گودو (موتور بازی)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
موتور گودو
نماگرفتی از ویرایشگر در گودو ۳٫۴
نماگرفتی از ویرایشگر در گودو ۳٫۴
نویسنده(های)
اصلی
  • خوان لینیتسکی
  • آریل منزور
انتشار ابتدایی۱۴ ژانویه ۲۰۱۴؛ ۱۰ سال پیش (۲۰۱۴-14}})[۱]
انتشار پایدار
4.2.2[۲] ویرایش در ویکی‌داده
۱۸ آوریل ۲۰۲۴؛ ۱۱ روز پیش (۱۸ آوریل ۲۰۲۴-خطا: زمان نامعتبر}})
مخزن
نوشته‌شده باC++[۳]
سیستم‌عاملمایکروسافت ویندوز، مک‌اواس، لینوکس، اندروید، وب، فری‌بی‌اس‌دی، نت‌بی‌اس‌دی، اوپن‌بی‌اس‌دی[۴]
بن‌سازه رایانش§ پلتفرم‌های پشتیبانی شده را ببینید
حجم۲۸–۱۸۹٫۳ مگابایت (متفاوت بر اساس سیستم عامل)[۵]
در دسترس به۳۶ زبان
فهرست زبان‌ها
عربی، اسپانیایی آرژانتینی، برزیلی پرتغالی، بلغاری، کاتالان، چکی، هلندی، انگلیسی، اسپرانتو، فنلاندی، فرانسوی، گالیستایی، آلمانی، یونانی، عبری، مجارستانی، اندونزیایی، ایتالیایی، ژاپنی، کره‌ای، لتونی، مالایی، نروژی بوکمالی، لهستانی، پرتغالی، رمانیایی، روسی، اسلواکی، چینی ساده شده، اسپانیایی، سوئدی، تایلندی، چینی سنتی، ترکی، اکراینی، ویتنامی
گونهموتور بازی
پروانهپروانه ام‌آی‌تی
وبگاه

گودو (‎/ˈɡɒdoʊ/‎[الف]; انگلیسی: Godot) که به گودوت نیز مشهور است، یک موتور بازی چندبستری، آزاد و متن‌باز می‌باشد که تحت پروانه ام‌آی‌تی منتشر شده‌است. گودو در ابتدا توسط توسعه‌دهندگان نرم‌افزار آرژانتینی، خوان لینیتسکی و آریل منزور[۶] برای چندین شرکت در آمریکای لاتین پیش از انتشار عمومی آن در سال ۲۰۱۴، توسعه داده شد.[۷] محیط توسعهٔ این موتور بازی‌سازی برروی بسیاری از سیستم‌عامل‌ها قابل اجرا بوده و می‌تواند به چندین بستر دیگر خروجی بگیرد. گودو برای ایجاد بازی‌های ۲بعدی و ۳بعدی طراحی شده‌است که هدف آنها بسترهای رایانهٔ شخصی، تلفن همراه و وب می‌باشد، همچنین گودو می‌تواند برای توسعهٔ نرم‌افزارهای غیربازی از جمله ویرایشگرها نیز استفاده شود.

ویژگی‌ها[ویرایش]

گودو به توسعه‌دهندگان بازی‌های ویدئویی اجازه می‌دهد تا بازی‌های سه‌بعدی و دوبعدی را با استفاده از چندین زبان برنامه‌نویسی مانند سی‌شارپ، سی‌پلاس‌پلاس و جی‌دی‌اسکریپت ایجاد کنند.[۸] گودو برای آسان‌سازی تجربه توسعه، از سلسله مراتبی شامل گره‌ها (Node) استفاده می‌کند.[۹] کلاس‌ها (Class) می‌توانند از گره‌ای پایه گرفته شوند تا نوع گره‌های تخصصی‌تری ایجاد کنند که ویژگی‌ها و رفتارهای گره پایه را به ارث می‌برند. گره‌ها در داخل «صحنه‌ها» (Scene) سازمان‌دهی می‌شوند که قابل استفاده مجدد، قابل نمونه، ارثی و گروه‌های تودرتو از گره‌ها هستند. همه منابع بازی، از جمله اسکریپت‌ها و دارایی‌های گرافیکی، به‌عنوان بخشی از سیستم فایل رایانه ذخیره می‌شوند (و نه در پایگاه داده). این راه حل ذخیره‌سازی برای تسهیل همکاری بین تیم‌های توسعه بازی با استفاده از سیستم‌های کنترل نسخه نرم‌افزار در نظر گرفته شده‌است.[۱۰]

پلتفرم‌های پشتیبانی شده[ویرایش]

این موتور از استقرار در چندین پلتفرم پشتیبانی می‌کند و اجازه می‌دهد تا تنظیمات فشرده‌سازی بافت و وضوح را برای هر پلتفرم مشخص کنید. نسخهٔ وبگاه تنها برای پلتفرم‌های ویرایشگر فایل‌های باینری ارائه می‌دهد و خروجی گرفتن از پروژه‌ها به پلتفرم‌های دیگر، در ویرایشگر گودو انجام می‌شود.

