آدامس

آدامس

آدامْس نوعی جویدنیِ مصنوعی است که برای تازه کردن دهان یا بوبَری یا سرگرمی و مزیدن به‌کار می‌رود. در قدیم به گونه‌ای آدامسِ رایج در ایران سَقِّز گفته می‌شد.

مواد تشکیل‌دهندهٔ آدامسهای امروزی عبارتند از پایهٔ آدامس (۳۰٪)، شیرین‌کننده‌ها (۵۹٪)، شیرین‌کننده‌های قوی (۰٫۵٪)، نرم‌کننده‌ها (۲٪)، شیرهٔ ذرت (۱۰٪)، طعم‌دهنده‌ها (۴٪)، اجزاء فعال (۵٪) و رنگ‌های خوراکی.این آدامس‌ها توسط توماس آدامزآمریکایی تولید شده‌بود که از نخستین سازندگان آدامس‌ها به‌شکل امروزی بود. وی آدامس تولیدیِ خود را سقّزِ جویدنیِ نیویورکیِ آدمز (به انگلیسی: Adams New York Chewing Gum) نام گذاشت.

آدامس‌های ویژه:

۱- آدامس نیکوتین‌دار ۲- آدامس بادکنکی ۳- آدامس‌های حاوی ویتامین‌ها، که ویژهٔ کودکان تهیه می‌شود.

تاریخچه

اجداد آدامس‌های جویدنی از روییدنی‌های طبیعی ساخته می‌شدند و فقط به دنبال چیزی برای جویدن بودند. در جویدنی‌های اولیه به فواید تغذیه‌ای یا تحریک اشتها یا تمیز کردن دندان یا تمیز کردن تنفس توجه نمی‌شد. در قدیم صمغ به‌دست‌آمده از قطران پوست درختِ غان را می‌جویده‌اند. پارافین هم یک پایهٔ آدامس رایجِ دیگر بود، گرچه نمی‌توان آن را تا زمانی که در دهان گرم و مرطوب شود، جوید. نوعی آدامس طبیعی از دیر باز در ایران وجود داشته که به آن سقّز می‌گویند.

پیشینهٔ آدامس‌های امروزی به دههٔ ۱۸۶۰ میلادی بازمی‌گردد؛ هنگامی که ماده‌ای به نام چیکله (chicle) تولید شد.

سده‌هاست که از آدامس برای تمیز کردن دهان یا خوشبو کردن تنفس استفاده شده‌است. اولین روش آدامس‌سازی در سال ۱۸۶۹ (۱۴۸ سال پیش) ابداع شد و ۵۹ سال بعد، یعنی در سال ۱۹۲۸، آدامس‌هایی تولید شد که مواد دارویی به آن‌ها اضافه می‌شد تا هنگام جویدن، مصرف‌کننده آن‌ها را دریافت کند.

اولین آدامس طعم‌دار توسط یک داروساز به نام جان کولگان در دهه ۱۸۶۰ اختراع شد. کولگان، شکر پودر شده را با شیره انگم خوشبو (بالزام) به عنوان طعم‌دهنده مخلوط کرد و آدامس‌های باریکی را ساخت و نام آن را تافی تلو گذاشت.

امروزه اغلب از شیرین‌کننده‌های مصنوعی، ازقبیل ساخارین، آسپارتام، آس سولفام و سیکلامات جهت طعم‌دار کردن آدامس‌ها استفاده می‌شود. مقدار موجودِ چنین شیرین‌کننده‌هایی در موادی ازقبیل برخی مواد شیرین ازجمله نوشابه‌های رژیمی و آدامس‌ها آنقدر نیست که از حد مجاز بیشتر شود؛ بنابراین، خطری مصرف‌کنندگان را تهدید نمی‌کند.

فرآیند تولید

در مرحله اول، بیس آدامس از طریق فرآیند ذوب یا غربال به دست می‌آید. سپس ترکیباتی مثل طعم‌دهنده و شیرین‌کننده به آن افزوده می‌شود.

