ادعاهای دیگران درباره میراث فرهنگی و معنوی ایران

ادعاهای دیگران دربارهٔ میراث فرهنگی و معنوی ایران شامل مواردی از میراث فرهنگی، تاریخی و معنوی ایران است که سایر کشورها مدعی آن یا در پی مصادره و ثبت آن‌ها به نام خود هستند. در برخی موارد نیز این کشورها توانسته‌اند این میراث فرهنگی-تاریخی را به نام خود ثبت کنند.

طی دهه‌های آخر سده بیستم میلادی و دهه‌های ابتدایی سده ۲۱ میلادی به خصوص پس از شروع به ثبت میراث فرهنگی و معنوی بشر توسط یونسکو (سال ۲۰۰۶ میلادی) تعدادی از میراث فرهنگی و معنوی ایران مورد ادعای دیگر کشورها قرار گرفت و حساسیت‌ها بر سر ثبت نام کشورها افزایش یافت بعضی از این میراث به عنوان میراث مشترک به ثبت رسیدند و تعدادی از آنها توسط دولت ایران درخواست پیگیری و بازبینی داده‌شد.

طبق ماده ۷ اساسنامه یونسکو، برای ایجاد هماهنگی بین یونسکو و مؤسسات ذی‌ربط، کشورهای عضو، موظف به ایجاد کمیسیونهای ملی شدند. در حال حاضر ۱۹۰ کمیسیون ملی یونسکو وجود دارد، از سال ۲۰۰۶ تعدادی از میراث کشورها از جمله ایران (نوروز، دانش ساخت لنج، قالی فارس، قالی کاشان، ورزش زورخانه‌ای، تعزیه و ...) تا کنون با نام میراث فرهنگی و معنوی یونسکو در ایران ثبت شدند.

واکنش‌های رسمی در ایران

سازمان میراث فرهنگی در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۲ اعلام کرد هر کشور در سال فقط حق دارد یک اثر یا میراث را در سازمان یونسکو به ثبت برساند و چون تعداد میراث ایران خیلی زیاد بوده برای ثبت آن به سال‌های متمادی نیاز است و ایران پیگیر مواردی که میراث مشترکند خواهد بود و حق خود را برای ثبت این میراث محفوظ می‌داند. و زمانی که کشوری محصولی را به نام خود ثبت می‌کند راه برای ثبت مشترک برای کشورهای دیگر بسته نمی‌شود.

همچنین در آبان سال ۱۳۹۲، فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی ایران از تهیه فهرست میراث قابل مصادره توسط کشورهای همسایه و ارسال آن به یونسکو به عنوان اقدامی پیشگیرانه، در آینده نزدیک خبر داد.

یوناتن بت‌کلیا نماینده اقلیت آشوری در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: در یونسکو درخواست‌هایی که زودتر ارسال می‌شود، در اولویت قرار می‌گیرد و اگر کشوری بعد از درخواست اولیه نسبت به درخواست ارسالی به یونسکو ادعایی داشته باشد به سختی می‌تواند آن ادعا را ثابت کند.

تعدادی از نمایندگان مجلس نهم معتقدند که سازمان میراث فرهنگی در قبال تأخیر در عملکرد و عدم ثبت این آثار کوتاهی کرده‌است که این مطلب در صحن علنی مجلس نیز مطرح شد. در پی این تذکرها رئیس سازمان میراث فرهنگی محمدعلی نجفی به دبیرکل یونسکو نامه‌ای نوشت مبنی بر متوقف کردن سیاست پارسی‌زدائی دولت جمهوری آذربایجان از جمله حذف اشعار فارسی نظامی که بر روی مقبره وی به صورت کاشی‌کاری بودند، و خواستار رسیدگی فوری شد.

میراث معنوی و فرهنگی مورد ادعا در فهرست یونسکو

میراث فرهنگی و معنوی‌ای که توسط دیگران ادعا شدند به شرح زیر می‌باشند.

یک اثر نگارگری که بازی چوگان را نمایش می‌دهد.