ویرایشگر گودو که برای ساخت بازی‌های گودو استفاده می‌شود، از پلتفرم‌های زیر پشتیبانی می‌کند:

گودو از خروجی‌گیری پروژه‌ها به پلتفرم‌های بیشتر، از جمله همه پلتفرم‌های ویرایشگر پشتیبانی می‌کند. پلتفرم‌هایی که در حال حاضر از گودو ۴٫۰ پشتیبانی می‌شوند:[۱۶]

موتور گودو را می‌توان برروی کنسول‌ها اجرا کرد، اما بیشتر کنسول‌های پرطرفدار به‌طور رسمی از آن پشتیبانی نمی‌کنند، زیرا آنها اجازه نمی‌دهند که کدهای خاص پلتفرم‌شان تحت مجوز منبع‌باز منتشر شود. بازی‌های را می‌توان به کنسول‌ها از طریق شرکت‌های شخص ثالث پورت کرد.[۱۸][۱۹] یک شرکت تجاری که توسط برخی اعضای رهبری گودو تأسیس شده، اعلام کرده‌است تا طرح‌هایی برای خدمات پورت کردن بازی‌های گودو ۴٫۰ به پلتفرم‌های مایکروسافت، نینتندو و سونی ارائه دهد.[۲۰][۲۱]

برای معماری‌های سی‌پی‌یو، گودو به‌طور رسمی از x86 در تمام پلتفرم‌های دسکتاپ (۳۲ بیتی و ۶۴ بیتی در صورت وجود) و از ای‌آرام در مک‌اواس، پلتفرم‌های موبایل و پلتفرم‌های مستقل آکیولوس (۳۲ بیت و ۶۴ بیت در صورت وجود) به‌طور رسمی پشتیبانی می‌کند. پلتفرم وب از وب‌اسمبلی ۳۲ بیتی استفاده می‌کند. پشتیبانی از لینوکس ای‌آرام، ریسک پنج و پاورپی‌سی غیررسمی و آزمایشی است.[۲۲][۲۳]

اسکریپت‌نویسی[ویرایش]

گودو از انواع زبان‌های برنامه‌نویسی از جمله زبان یکپارچه جی‌دی‌اسکریپت (GDscript)، C++[۲۴] و C# برای ساخت بازی پشتیبانی می‌کند. افزون بر این، گودو شامل یک آسان‌ساز برای ایجاد پیوند با زبان‌های دیگر به‌نام جی‌دی‌نِیتیو (GDNative) می‌باشد. زبان‌های رسمی پشتیبانی شدهٔ جی‌دی‌نیتیو، شامل C و C++ می‌باشند.[۲۵] زبان‌های پشتیبانی شده توسط جامعه عبارتند از راست، نیم، هسکل، کلوژر، سوئیفت، و دی.[۲۶] همچنین برنامه‌نویسی دیداری نیز از طریق زبان داخلی ویژوال‌اسکریپت پشتیبانی می‌شد که برای معادل دیداری جی‌دی‌اسکریپت طراحی شده بود.[۱۹] ویژوال اسکریپتینگ از موتور اصلی در گودو ۴٫۰ حذف شد.[۲۷] بازی‌هایی که در مرورگر اجرا می‌شوند می‌توانند با کد جاوا اسکریپت مرورگر ارتباط برقرار کنند.[۲۸]

ویرایشگر گودو شامل یک ویرایشگر متن با سبک تورفتگی خودکار، پررنگ‌کردن نحو، تکمیل کد هوشمند، کد تاشو (Code folding) و همچنین دارای یک دیباگر با قابلیت تنظیم نقطه توقف‌ها و program stepping می‌باشد.[۲۸]

جی‌دی‌اسکریپت[ویرایش]

جی‌دی‌اسکریپت
پارادایم برنامه‌نویسیشیءگرا
توسعه‌دهندهجامعه گودو
داینامیک، داک
سیستم‌عاملچندسکویی (مولتی پلتفرم)
.gd
وبگاه
متأثر از
C, C++, پایتون
تصویری از ویرایش یک فایل جی‌دی‌اسکریپت با استفاده از ویرایشگر اسکریپت داخلی گودو ۳٫۴

گودو دارای یک زبان اسکریپت‌نویسی داخلی با نام جی‌دی‌اسکریپت (GDscript) می‌باشد.[۲۸] جی‌دی‌اسکریپت یک زبان برنامه‌نویسی سطح بالا و نوع پویا است که از دیدگاه نحوی همانند پایتون می‌باشد. برخلاف پایتون، جی‌دی‌اسکریپت برای معماری مبتنی بر صحنهٔ گودو بهینه شده‌است و می‌تواند تایپ دقیق متغیرها را مشخص کند. توسعه‌دهندگان گودو بیان کرده‌اند که بسیاری از زبان‌های برنامه‌نویسی شخص ثالث جایگزین مانند لوآ، پایتون و اسکوئیرل، پیش از تصمیم‌گیری در مورد این‌که استفاده از یک زبان سفارشی امکان بهینه‌سازی و ادغام ویرایشگر برتر را فراهم می‌کند، آزمایش شدند. در نسخهٔ ۴٫۰، ویژگی جدیدی به نام تایپد اَرِی یا آرایهٔ ماشینی (Typed array)[۲۹] برروی جی‌دی‌اسکریپت پیاده‌سازی شد. این ویژگی به کاربران این امکان را می‌دهد که بدون ایجاد تغییر زیادی در کد، به راحتی یک آرایهٔ معمولی را به ماشینی و بالعکس تغییر دهند.[۲۸]