درمان با آدامس

در سال ۱۹۹۱، تشکیلات دارویی (فارماکوپه) اروپا، طرح استفاده از آدامسی را داد که به کمک آن بیماری‌های دهانی یا بیماری‌های سایر نقاط بدن به‌کمک موادی که از راه دهان یا دستگاه گوارشی جذب می‌شوند قابل درمان هستند. با جای دادن مواد دارویی در ترکیبات محلول در آب یا در ترکیبات محلول در چربی، می‌توان این داروها را خیلی سریع (در عرض ۱۰–۱۵ دقیقه) پس از آغاز جویدن آدامس یا به‌کندی (طی ساعت‌ها) به بدنِ فرد رساند. از این داروها می‌توان فلوراید (برای درمان و کاهش پوسیدگی‌های دندان)، کلرهگزیدین (که یک ضدعفونی‌کنندهٔ موضعی است)، نیکوتین (برای کاهش کشیدن سیگار یا ترک آن، با دریافت نیکوتین سیگار از طریق جویدن آدامس)، آسپیرین (ضد درد و التهاب)، دیمن هیدرینات (برای بیماری‌های روانی ـ هیجانی)، دیفن هیدرامین (داروی ضدحساسیت)، نیترات میکونازول (درمانگر بیماری قارچی کاندیدیاز یا همان برفک دهانی)، آنتی اسیدها (در تسکین و درمان ناراحتی معده)، و کافئین (به‌عنوان کاهش‌دهندهٔ خواب) را نام برد. جویدن آدامس به‌ویژه برای کودکان به‌عنوان روشی برای دریافت داروها بیشتر مورد توجه است.

مضرات و منافع آدامس

نکات منفی درمورد آدامس

• استفاده از برخی خمیردندان‌ها و برخی آدامس‌ها بیش از خرابی دندان‌ها، موجب انتقال و حفظ باکتری‌هایی می‌شود که عفونت ایجادشده توسط آن باکتری‌ها در بدن، نهایتاً موجب ایجاد یا تشدید بیماری‌های قلبی می‌شود.
• جویدن برخی آدامس‌ها موجب افت فشار خون مینیمم و افزایش ضربان قلب در بیماران قلبی می‌شود و احتمال خطر را در آنان افزایش می‌دهد.
• گاهی جویدن آدامس‌های شیرین‌شده با برخی شیرین‌کننده‌ها موجب بروز واکنش‌های حساسیتی در برخی افراد می‌شود. درضمن، پژوهشگران اعلام کرده‌اند که جویدن آدامس در بعضی افرادِ حساس و مستعد، موجب تحریک دستگاه گوارش می‌شود. به‌علاوه، مطالعه‌ای دیگر، مؤید بالا رفتن احتمال خطر سرطان زبان در کسانی بود که زیاد از آدامس‌های با طعم دارچین استفاده کرده‌بودند.
• مصرف آدامس‌های حاوی کافئین (مادهٔ تسکین‌دهندهٔ موجود در قهوه) ممکن است به‌قدری بر خوابِ افراد اثر کند که موجب بی‌خوابی آنان شود.

افزون بر زیانهایی که شماری از پژوهشگران برای جویدن آدامس یاد می‌کنند، مواردی از پریدنِ آدامس به ریهٔ افراد و خطرات گوناگون برای آن ذکر شده‌است. برخی از پژوهشگران بیان کرده‌اند که جویدن آدامس برای کسانی که بیهوشیِ پیش از جراحی در پیش دارند بسیار خطرناک است و همین کار ممکن است باعث مسدود شدن ریه شود؛ بنابراین، افرادی که قرار است جراحیِ لوزه بر روی آن‌ها صورت گیرد، باید از جویدن آدامس در روزِ جراحی خودداری کنند. همچنین، جویدن آدامس قبل از جراحیِ گوارشی با افزایش ترشحات گوارشی، احتمال خطر را افزایش می‌دهد.

