا سدهٔ هفتم میلادی نوعی زبان یونانی در کنار آرامی – دستکم در شهرهای سوریه – استفاده شود. این زبان «کوینه» (koine، به معنای «همگانی») نام داشت و در آسیای صغیر مدت طولانیتری هم زنده ماند. سنتهای فرهنگی هلنیسم حتی پس از فروپاشی سیاسی دولتها دوام آوردند و قرنها در روم و سپس امپراتوری بیزانس اثر گذاشتند.
تأثیرات از دیگر تمدنها
[ویرایش]
در عصر هلنیستی، یونان تحت تأثیر فرهنگی و سیاسی مصر و پادشاهیهای اشکانی و سلوکی قرار گرفت. این تأثیرات باعث تغییرات فرهنگی در یونان شد که عبارت بود از:
- تغییر در فرهنگ و هنر: هنرمندان یونانی در این دوره به سمت هنرهای مصری و شرقی روی میآوردند و از عناصر جدید در آثار خود استفاده میکردند، در این دوره، فرهنگهای یونانی، مصری، مسیحی، رومی و شرقی با هم ترکیب شدند و در نتیجه فرهنگی کاملاً جدید شکل گرفت.
- تغییر در فلسفه: فلسفه هلنیستی بر اساس افکار ارسطو و افلاطون و نظریات جدید به وجود آمد.
- تغییر در ساختار اجتماعی: پادشاهان هلنیستی باعث تغییر در ساختار اجتماعی شدند و با تأسیس شهرهای جدید، جامعههای جدید به وجود آوردند.
- تغییر در زبان: زبان یونانی در این دوره به عنوان زبان رسمی مصر و شرقی شد و بهطور گسترده در امپراتوریهای هلنیستی استفاده میشد، با گسترش فرهنگ و تمدن یونانی به سراسر جهان، هلنیسم به عنوان فرهنگ جهانی شکل گرفت و تأثیرات آن در ادبیات، هنر، معماری و سایر زمینههای فرهنگی جهان گسترش یافت.
- تغییر در مذهب: با تأسیس مذهبهای جدید مانند مذهب سریانی، مذهب مصری، و مذهب زرتشتی، تغییرات بزرگی در مذهب یونان به وجود آمد. در این دوره، مسیحیت به شکلی نسبتاً پررنگ در اروپا و سایر مناطق جهان گسترش یافت. به این ترتیب، تأثیرات مسیحیت بر فرهنگ و تمدن هلنیستی نیز قابل رویت است.
- توسعه شهرنشینی: در عصر هلنیستی، شهرهای بزرگی مانند اسکندریه و انطاکیه ساخته شدند. این شهرها با زیرساختهای پیشرفته، بناهای بزرگ و کتابخانههای قابل توجهی که در آنها وجود داشت، به عنوان مراکز فرهنگی و تمدنی شناخته میشدند.
تغییرات مذهبی
[ویرایش]یکی از تغییرات مذهبی بزرگ در عصر هلنیستی، پخش فرهنگ یونانی و هلنیسم بود. با پخش فرهنگ یونانی به سایر نواحی، این فرهنگ با دیگر فرهنگهای محلی ترکیب شد و نوعی از همزیستی فرهنگی بهوجود آمد. این همزیستی فرهنگی، بهطور خاص در میان جوامع یهودی و مسیحی نیز مشهود بود و در مواردی با ترکیب عناصر فرهنگی یونانی، یهودی و شرقی، مذاهب جدیدی مانند مسیحیت و اسلام به وجود آمدند.