یک برنامهٔ ساده "Hello world" را می‌توان به این صورت نوشت: 

func _ready():
print("Hello World")

برنامه‌های پیچیده‌تر، مانند برنامه‌ای که یک دنبالهٔ فیبوناچی تولید می‌کند، نیز به این‌گونه ممکن است: 

func _ready():
var nterms = 5
print("دنباله فیبوناچی:")
for i in range(nterms):
print(fibonacci(i))

func fibonacci(n):
if n <= 1:
return n
else:
return fibonacci(n - 1) + fibonacci(n - 2)

رندرگیری[ویرایش]

موتور گرافیکی گودو از اوپن‌جی‌ال ئی‌اس ۳٫۰ برای همهٔ پلتفرم‌های پشتیبانی شده استفاده می‌کند و در غیر این صورت از اوپن‌جی‌ال ئی‌اس ۲٫۰ استفاده می‌شود. وولکان در گودو ۴ و نسخه‌های پس از آن پشتیبانی شده و موجود است، همچنین امکان پشتیبانی از متال با استفاده از مالتن‌وی‌کی نیز امکان‌پذیر می‌باشد.[۳۰] این موتور از نگاشت نرمال، specularity، سایه‌های پویا با استفاده از نگاشت سایه‌ها، نورپردازی سراسری پخته و پویا و جلوه‌های تمام صفحه پس از پردازش مانند bloom، عمق میدان، رندرینگ دامنه دینامیک بالا و اصلاح گاما پشتیبانی می‌کند؛ یک زبان سایه‌زنی (Shading language) ساده شده، همانند GLSL نیز درون آن گنجانده شده‌است. سایه‌زن‌ها را می‌توان برای مواد و پساپردازش استفاده کرد. از سوی دیگر، آنها را می‌توان با دستکاری گره‌ها در یک ویرایشگر دیداری ایجاد کرد.

گودو همچنین دارای یک موتور گرافیکی دوبعدی جداگانه است که می‌تواند مستقل از موتور سه‌بعدی کار کند، اما هردوی آنها می‌توانند در یک صفحه و در یک زمان استفاده شوند، به‌طوری که ترکیب‌های پیچیده‌ای میان دوبعدی و سه‌بعدی ایجاد شود. موتور دوبعدی از ویژگی‌هایی مانند نورها، سایه‌ها، شِیدِرها، مجموعه کاشی‌ها (Tile sets)، پیمایش اختلاف منظر، چند ضلعی‌ها، انیمیشن‌ها، فیزیک و ذره‌ها (Particles) پشتیبانی می‌کند. می‌توان فضاهای دوبعدی و سه‌بعدی را با استفاده از گرهٔ 'Viewport' ترکیب کرد.

ویژگی‌های دیگر[ویرایش]

گودو حاوی یک سیستم انیمیشن با رابط کاربری گرافیکی برای انیمیشن اسکلتی، آمیختن (blending)، درختان انیمیشن (Animation trees)، مورفینگ و کات‌سین‌های بی‌درنگ است. تقریباً هر متغیری که برروی یک موجودیت بازی تعریف یا ایجاد می‌شود، می‌تواند متحرک شود.[۳۱] موتور گودو، فیزیک داخلی خود را دارد و از نسخه ۴٫x به اشخاص ثالث اجازه می‌دهد تا فیزیک خود را از طریق جی‌دی‌اکستنشن (GDExtension) ادغام کنند. در گودو ۳٫x، موتور فیزیک بولت گنجانده شده و به‌طور پیش‌فرض استفاده می‌شود.[۳۲] کتابخانهٔ ثوروی‌جی (ThorVG) امکان ایجاد رابط‌کاربری گرافیکی با منابع برداری را فراهم می‌کند.[۳۳]

تاریخچه[ویرایش]

پنل دوبعدی در گودو ۳٫۲
نماگرفتی از نسخهٔ توسعه گودو ۴٫۰ در حال اجرا با استفاده از وولکان (نسخهٔ توسعه‌دهنده، ۱۰ مهٔ ۲۰۲۱)

دوران متن‌بسته (۲۰۱۴–۲۰۰۱)[ویرایش]

توسعه گودو به دست «خوان لینیتسکی و اریل منزور» در سال ۲۰۰۷ میلادی معادل با ۱۳۸۶ هجری شمسی شروع شد.[۳۴][۳۵] پیش از متن‌باز شدن موتور، خوان و آریل شرکت کدنیکس (Codenix) را تأسیس کردند، یک شرکت مشاوره توسعه بازی که از طریق آن مجوز گودو را به شرکت‌های شخص ثالث در آرژانتین دادند.[۳۶][۳۷] لینیتسکی در یک ارائه گفت که نام «گودو»، به دلیل ارتباط آن با بازی ساموئل بکت در در انتظار گودو انتخاب شده‌است؛ زیرا نشان‌دهنده آرزوی تمام نشدنی افزودن ویژگی‌های جدید به موتور برای رسیدن به یک محصول کامل است؛ اما کامل و بی‌نقص شدن ممکن نیست.[۳۸]

دوران متن‌باز (اکنون–۲۰۱۴)[ویرایش]

فوریهٔ ۲۰۱۴–بهمن ۱۳۹۲، کد منبع گودو در گیت هاب با مجوز ام‌آی‌تی برای عموم منتشر شد.[۳۹]

