تیرانوسوروس

تیرانوسوروس رکس محدودهٔ زمانی: کرتاسه پسین، ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
اسکلت گونه‌نام از تیرانوسور پادشاه در موزه پیتسبرگ
وضعیت حفاظت
منقرض‌شده  (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	خزندگان
بالاراسته:	دایناسورها
راسته:	خزنده‌کفلان
زیرراسته:	ددپایان
تیره:	†تیرانوسورسانان
زیرخانواده:	†تیرانوسوریان
سرده:	†تیرانوسور آزبورن، ۱۹۰۵
گونه
Tyrannosaurus rex† (آزبورن، ۱۹۰۵)
مترادف
Manospondylus gigas (کوپه، ۱۸۹۲) Dynamosaurus imperiosus (آزبورن، ۱۹۰۵) Stygivenator molnari (پال، ۱۹۸۸) Dinotyrannus megagracilis (اُلشِوسک و فورد، ۱۹۹۵)

تیرانوسوروس (نام علمی: Tyrannosaurus) یک سرده از دایناسورهای گوشت‌خوار دوپا از دوره کرتاسه است. گونه نماد این سرده با نام تیرانوسوروس رکس شناخته می‌شود که به‌صورت عامیانه به تی‌.رکس مختصر می‌شود و در فرهنگ عامه دنیا ماندنی شده‌است.

تیرانوسوروس رکس که یک واژه ترکیبی به زبان یونانی به معنای «ستمگر» و «مارمولک» و واژه لاتین «پادشاه» است، بین ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش در اواخر دوره کرتاسه زندگی می‌کرد تا این‌که در اثر تغییراتی در کره زمین که بسیاری آن‌ها را ناشی از برخورد شهاب‌سنگ‌ها با کره زمین می‌نامند به زندگی آن‌ها و دیگر دایناسورها پایان داده شد. تیرانوسوروس رکس در سرزمین‌های غرب آمریکای شمالی امروزی زندگی می‌کرد و نسبت به بقیهٔ بیدادگرخزندگان از پراکندگی بیشتری برخوردار بود. همانند بیدادگرخزندگان دیگر، تیرانوسوروس نیز یک گوشت‌خوار دوپا با یک جمجمه بزرگ بود که با دم بزرگش تعادل خود را ایجاد می‌کرده‌است. نسبت به پاهای بزرگ و نیرومند عقب، دست‌های تیرانوسوروس کوچک و باریک بودند. تیرانوسوروس دایناسورهای اردک‌منقار (هادروسور) و تریسراتوپس (سه‌شاخ چهره) از شاخ‌چهره را شکار می‌کرده و برخی متخصصان نیز تیرانوسوروس را یک لاشه‌خوار می‌دانند که این فقط در صورتی اتفاق می‌افتاد که تیرانوسوروس نمی‌توانست شکار کند.

قدمت

سنگواره‌های موجود از تیرانوسورس رکس، به دو میلیون سال آخر دورهٔ کرتاسه یعنی تقریباً ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش است. این جانور در میان آخرین دایناسورهای غیرپرنده‌ای بود که پیش از وقوع رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن می‌زیستند.

تاکنون فسیل‌های بیش از ۵۰ تی‌رکس پیدا شده و اکثر آن‌ها کامل‌اند. بیش از صد سال از کشف تیرانوسوروس رکس می‌گذرد و از آن زمان از این جانور به‌عنوان یکی از درنده‌ترین، بزرگ‌ترین و قوی‌ترین جانوران تاریخ یاد می‌شود.

نخستین اسکلت تی‌رکس در سال ۱۹۰۲ توسط بارنوم براون، از دیرین‌شناسان موزه تاریخ طبیعی آمریکا کشف شد.

نمایی از سو بزرگ‌ترین تیرانوسوروس کشف‌شده

توصیف

اندازه

مقایسه جثهٔ بزرگ‌ترین ددپایان تاریخ با یکدیگر؛ تیرانوسوروس با رنگ آبی مشخص شده‌است. مساحت هر خانه، یک مترمربع است. به‌ترتیب از چپ به راست اسپینوسور (جگری)، جیگانوتوسور (سبز)، تیرانوسوروس (آبی)، ماپوسور (صورتی)، کارکارودونتوسور (نارنجی)

تیرانوسوروس از بزرگ‌ترین گوشت‌خوارهای تمام ادوار تا کنون بوده‌است. تخمین زده می‌شود که بزرگ‌ترین تیرانوسورها می‌توانستند تا ۱۳٫۲ متر طول و ۴ متر ارتفاع تا کپل داشته باشند. در مورد وزن تیرانوسوروس‌ها در سال‌های مختلف تخمین‌های مختلفی زده شده‌است. از حداکثر ۸٫۸ تن تا حداقل ۶٫۹ تن و تحقیقات بعدی وزن را بین ۷ تا ۱۰٫۶ تن تخمین می‌زنند؛ ولی جدیدترین تحقیقات وزنش را بین ۱۰ تا ۱۲ تن تخمین زده‌اند با این وجود هنوز اندازه حقیقی وزن این جانور به درستی مشخص نیست. در هر حال تیرانوسوروس بزرگ‌تر از معروف‌ترین ددپا دوره ژوراسیک یعنی آلوسور بوده‌است؛ و مقدار کمی از گوشت‌خوارهای غول‌پیکر دوره کرتاسه مثل اسپینوسور و جیگانوتوسور کوچک‌تر بوده‌است. تی‌رکس یکی از بزرگ‌ترین درندگان زمین شناخته شده‌است که حدود ۱۲٫۳ تا ۱۳٫۲ متر طول۳ تا ۴ متر ارتفاع و حدود ۱۰ تا ۱۲ تن وزن داشته‌است.