همچنین در این دوره، ادیان پیشین نیز درگیر تحولاتی شدند. به عنوان مثال، در دوره هلنیستی، یهودیان به اطراف جهان پناه برده بودند و این تبعیضات انحصاریت مذهبی را به چالش کشید. برای مثال، در دوره هلنیستی، پیامبر یهودی موسی، به نام موسی ابن میمون، تلاش کرد تا تفسیری را برای تورات بیان کند که قابل درک برای مردم خارج از جامعه یهودی باشد. این تفسیر، با نام «میشناه تورات» شناخته میشود و به عنوان یکی از کتب مقدس یهودیان شناخته میشود.[۵]
تأثیر فرهنگ یهودی بر فرهنگ محلی
[ویرایش]در دوران هلنیستی، تأثیر فرهنگ یهودی بر فرهنگ محلی در بسیاری از مناطق جهان به چشم میخورد. یهودیان در این دوره به دلیل تبعیضات نژادی و مذهبی که در این دوره وجود داشت، به سایر نواحی جهان پناه برده بودند. این مهاجرتها منجر به پخش فرهنگ یهودی شد که در بسیاری از نواحی جهان، به واسطه ترکیب با فرهنگ محلی، باعث شکلگیری فرهنگهای جدید شد.
یکی از نمونههای این تأثیرات، تأثیر فرهنگ یهودی بر فرهنگ یونانی در سرزمینهای خودرویی یهودی بود. در این مناطق، یهودیان به عنوان یکی از اقلیتهایی که تحت حمایت پادشاهان یونانی قرار داشتند، زندگی میکردند.
این تعامل میان فرهنگ یهودی و یونانی، به واسطه ترکیب با هم، منجر به شکلگیری فرهنگ هلنیستی-یهودی شد که شامل عناصر فرهنگی یونانی، یهودی و شرقی بود. این فرهنگ، در نهایت به عنوان یکی از مهمترین فرهنگهای تأثیرگذار در تاریخ یهودیان شناخته میشود.
یکی دیگر از نمونههای تأثیر فرهنگ یهودی در دوران هلنیستی، تأثیر آن بر فرهنگ مصری بود. در این دوره، یهودیان به عنوان یکی از اقلیتهایی که در مصر زندگی میکردند، به تدریج با فرهنگ محلی درگیر شدند. این تعامل، در نهایت منجر به شکلگیری فرهنگ یهودی-مصری شد که عناصری از فرهنگ یهودی و مصری را ترکیب کرده بود. این فرهنگ، بر روی مذهب یهودی تأثیرات عمیقی داشت و به عنوان یکی از مهمترین فرهنگهای تأثیرگذار در تاریخ یهودیان شناخته میشود.
در کل، تأثیر فرهنگ یهودی در دوران هلنیستی بسیار گسترده و پویا بود و در بسیاری از نواحی جهان، به واسطه ترکیب با فرهنگهای محلی، منجر به شکلگیری فرهنگهای جدید شد. این تأثیرات در علوم، هنر، معماری، مذهب و سیاست قابل مشاهده بود و بهطور کلی، منجر به تحولات چشمگیری در فرهنگ جهانی شد.[۶]
تأثیر بر فرهنگ ایرانی
[ویرایش]تأثیر فرهنگ یهودی در دوران هلنیستی بر فرهنگ ایرانی نیز مشاهده شده است. در این دوران، یهودیان در بخشهایی از ایران زندگی میکردند و تعاملات فرهنگی با مردم محلی داشتند.
در این دوره، یهودیان به عنوان یکی از اقلیتهای مذهبی در ایران زندگی میکردند و با مذهب زرتشتی درگیر شده بودند. این تعاملات، به واسطه ترکیب با یکدیگر، منجر به شکلگیری فرهنگ یهودی-ایرانی شد که عناصری از فرهنگ یهودی و زرتشتی را ترکیب کرده بود.