تصویری از یک قهوه‌خانه ایرانی

تصویری از نان لواش

بادگیر باغ دولت‌آباد یزد

زنی در حال نواختن تار

سفره شب یلدا

چوگان

جمهوری آذربایجان ورزش چوگان را به نام خود به ثبت رساند و علی‌رغم تلاش ایران جمهوری آذربایجان با مشترک بودن این ورزش مخالفت کرد. دولت ایران هنوز حق ثبت و مشترک شدن این ورزش را برای خود محفوظ می‌داند. این در حالی است که بیش از سه هزار سال است که در ایران بازی چوگان توسط پادشاهان و بزرگان این سرزمین برگزار می‌شود، داریوش کبیر در تخت جمشید بازی چوگان را برگزار می‌کرده است و میدان نقش جهان در اصفهان برای برگزاری بازی چوگان در پیشگاه شاهان صفوی طراحی شده است. در آثار شاعران بزرگی همچون فردوسی و رودکی به رواج این بازی در ایران بارها اشاره شده است.

قهوه‌خانه

ترکیه درخواست ثبت قهوه‌خانه را داده‌است و این در حالی است که طبق ادعای سارمان میراث فرهنگی ایران، اولین قهوه‌خانه‌ها در ایران در دوره صفویه در زمان شاه طهماسب در شهر قزوین تأسیس شده‌اند و در زمان شاه عباس اول در شهر اصفهان گسترش یافتند.

نان لواش

نوشتار اصلی: نان لواش

کشور جمهوری ارمنستان نان لواش را به عنوان میراث فرهنگی و معنوی کشورش در یونسکو ثبت کرد و ایران درخواست میراث مشترک داد. نان لواش با نام لَواش، لِواش و لَباش در بیشتر نقاط ایران شهرت دارد و پخته می‌شود که از نان‌های سنتی کهن ایرانیان است. بنا بر منابع اطلاعات کتبی، دست کم ۸۰۰ سال است که فقط از رواج و شهرت عام آن در ایران می‌گذرد. نزاری قهستانی شاعر (۶۴۵–۷۲۰ هجری قمری) در یکی از اشعارش چنین می‌گوید:

پوز خود را لویشه کردستم

تا طمع بگسلد ز قرص لواش

موسیقی عاشیقلار

موسیقی عاشیقلار توسط جمهوری آذربایجان در یونسکو به نام این کشور ثبت شد با وجودی که این موسیقی در زمان شاه اسماعیل صفوی در ایران بنیان نهاده شد.

بادگیر

دولت امارات متحده عربی بادگیر را به عنوان نماد کشورهای عربی به عنوان تندیس مسابقهٔ معماری معرفی کرد و در تلاش برای ثبت این نماد به عنوان میراث معنوی و فرهنگی است و سازمان میراث فرهنگی ایران برای ثبت این نماد به عنوان اثر ایرانی در تلاش است و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بیان کرد که ثبت این عنصر معماری به عنوان عنصر معماری ایرانی در اولویت نخستین این سازمان است.

تار

هنر اجرای آذربایجانی تار (ساخت و نواختن آذربایجانی تار) بدون نام بردن از هنرمندان ایرانی و کشور ایران توسط جمهوری آذربایجان در یونسکو به ثبت رسید داریوش پیرنیاکان به عنوان سخنگوی خانه موسیقی ایران نسبت به چنین رویدادی اعتراض کرد و مقصر اصلی را نماینده یونسکو در ایران خواند و دربارهٔ عدم اعتراض ایران به ثبت این ساز به نام کشور آذربایجان در نشست پاریس اعتراض کرد.

یلدا

جمهوری آذربایجان در پی آن است تا یلدا که یکی از آئین‌های باستانی و ملی ایران با قدمتی ۸ هزار ساله است را با نام خود ثبت کند.

موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی

به این دلیل اینکه خوانندگان موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی به زبان ترکی تکلم می‌کردند کشور جمهوری آذربایجان قصد ثبت موسیقی مقامی خراسان را داشت؛ که در پی دریافت نامه‌ای از یونسکو، ایران مدارک مورد نیاز را آماده کرد و آن را به ثبت رساند.