جمجمه

جمجمه تیرانوسوروس در موزه تاریخ طبیعی آمریکا

جمجمه تیرانوسوروس در مقایسه با اندازه بدنش بزرگ بود و گردن آن مانند دیگر ددپایان به‌شکل طبیعی به صورت S شکل منحنی یافته بود. این گونه آرواره‌ای مجهز به ۶۰ دندان تیز به طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر داشت و قدرت تخمینی آرواره آن ۱۰ برابر قوی‌تر از آرواره شیر امروزی بوده‌است. بررسی جای دندان‌های تیرانوسوروس بر روی استخوان دایناسورهای تریسراتوپس و ادمونتوسور نشان می‌دهد که آرواره آن قادر به شکستن استخوان بوده‌است. همچنین اسکن حفره مغز تیرانوسوروس نشان می‌دهند که پیاز بویایی در این گونه نسبتاً بزرگ بود و این موضوع به جانور در ردیابی طعمه‌های زنده و مردار کمک می‌کرد. تیرانوسوروس پس از مگالودون (گونه‌ای کوسه منقرض‌شده) دارای قوی‌ترین آرواره در بین تمام جانوران تاریخ بوده‌است.

اندام حرکتی

یک نگاره قدیمی از تیرانوسوروس اثر چارلز نایت، تا نیمه‌های قرن بیستم تصور می‌شد که تی‌رکس و سایر دایناسورهای دوپا مانند کانگروها به صورت عمود می‌ایستاند و بر روی دم خود تکیه داده و آن را روی زمین می‌کشیدند.

دستان تی‌رکس کوتاه بودند و فقط دو انگشت داشتند. اما یک گزارش چاپ نشده تا سه انگشت را در یک اثر باقی‌مانده از پنجه جانور ذکر می‌کند. با وجود دستان کوتاه پاها در مقایسه با سایر ددپایان نسبت به بدن در بلندترین اندازه بودند. دم تی‌رکس بلند و سنگین بود و گاهی شامل ۴۰ مهره می‌شد، و برای حفظ توازن بدن و سر سنگین استفاده می‌شده‌است. برای جبران بدن بسیار بزرگ جانور بسیاری از استخوان‌های سراسر اسکلت تیرانوسوروس توخالی بودند؛ که این باعث کاهش وزن جانور می‌شده‌است.

طول عمر

پیدا شدن چند نمونهٔ جوان از تیرانوسوروس این اجازه را به دانشمندان داد که بتوانند سرعت رشد این جانوران را بفهمند. کوچک‌ترین نمونه یافت شده وزنش ۲۹٫۹ کیلوگرم تخمین زده می‌شود، در حالی که نمونه‌های بزرگ و بالغ وزنی مساوی با ۱۲,۵ تن داشته‌اند. بررسی‌های بافت‌شناسی نشان می‌دهد که یک تیرانوسوروس استخوان‌هایش فقط دو سال قبل از مرگش پیر و فرسوده شده بودند. این دایناسور ۲۸ سال عمر داشته‌است که حداکثر عمر تخمین زده شده برای تیرانوسوروس است.

طبقه‌بندی

تیرانوسارید	گورگوسور     آلبرتوسور     تیرانوسارید   Dinosaur Park tyrannosaurid       داسپلتوسور       Two Medicine tyrannosaurid       تراتوفونئوس       بیستاهیورسور       لیتروناکس       تیرانوسوروس       تاربوسور     ژوکنگتیرانوس

تیرانوسوروس

نگارخانه

• 
  نگاره‌ای از تیرانوسوروس
• 
  دست تیرانوسوروس
• 
  اسکلت یافت‌شده از یک تیرانوسوروس جوان که در یازده‌سالگی مُرده است. موزه ایلینوی آمریکا
• 
  سری رشد تیرانوسوروس شامل نوزاد، جوان و بزرگسال. موزهٔ لس آنجلس آمریکا
• 
  اسکلت در موزه منچستر
• 
  در حالت جفت‌گیری
• 
  مدل بازسازی‌شده تخمینی در ورشو لهستان
• 
  اسکلت در موزه بلژیک
• 
  تیرانوسوروس در حالت استراحت
• 
  پای تیرانوسوروس
• 
  تی‌رکس و سه‌شاخ‌چهره
• 
  بازسازی هنری از تخم تیرانوسوروس بهمراه نوزاد متولد نشده‌اش بر اساس تخم‌های یافت‌شده در موزه ریودوژانیرو برزیل
• 
  مقایسهٔ تیرانوسوروس و انسان در ابعاد یک متر در یک