۴ نوامبر ۲۰۱۵–۱۳ آبان ۱۳۹۴، گودو به حفاظت از آزادی نرم‌افزار پیوست.[۴۰]

در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۶، گودو جایزه ۲۰٬۰۰۰ دلاری پشتیبانی منبع باز موزیلا (ام‌اواس‌اس) «شریک‌های مأموریت» را دریافت کرد تا از آن برای افزودن وب‌سوکت‌ها، وب‌اسمبلی و وب‌جی‌ال ۲٫۰ استفاده شود.[۱۷] بعداً، با حمایت میگل ایکازا در سال ۲۰۱۷، گودو ۲۴۰۰۰ دلار کمک مالی از مایکروسافت دریافت کرد تا سی‌شارپ را به عنوان یک زبان برنامه‌نویسی در گودو پیاده‌سازی کند.[۴۱]

در ۲۰۲۰، گودو جایزه ۲۵۰۰۰۰ دلاری اپیک گیمز را برای بهبود رندر گرافیکی و زبان ساخت بازی داخلی موتور، جی‌دی‌اسکریپت دریافت کرد.[۴۲] در ۸ ژوئیه ۲۰۲۰، خوان لینیتسکی اشاره کرد که جایزه اپیک گیمز برای استخدام دائمی خود و جورج (مارکز) به مدت ۲ سال به منظور رایگان کردن کمک‌های مالی برای اهداف جدید استفاده می‌شود.[۴۳] در دسامبر ۲۰۲۰، گودو از ریئلیتی لَبز فیس بوک کمک مالی دریافت کرد.[۴۴] بعداً، در دسامبر ۲۰۲۱، گودو کمک مالی دیگری از آزمایشگاه‌های واقعیت متا برای کار برروی واقعیت افزوده دریافت کرد.[۴۵][۴۶]

در ۱۰ فوریه ۲۰۲۱، گودو کمک مالی ۱۲۰۰۰۰ دلاری از استودیوی بازیسازی روسی کِفیر (Kefir) دریافت کرد.[۴۷][۴۸] در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱، گودو کمک مالی ۱۰۰۰۰۰ دلاری از اوپی‌گیمز مستقر در کالیفرنیا دریافت کرد.[۴۹]

در اوت ۲۰۲۲، لینیتسکی و چندین عضو برجسته دیگر از تیم گودو، W4 Games را برای ارائه خدمات تجاری مبتنی بر موتور از جمله پورت‌های کنسول که نمی‌توانند در پایگاه کد منبع‌باز آن گنجانده شوند، تأسیس کردند.[۵۰][۲۰]

از نوامبر ۲۰۲۲، گودو در حال خروج از حفاظت از آزادی نرم‌افزار (اس‌اف‌سی) برای تشکیل بنیاد اختصاصی خود می‌باشد.[۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵]

تاریخچه نسخه‌ها[ویرایش]

دسامبر ۲۰۱۴–۲۴ آذر ۱۳۹۳، گودو به نسخه ۱٫۰ رسید، نخستین نسخهٔ پایدار ثبت و پشتیبانی از لایت‌مَپینگ، ناومِش و سایه‌زن افزوده شد.[۵۶] ۲۱ مهٔ ۲۰۱۵–۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۴ نسخهٔ ۱٫۱ با اضافه شدن «بهبود تکمیل خودکار در ویرایشگر کد، ویرایشگر دیداری شیدر، یک ای‌پی‌آی جدید برای سیستم عامل برای مدیریت صفحات و پنجره، بازنویسی موتور دوبعدی، و تقویت بسیار خروجی‌گیر بلندر کولادا، پشتیبانی جدید از ناویگِیشن پولیگان دوبعدی و یک پوسته تاریک جدید منتشر شد.[۵۷]

گودو ۲٫۰ در ۲۳ فوریهٔ ۲۰۱۶–۴ اسفند ۱۳۹۴ به نسخهٔ پایدار رسید. ویژگی‌های جدید این نسخه شامل Instancing و Inheritance بهتر صحنه، یک مرورگر فایل سیستم جدید، ویرایش چندگانه صحنه و یک اشکال‌زدای پیشرفته بودند.[۵۸][۷] به دنبال این در مرداد ۱۳۹۵ نسخه ۲٫۱، یک پایگاه داده منبع، پروفایلر و ای‌پی‌آی پلاگین را معرفی کرد.[۵۹]

گودو ۳

نسخهٔ ۳٫۰، در ۲۹ ژانویهٔ ۲۰۱۸–۹ بهمن ۱۳۹۶ منتشر و «رندرینگ سه بعدی بهبود یافته، سازگاری با واقعیت مجازی و پشتیبانی از سی‌شارپ (به وسیله مونو)» اضافه شد. همچنین موتور فیزیک پیشین یعنی Built-in 3D با موتور فیزیک بولت جایگزین شد.