جنگل هیرکانی

نوشتار اصلی: روابط ایران و جمهوری آذربایجان

در ۲۱ تیر ۱۳۸۵ جمهوری آذربایجان درخواستی را مبنی بر ثبت جهانی جنگل کاسپینی-هیرکانی به یونسکو ارائه کرد. با بررسی کارشناسان این سازمان اعلام شد به دلیل اینکه سهم جمهوری آذربایجان تنها ۲۰ هزار هکتار در مقابل سهم ۲ میلیون هکتاری ایران از این جنگل متعلق به دوره ژوراسیک می‌باشد، ثبت جهانی این اثر به تنهایی به نام آذربایجان ممکن نیست. پس از آن مقامات فرهنگی ایران پیشنهادی را به آذربایجان ارائه دادند مبنی بر ثبت مشترک این اثر طبیعی. تاکنون این امر به دلیل اختلافات دو طرف میسر نشده است. از جمله موارد اختلافی این است که علی‌رغم قوانین یونسکو مبنی بر ثبت اسامی کشورهای دارای آثار تاریخی و طبیعی مشترک به ترتیب حروف الفبا در اسناد مکتوب خود، ایران مخالف ثبت نام آذربایجان پیش از نام ایران در سند این اثر است؛ با این استدلال که سهم اندک آذربایجان از این جنگل نمی‌تواند قابل قیاس در مقایسه با سهم ایران باشد که بتوان صرفاً بر اساس حروف الفبا چیدمان متن سند را مشخص کرد.

میراث فرهنگی مورد اختلاف ایران در یونسکو

نام میراث فرهنگی	دیگر کشور مدعی جز ایران	وضعیت ثبت در یونسکو
چوگان	جمهوری آذربایجان	ثبت‌شده به نام آذربایجان
قهوه‌خانه	ترکیه	درخواست ثبت توسط ترکیه
نان لواش	ارمنستان	ثبت‌شده به نام ارمنستان
موسیقی عاشیقلار	جمهوری آذربایجان	ثبت‌شده به نام آذربایجان
بادگیر	امارات متحده عربی	دو کشور در تلاش برای ثبت
هنر اجرای آذربایجانی تار	جمهوری آذربایجان	ثبت‌شده به نام آذربایجان
شب یلدا	جمهوری آذربایجان	آذربایجان در تلاش برای ثبت
موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی	جمهوری آذربایجان	ثبت‌شده به نام ایران
جنگل هیرکانی	جمهوری آذربایجان	اختلاف نظر در ثبت

شخصیت‌ها

مولوی

دولت ترکیه مولوی را به عنوان شاعر ترک معرفی می‌کند.در سال ۲۰۰۷ ثبت پرونده جهانی "هشتصدمین زادسال مولوی" با نام "مولانا جلال‌الدین بلخی رومی" توسط کشور ترکیه انجام گرفت. شایان ذکر است، در سال، یک و نیم میلیون توریست از آرامگاه مولانا (شهره به دلیل خلق آثارِ مثنوی معنوی و دیوان شمس)، بازدید می‌کنند ولی آمار بازدید کنندگان از آرامگاه شمس تبریزی در خوی (ایران)، به ۲۰ هزار نفر هم نمی‌رسد.

ملانصرالدین

ایرانیان، ترک‌ها، عرب‌ها، افغانی‌ها، قفقازها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها و بوسنیایی‌ها عقیده دارند ملانصرالدین متعلق به فرهنگ آن کشور است.

خسرو معتضد معتقد است ملانصرالدین شخصیتی ایرانی بوده است و معرفی وی به عنوان یک شخصیت ترک دروغ تاریخی است. با این وجود طبق ادعای دولت ترکیه سنگ قبر ملانصرالدین در منطقه آک شهیر در نزدیکی قونیه پیدا شده‌است.

ابن سینا

ابن سینا، پزشک و شاعرایرانی نیز مورد ادعای کشورهای همسایه است. از سویی علاوه بر ترکیه کشور ازبکستان ابن‌سینا را ازبک می‌خواند. شبکه خبری بی‌بی‌سی نیز در یکی از برنامه‌هایش از عنوان دانشمند عرب برای ابن سینا استفاده کرد که مورد انتقاد شدید ایران قرار گرفت. همچنین دولت امارات متحده عربی جایزه اختراعات و ابداعات با نام ابن‌سینا را به صورت سالانه به مخترعین اهدا می‌کند و روبات ابن‌سینا با لباس عربی نیز ساخته شد.