• جویدن طولانی مدت آدامس می‌تواند به مفصل گیجگاه فکی آسیب رسانده یا پرکردگی‌های دندان‌ها را از جای خود خارج می‌سازد.
• آزادسازی جیوه: اگر در دندان‌هایتان پرکردگی‌هایی از جیوه دارید، جویدن آدامس می‌تواند موجب آزادسازی نوروتوکسین که نوعی سم است و به عصب آسیب می‌رساند، شود. بنابر تحقیقات مشخص شده‌است که با هربار آدامس جویدن، بخار جیوه مربوط به پرکردگی‌های آمالگام آزاد شده و بسرعت راهش را به درون جریان خون باز می‌کند و فرآیندهای اکسایشی در بافت‌های بدن رخ می‌دهد. اگر در دندان‌هایتان پرکردگی دارید هرگز آدامس نجوید.
• سردرد: محققان روی ۳۰ نفر در سنین شش تا نوزده ساله که هریک به آدامس جویدن عادت داشتند و به سردردهای مزمن مبتلا بودند به تحقیق پرداختند. پس از یک ماه مصرف نکردن آدامس، سردردهای ۱۹ نفر کاملاً ناپدید شد و هفت نفر دیگر نیز کمتر از درد گله داشتند و وقتی این افراد جویدن آدامس را پس از چند روز از سر گرفتند دردهایشان بازگشت.

نکات مثبت درمورد آدامس

• بهبود حافظهٔ عملی و افزایش توان یادگیری کوتاه‌مدت و بلندمدت. نکتهٔ قابل توجهِ دیگر این‌که برخی از محققان اعلام کرده‌اند جویدن آدامس، بخش جلوی شبکهٔ مغزی را فعال‌تر می‌کند و موجب پردازش بهتر اطلاعات مغز انسان می‌شود.
• محققان معتقدند که نه‌تنها عضلات دهان، بلکه فعالیت عضلهٔ زبان نیز، هنگام جویدن آدامس افزایش می‌یابد و به دفع مواد سمی گروهی از عضلات بدن کمک می‌کند.
• نتایج بعضی دیگر از تحقیقات، نشانگر تأثیر مثبت جویدن آدامس در کاهش موارد رفلاکس بوده‌است. درضمن، جویدن آدامس درحین پیاده‌روی، از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری می‌کند.
• به نظر برخی از محققان، استفاده از آدامس موجب کاهش احتمال خون‌ریزی لثه و تشکیل پلاک‌های دندانی می‌شود.
• جویدن آدامسی که حاوی گزیلیتول (زایلیتول) یا سوربیتول (انواعی از قندها که دارای بنیان‌های الکلیِ شیمیایی با جذبِ کُند هستند و از آن‌ها برای ساخت مربای دیابتی‌ها استفاده می‌شود) باشد، نه‌تنها به رشد باکتری‌ها کمک نمی‌کند و باعث افزایش پوسیدگی دندان‌ها نمی‌شود، بلکه به کاهش پوسیدگی نیز کمک می‌کند. اثر جویدن آدامس‌های گزیلیتول و فلوراید، حتی از محلول‌های کلرهگزیدین و آمین فلوراید هم بهتر است، گرچه استفاده از مسواک و خمیردندان در جلوگیری از پوسیدگی دندان تأثیر بهتری دارد.

مطالعاتی حتی بر روی سالمندان هم انجام شده، و نتیجه این بوده که جویدن آدامس در سالمندانِ ساکنِ خانه‌های سالمندان، موجب بهبود سلامت دهان و دندان آن‌ها می‌شود.

• برخی محققان بر این باورند که گزیلیتول در جلوگیری از اوتیت میانی (گوش‌درد) در افرادی که به‌دفعات از آدامس‌های حاوی این ماده جویده‌باشند، مؤثر است.

نتیجه

با توجه به آنچه ذکر شد، به‌نظر می‌رسد در کل، جویدن آدامس‌های بدون قند به‌صورت متناوب (و نه دائمی)، می‌تواند اثرات سودمند به‌همراه داشته‌باشد؛ گرچه جویدن طولانی‌مدت یا عادت شدن جویدنِ آدامس، قابلیت تأیید قطعی ندارد.

در ضمن، باید توجه داشت که جویدن آدامس نباید بر دریافت غذایی تأثیر بگذارد یا با کاهش حس تشنگی (به‌طور کاذب) ما را از مصرف مایعات بازدارد.

جستارهای وابسته

• آدامس بادکنکی