گودو ۳٫۱ در ۱۳ مارس ۲۰۱۹ با ویژگی‌های قابل توجهی مانند اضافه شدن تایپد § جی‌دی‌اسکریپت ثابت، یک سیستم کلاس اسکریپت برای جی‌دی‌اسکریپت و یک رندر اوپن‌جی‌ال ئی‌اس ۲٫۰ منتشر شد.[۶۰] گودو ۳٫۲ در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰ همراه با ویژگی‌های قابل توجهی مانند بهبود اسناد گسترده، پشتیبانی بسیار بهبود یافته از سی‌شارپ و پشتیبانی از فایل‌های جی‌ال‌تی‌اف ۲٫۰ منتشر شد.[۶۱]

توسعه‌دهنده اصلی، خوان لینیتسکی، بیشتر وقت خود را در گیت هاب صرف کار برروی یک برَنچ (branch) جداگانهٔ وولکان کرد که بعداً برای نسخه ۴٫۰ به مَستِر (Master) ادغام شد،[۶۲] بنابراین کار برروی نسخهٔ ۳٫۲ بیشتر توسط سایر مشارکت کنندگان انجام شد.[۶۱] کار برروی ۳٫۲ به عنوان یک نسخهٔ پشتیبانی طولانی مدت یک سال ادامه یافت، از جمله انتشار گودو ۳٫۲٫۲ در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰. این نسخه وصلهٔ بزرگی بود که ویژگی‌هایی مانند دسته‌بندی اوپن‌جی‌ال ئی‌اس ۲٫۰ و پشتیبانی از سی‌شارپ برای آی‌اواس را اضافه کرد.[۶۳] در ۱۷ مارس ۲۰۲۱، استراتژی نسخه‌سازی تغییر کرد، همراه با یک برنچ پایدار ۳٫۳ و یک برنچ ۳٫x برای پیش‌انتقال ویژگی‌ها به نسخه ۳٫۴ در آینده تا نسخه‌سازی معنایی بهتر را منعکس کند،[۶۴]

گودو ۳٫۳ در ۲۱ آوریل ۲۰۲۱ با ویژگی‌هایی مانند پشتیبانی از ARM در مک‌اواس، باندل‌های اپلیکیشن اندروید، پشتیبانی از MP3، پشتیبانی از اُتودِسک اف‌بی‌اکس، پشتیبانی از وب‌اکس‌آر (WebXR) و یک ویرایشگر وب منتشر شد.[۶۵]

گودو ۳٫۴ در ۶ نوامبر ۲۰۲۱، پس از ۶ ماه توسعه، پیاده‌سازی ویژگی‌های ناموجود یا رفع اشکال‌هایی که برای انتشار بازی‌های دوبعدی و سه‌بعدی با گودو ۳ می‌توانند خطرناک باشند و تقویت و قابل اعتمادسازی ویژگی‌های فعلی منتشر شد.[۶۶]

گودو ۴

گودو ۴، نسخه‌ای از موتور بازی گودو است که در ۱ مارس ۲۰۲۳ منتشر شد. این نسخه، یک به‌روزرسانی بزرگ است که سیستم رندر را بازنگری می‌کند، پشتیبانی از ای‌پی‌آی گرافیکی وولکان را اضافه می‌کند، عملکرد و قابلیت استفاده جی‌دی‌اسکریپت را بهبود می‌بخشد، سیستم‌های فیزیک و انیمیشن را بهبود می‌بخشد و ویژگی‌های جدیدی از آنها را معرفی می‌کند؛ به همراه بسیاری از ویژگی‌های دیگر و رفع اشکال.

  • توسعه گودو ۴ در سال ۲۰۱۹ با بازنویسی رندر وولکان توسط خوان لینیتسکی، توسعه دهنده اصلی گودو آغاز شد.
  • در سال ۲۰۲۰، چندین مشارکت‌کننده به تیم توسعه ملحق شدند و روی جنبه‌های مختلف گودو ۴ مانند بهبودهای جی‌دی‌اسکریپت، تعمیرات اساسی موتور فیزیک، بازنویسی سیستم انیمیشن، بهبود قابلیت استفاده ویرایشگر و موارد دیگر کار کردند.
  • در ژانویه ۲۰۲۲، نخستین نسخه آلفا گودو ۴ برای آزمایش توسط کاربران منتشر شد.[۶۷] برخی از ویژگی‌های تازه، مانند روشنایی جهانی مبتنی بر SDF، پارتیکل‌های مبتنی بر جی‌پی‌یو، سایه‌های نرم پویا معرفی شدند.
  • در سپتامبر ۲۰۲۲، گودو ۴ با ثبات و عملکرد بهبود یافته به مرحله بتا رسید.[۶۸] همچنین پشتیبانی از وب‌اکس‌آر (واقعیت مجازی در وب)، پشتیبانی از سی‌شارپ برای اندروید و آی‌اواس، ویژگی‌های صوتی جدید و موارد دیگر را اضافه کرد.
  • در ۱ مارس ۲۰۲۳، گودو ۴ پس از چندین نسخه بتا و رفع اشکال، رسماً به عنوان یک نسخه پایدار منتشر شد. این نسخه پایدار با بهبود کیفیت گرافیکی، تکنیک‌های بهینه‌سازی رندر، ویژگی‌های دسترسی و موارد دیگر همراه بود.[۱۶] پس از آن، گودو ۴٫۱ در سال ۲۰۲۳ منتشر شد و ویژگی آزمایشی صحنه چند رشته‌ای، بهبودهای ویرایشگر و بهبودهای سی‌شارپ را اضافه کرد.[۶۹]

تاریخچه انتشار[ویرایش]