همچنین، یهودیان در این دوره به عنوان یکی از اقلیتهایی که در ایران زندگی میکردند، به تدریج با فرهنگ محلی درگیر شدند و به ترکیب با آن پرداختند. این تعامل، در نهایت به شکلگیری فرهنگ یهودی-ایرانی که شامل عناصری از فرهنگ یهودی و فرهنگ ایرانی بود، منجر شد.[۷]
پایان دوره
[ویرایش]پایان دوره هلنیستی با ورود رومیها به صحنه تاریخی آغاز میشود. در سال ۱۴۶ پیش از میلاد، رومیها پس از تصرف تودهٔ یونان، به تصرف پایتخت هلنیستی، یعنی آتن، رسیدند و این به معنای پایان دوره هلنیستی بود. با تصرف رومیها، فرهنگ رومی به همراه خود به مناطق فراوانی از جهان گسترش یافت و فرهنگ هلنیستی نیز تحت تأثیر آن قرار گرفت.[۸]
منابع
[ویرایش]- ↑ برای ترتیب زمانی بنگرید به: پیتر فرانتس میتتاگ، تاریخ هلنیسم، برلین/بوستون، ۲۰۲۳، ص. ۱ به بعد.
- ↑ «واژهٔ هلنیسم به آخرین دورهٔ فرهنگ مستقل یونان اشاره دارد؛ یعنی بین زمان اسکندر تا ادغام نهایی در امپراتوری روم در دورهٔ آگوستوس.» منبع: تونیو هُلشر، هنر یونان، انتشارات C. H. Beck، مونیخ ۲۰۰۷، شابک 978-3-406-55491-9، ص. ۹۵.
- ↑ انجِلوس خانیوتیس مرز این دوره را مرگ امپراتور هادریان در سال ۱۳۸ میلادی میداند؛ زیرا او ادغام یونانیان در امپراتوری روم را کامل کرده بود. منبع: انجِلوس خانیوتیس، عصر فتوحات: جهان یونان از اسکندر تا هادریان، انتشارات دانشگاه هاروارد، کمبریج، ماساچوست ۲۰۱۸، شابک 978-0-674-65964-3، ص. ۴.
- ↑ واژهٔ hellenismós برای نخستین بار در کتاب مقدس (مکابیان ۴:۲، نسخهٔ اروپایی) دیده میشود.
نگاه کنید به مقالهٔ «هلنیسم» در: هاتو ه. اشمیت و ارنست فوگت (ویراستاران)، واژهنامهٔ کوچک هلنیسم، ویرایش دومِ گسترشیافته، انتشارات هاراسوویتس، ویسبادن ۱۹۹۳، شابک 3-447-03278-2، ص. ۱–۹. - ↑ Encyclopedia Britannica. (n.d.). Hellenistic Age. In Encyclopedia Britannica. Retrieved May 20, 2023, from https://www.britannica.com/event/Hellenistic-Age History.com Editors. (2019, November 18). Hellenistic Greece. In HISTORY. Retrieved May 20, 2023, from https://www.history.com/topics/ancient-greece/hellenistic-greece Mark, J. J. (2021, March 16). Hellenistic Period. In Ancient History Encyclopedia. Retrieved May 20, 2023, from https://www.ancient.eu/hellenistic-period/[پیوند مرده]
- ↑ Grabbe, L. L. (2010). Judaism from Cyrus to Hadrian. Fortress Press. Schiffman, L. H. (2011). From Text to Tradition: A History of Second Temple and Rabbinic Judaism. KTAV Publishing House, Inc. Stern, S. J. (1992). Jewish Identity in Early Rabbinic Writings. Brill.
- ↑ Tafazzoli, A. (2017). Iranian Jewish Presence: Dynamics of a Minority's Culture, History, and Community. In The Jews of Iran (pp. 19-35). Brill. Zargari, A. (2014). Iranian Jews and TheirCultural Interactions in the Hellenistic World. Journal of Persianate Studies, 7(2), 210-229. doi: 10.1163/18747167-12341267
- ↑ Walbank, F. W. (1993). The Hellenistic World (Rev. ed.). Harvard University Press.
کتابشناسی
[ویرایش]- Alexander The Great and the Hellenistic Age. Green P. ISBN 978-0-7538-2413-9