شهرزاد قصه‌گو

شهرزاد قصه‌گو زنی ایرانی است که به دلیل نقش کلیدیش در داستان‌های هزار و یک شب که قصه‌ای است که ابتدایی‌ترین نسخهٔ آن به زبان عربی موجود است و نسخهٔ فارسی آن در دسترس نیست، از اینرو در سطح جهان شهرزاد را نیز به عنوان فردی عرب می‌شناسند.

فردوسی

در مراسم بزرگداشت انتخاب «غزنین» به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۳، وزیر و سفیر افغانستان در صحبت‌هایش فردوسی را برخاسته از افغانستان دانست.

فارابی

رئیس فرهنگستان هنر قزاقستان ملیت فارابی را قزاقستانی دانست که با واکنش شدید مجامع ادبی و علمی ایران مواجه شد و از سوی دیگر رادیو و تلویزیون دولتی کشور ترکیه با انتشار گزارشی نسبتاً مفصل از معتقدان به ایرانی بودن این فیلسوف بزرگ انتقاد کرده و تأکید کرده است که این شخصیت علمی، ترک بوده است.

عمر خیام

روزنامه القبس چاپ کویت عمر خیام را دانشمند و ریاضی‌دان عرب و ستاره‌شناس ایرانی معرفی کرد و طی مقاله‌ای بیان کرد که وی شاعر نبوده وشعرهایش را دیگران برایش سروده‌اند.

نظامی گنجوی

نوشتار اصلی: کارزار نمایاندن نظامی به عنوان شاعر ملی آذربایجان

دولت جمهوری آذربایجان اشعار کاشی‌کاری‌شده فارسی بر روی بدنهٔ مقبره نظامی که به فارسی بودند را با اشعار ترکی جایگزین کرد. و سفیر جمهوری آذربایجان در لندن به معرفی نسخه خطی خمسه نظامی گنجوی، به عنوان اثر فرهنگی ایرانی، در کتابخانه ملی انگلستان اعتراض کرد.

نظامی دربارهٔ ایران چنین می‌گوید:

همه عالم تن است و ایران دل		نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که‌ایران دل زمین باشد		دل زتن به بود، یقین باشد

خواجه نصیرالدین طوسی

در سال ۲۰۱۳ میلادی، پایگاه جستجوگر گوگل، به مناسبت ۸۱۲ امین سالگرد تولد خواجه نصیرالدین طوسی، تصویری از وی در وبسایت خود گذاشت که در کشورهای عربی قابل دسترسی بود. به گفته بی‌بی‌سی، در این عکس بر ایرانی‌تبار بودن این دانشمند تأکید شده بود که واکنش‌هایی را در کشورهایی عربی درپی‌داشت.

ابوریحان بیرونی

شبکه تی‌آرتی ترکیه طی برنامه‌ای ابوریحان بیرونی و فارابی و ابن سینا را به عنوان مفاخر تاریخی ترکیه معرفی کرده‌است.

بیهقی

در مراسم بزرگداشت انتخاب «غزنین» به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۳، وزیر و سفیر افغانستان در صحبت‌هایش بیهقی را به غزنین در افغانستان نسبت داد.

پوریای ولی

پوریای ولی یکی دیگر از مفاخر ایران‌زمین است که به دلیل ناآگاهی به دست فراموشی سپرده‌شده‌است. افغانستان برای ثبت ملی و ادعای مقبره پوریای ولی اقدام به سندسازی کرده است و این در حالی است که مقبرهٔ پوریای ولی در شهر خوی قرار دارد.

جانوران

شیر ایرانی تنها در پارک ملی «گیر» هند به صورت طبیعی زندگی می‌کند و مسئولان دولت هند برای تغییر نام علمی شیر ایرانی به شیر هندی تلاش می‌کنند

جستارهای وابسته

• میراث فرهنگی و معنوی ایران در یونسکو
• تحریف نام خلیج فارس
• کارزار نمایاندن نظامی به عنوان شاعر ملی آذربایجان
• فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو
• حافظه جهانی یونسکو
• سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
• پان‌ترکیسم و جعل تاریخ