  • نگارش در جدول پایین به معنای نسخه می‌باشد.
ایجاز:
نگارش قدیمی
نگارش قدیمی‌تر، هنوز پشتیبانی می‌شود
نگارش جاری
آخرین نگارش پیش‌نمایش
انتشار آتی
تاریخچهٔ انتشار موتور گودو
نسخه تاریخ انتشار[۷۰] توضیحات آخرین وصلهٔ (patch) منتشرشده
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۱٫۰ دسامبر ۲۰۱۴ نخستین انتشار پایدار ۱٫۰
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۱٫۱ مهٔ ۲۰۱۵ تکمیل خودکار بهبود یافته در ویرایشگر کد، ویرایشگر دیداری شِیدِر، موتور دو بعدی بازنویسی شده و پشتیبانی از چند ضلعی ناوبری دوبعدی جدید افزوده شد. ۱٫۱
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۲٫۰ فوریهٔ ۲۰۱۶ رابط کاربری به‌روز شده و یک دیباگر پیشرفته افزوده شد. ۲٫۰٫۴٫۱
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۲٫۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۶ رونمایی از یک پایگاه داده دارایی، نمایه ساز و API پلاگین. ۲٫۱٫۶
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۰ ژانویهٔ ۲۰۱۸ یک رندر PBR کاملاً جدید و پشتیبانی از مونو (C#) افزوده شد. افزوده شدن بولت به عنوان موتور فیزیک پیشفرض. ۳٫۰٫۶
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۱ مارس ۲۰۱۹ افزودن شدن استاتیک تایپد جی‌دی‌اسکریپت، یک سیستم کلاس اسکریپت برای جی‌دی‌اسکریپت و یک رندرکنندهٔ OpenGL ES ۲٫۰. ۳٫۱٫۲
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۲ ژانویهٔ ۲۰۲۰ افزوده شدن پشتیبانی برای فایل‌های glTF 2.0 , OpenGL ES 2.0 batching, C# پشتیبانی برای آی‌اواس، و بهبود گستردهٔ مستندات. ۳٫۲٫۳
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۳ آوریل ۲۰۲۱ افزوده شدن ARM پشتیبانی برای مک‌اواس، اندروید پشتیبانی از AAB, پشتیبانی از MP3, FBX, پشتیبانی از WebXR, و یک ویرایشگر وب. ۳٫۳٫۴
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۴ نوامبر ۲۰۲۱ یک ویرایشگر تم جدید، ACES Fitted tonemapper، پشتیبانی از PWA، پشتیبانی از ورودی فیزیکی و پشتیبانی از خروجی glTF ۲٫۰ افزوده شد. ۳٫۴٫۵
نگارش قدیمی، دیگر پشتیبانی نمی‌شود: ۳٫۵ اوت ۲۰۲۲ افزوده شدن پشتیبانی از ویرایشگر در اندروید، کامپایل شیدر ناهمزمان، درون یابی فیزیک، پوشش مواد و بهبود سیستم ناوبری. ۳٫۵٫۳
نگارش آتی: ۳٫۶ نامعلوم[۷۱] انتشار جزئی بعدی گودو ۳.x (Feature set) هنوز یک کار در حال انجام دارد. مرتب‌سازی اشیاء شفاف را به صورت سه‌بعدی اضافه می‌کند. پس از ۴٫۰ به همراه ال‌تی‌اس. ۳٫۶ بتا ۴[۷۲]
نگارش قدیمی‌تر، هنوز پشتیبانی می‌شود: ۴٫۰ مارس ۲۰۲۳ افزوده شدن پشتیبانی برای API گرافیکی وولکان. تعویض از مونو به دات‌نت ۶ CoreCLR. روشنایی جهانی مبتنی بر SDF را همراه با چندین تغییر ویرایشگر و بهینه‌سازی عملکرد معرفی می‌کند. ۴٫۰٫۴
نگارش قدیمی‌تر، هنوز پشتیبانی می‌شود: ۴٫۱ ژوئیه ۲۰۲۳[۶۹] افزوده شدن ویژگی آزمایشی صحنه چند رشته‌ای (multi threading)، بهبودهای ویرایشگر و بهبودهای سی‌شارپ.[۶۹] ۴٫۱٫۲[۷۳]
نگارش پایدار جاری: ۴٫۲ نوامبر ۲۰۲۳ بازسازی ابزار انیمیشن و سیستم پارتیکل، افزوده شدن ویژگی جی‌دی‌اکستنشن، بهبود import pipeline، پشتیبانی از اف‌اس‌آر ۲٫۲ (FidelityFX یا به اختصار FSR)[۷۴] ۴٫۲٫۱[۷۵]
نگارش آتی: ۴٫۳ اوایل ۲۰۲۴ [۷۴] همگام‌سازی جی‌پی‌یو از طریق نمودارهای غیر چرخه‌ای (acycling graphs)[۷۶] ۴٫۳ توسعه‌دهنده ۴[۷۷]

کاربرد[ویرایش]

بیشتر بازی‌های استودیوی OKAM با استفاده از گودو ساخته شده‌اند؛ مانند Dog Mendonça & Pizza Boy که از افزونهٔ بازی ماجراجویی اسکوریا (Escoria adventure game extension) استفاده می‌کند.[۷۸] افزون بر این، در برنامه درسی دبیرستان‌های ویرجینیای غربی، در پی سادگی استفاده از آن برای کسانی که برنامه‌نویس نیستند به این عنوان تعریف می‌شود: «انبوهی از مواد آموزشی که از پیش برای نرم‌افزار موجود است».[۷۹]

گودو توسط د میرِر (به انگلیسی: The Mirror)، یک بستر طراحی بازی مانند روبلاکس استفاده شده‌است.[۸۰] آریل منزور، یکی از بنیان‌گذاران گودو، به‌عنوان مشاور فنی به د میرر پیوست.[۸۱]

جامعه[ویرایش]

گودو به عنوان یک پروژهٔ بین‌المللی دارای یک جامعهٔ فعال در سراسر جهان است. برخی از اعضای انجمن، مدیر گروه‌های محلی گودو هستند.

بازی‌های ویدئویی قابل توجه ساخته شده با گودو[ویرایش]

سال انتشار عنوان طراح یادداشت‌ها
۲۰۱۵/۲۰۱۶ Deponia[۸۲][۸۳] دی‌دالیک انترتینمنت پورت شده به آی‌اواس و پلی‌استیشن ۴
۲۰۱۶ The Interactive Adventures of Dog Mendonça & Pizzaboy[۷۸] اوکی‌ای‌ام استودیو
۲۰۱۸ Hardcoded[۸۴] گوستاگ گیمز
۲۰۱۹ فرمانده کین در رویاهای کین[۸۵] اید سافت‌ور/لون وولف تکنولوژیس تنها به نینتندو سوئیچ پورت شده‌است
۲۰۲۱ Cruelty Squad[۸۶] کانسیومر سافت‌پروداکتس
سونیک کالرز آلتیمیت[۸۷][۸۸] سونیک تیم/بلایند اسکوئیرل گیمز
۲۰۲۱ – ۲۰۲۲ سری Carol Reed Mysteries[۸۹]
۲۰۲۲ Dome Keeper[۹۰] بیپین‌بیتز
The Case of the Golden Idol[۹۱] کالر گری گیمز
۲۰۲۳ Cassette Beasts[۸۸] بیتن استودیو
Luck Be a Landlord[۹۲] ترامپولین‌تیلز

گودو در ایران[ویرایش]

انجمن «گودو ایران» در سال ۱۳۹۸ توسط تحسین رفیعی تأسیس شد و اکنون، گروه تلگرامی گودو ایران بیش از ۵۰۰ عضو دارد.[۹۳] همچنین انجمن گودو در ایران اواخر مهر ماه ۱۳۹۹ با حمایت دِد مِیج دومین مسابقه فشرده خود را با چند جایزه برگزار کرد.[۹۴]

جستارهای وابسته[ویرایش]

یادداشت‌ها[ویرایش]

  1. ↑ نام موتور از نمایشنامهٔ «در انتظار گودو» گرفته شده‌است. برای انگلیسی زبانان بومی، نگهدارندگان موتور تلفظ GOD-oh (گودو) را توصیه می‌کنند؛ همچنین، با اینکه "t" مانند تلفظ اصلی در زبان فرانسوی بی‌صدا است، اما آنها همچنین اشاره می‌کنند که تلفظ‌های مختلفی برای این عنوان وجود دارد.[۹۵]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Linietsky, Juan (14 ژانویه 2014). "Godot Engine - First public release!". Godot Engine. Retrieved 2019-07-01.
  2. ↑ "Maintenance release: Godot 4.2.2".
  3. ↑ "The Godot Game Engine Open Source Project on Open Hub". Retrieved 30 July 2015.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ "Godot Features". Godot Features (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-10.
  5. ↑ "Releases · godotengine/Godot". GitHub.
  6. ↑ "Historia de Godot". Headsem. 15 September 2017.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Linietsky, Juan (4 March 2016). "Godot 2.0: Talking with the Creator". 80.lv. Retrieved 18 June 2016.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Hill, Paul (2023-05-19). "Godot Engine arrives on Epic Games Store making it easier to download". Neowin (به انگلیسی). Retrieved 2023-05-19.
  9. ↑ "The 5 Best Game Engines for Beginners in Video Game Development". MUO (به انگلیسی). 2022-02-05. Retrieved 2023-05-19.
  10. ↑ "File system". Getting started. Godot Docs. Retrieved 2019-07-20.
  11. ↑ Dealessandri, Marie (2020-04-15). "What is the best game engine: is Godot right for you?". GamesIndustry.biz (به انگلیسی). Retrieved 2023-05-19.
  12. ↑ "Godot Engine by Godot Engine". Itch (به انگلیسی). Retrieved 2022-04-16.
  13. ↑ "Godot Online Editor". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-09.
  14. ↑ Verschelde, Rémi (2022-08-05). "Godot Engine - Godot 3.5: Can't stop won't stop". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-14.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ "Compiling for Linux, *BSD - Godot Engine (latest) documentation in English". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2022-04-16.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ "Godot 4.0 sets sail: All aboard for new horizons". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-01.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ "Mozilla Awards $385,000 to Open Source Projects as part of MOSS "Mission Partners" Program". The Mozilla Blog. Retrieved 17 October 2016.
  18. ↑ "Console Support". Godot Documentation (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-09.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Minor, Jordan. "Godot Review". PCMAG (به انگلیسی). Retrieved 9 September 2023.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ Sawers, Paul (August 19, 2022). "How W4 plans to monetize the Godot game engine using Red Hat's open source playbook". Techcrunch.com. Retrieved September 7, 2023. Put simply, Godot can’t be a community-driven open source project and support consoles at the same time. But there are ways around this, which is why W4 hopes to make money by offering a porting service to help developers convert their existing games into a console-compatible format.
  21. ↑ "W4 Games Unveils W4 Consoles A Practical Console Porting Solution For Game Developers". W4Games.com. August 6, 2023. Retrieved September 7, 2023.
  22. ↑ "Add support for the RISC-V architecture". GitHub (به انگلیسی). Retrieved 2022-04-17.
  23. ↑ "Add support for PowerPC family". GitHub (به انگلیسی). Retrieved 2022-04-17.
  24. ↑ "Godot with C++". 7 July 2020. Retrieved 2021-06-17.
  25. ↑ "GDNative C++ example". Archived from the original on 24 January 2022. Retrieved 2021-06-17.
  26. ↑ "Godot languages support". GitHub. Retrieved 2021-06-17.
  27. ↑ "Godot 4.0 will discontinue VisualScript". Godot Engine. Retrieved 2022-09-08.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ "GDScript basics: History". Getting started. Godot Docs. Retrieved 2019-07-20.
  29. ↑ "TypedArrays". Retrieved 2021-06-04.
  30. ↑ Linietsky, Juan (26 February 2018). "Moving to Vulkan (and ES 2.0) instead of OpenGL ES 3.0". Retrieved 28 July 2019.
  31. ↑ "Animations". Getting started. Godot Docs. Archived from the original on 27 April 2020. Retrieved 2019-07-20.
  32. ↑ Larable, Michael (29 January 2018). "Godot 3.0 Open-Source Game Engine Released". Phoronix. Retrieved 30 January 2018.
  33. ↑ Yuri Sizov. "Maintenance release: Godot 4.0.3". Retrieved 13 June 2023.
  34. ↑ StraToN. "SteamLUG Cast". Archived from the original on 12 June 2018. Retrieved 18 June 2016.
  35. ↑ reduz. "Godot history in images!". Retrieved 18 June 2016.
  36. ↑ "Codenix | Game Development & Technology Consulting". Codenix. June 25, 2014. Archived from the original on June 25, 2014. Retrieved July 31, 2023.
  37. ↑ Linietsky, Juan [@reduzio] (May 20, 2018). "Codenix was the company Ariel Manzur and I created. Engines such as Unity were not mainstream, so we licensed Godot to third party companies in Argentina" (Tweet) (به انگلیسی). Retrieved July 31, 2023 – via Twitter.
  38. ↑ "Juan Linietsky presentation of Godot at RMLL 2015 in Beauvais, France". 7 July 2015. 46 minutes in.
  39. ↑ liamdawe (14 February 2014). "Godot Game Engine Is Now Open Source".
  40. ↑ "Godot Game Engine is Conservancy's Newest Member Project". Retrieved 13 November 2015.
  41. ↑ "Godot Engine - Introducing C# in Godot". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2020-03-07.
  42. ↑ Linietsky, Juan (3 February 2020). "Godot Engine was awarded an Epic MegaGrant". Retrieved 5 February 2020.
  43. ↑ Linietsky, Juan (2020-06-08). "Godot Engine - Donation changes". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2020-09-25.
  44. ↑ "Godot Engine - Godot Engine receiving support funded by Facebook Reality Labs". Godot Engine (به انگلیسی). 11 December 2020.
  45. ↑ "Godot Engine - Godot Engine receiving a new grant from Meta's Reality Labs". Godot Engine (به انگلیسی). 22 December 2021.
  46. ↑ "Godot Engine received a fresh grant from Facebook / Meta for XR work". GamingOnLinux (به انگلیسی). Retrieved 2022-07-15.
  47. ↑ "Godot Engine gains a $120K grant from game developer Kefir".
  48. ↑ Verschelde, Rémi (10 February 2021). "Godot Engine - Godot Engine receives $120,000 grant from game development studio Kefir". Godot Engine (به انگلیسی).
  49. ↑ "OPGames donates $300k to open source including Godot Engine and Blender". GamingOnLinux (به انگلیسی). Retrieved 2022-07-15.
  50. ↑ Dawe, Liam (9 August 2022). "W4 Games formed to help developers using Godot Engine". GamingOnLinux (به انگلیسی). Retrieved 8 September 2023.
  51. ↑ "Announcing Godot's Graduation from SFC!". Software Freedom Conservancy (به انگلیسی). 1 November 2022.
  52. ↑ "Godot's Graduation: Godot moves to a new Foundation". Godot Engine (به انگلیسی). 1 November 2022.
  53. ↑ "Current Projects - Software Freedom Conservancy". sfconservancy.org. Retrieved 2023-02-12.
  54. ↑ Dawe, Liam. "Godot Engine now has its own dedicated Foundation for funding". Retrieved 9 September 2023.
  55. ↑ Larabel, Michael. "The Godot Game Engine Now Has Its Own Foundation". Retrieved 9 September 2023.
  56. ↑ Linietsky, Juan (15 دسامبر 2014). "Godot Engine Reaches 1.0, Releases First Stable". Godot Engine. Retrieved 2019-07-01.
  57. ↑ Linietsky, Juan (21 مه 2015). "Godot 1.1 Out!!". Godot Engine. Retrieved 2019-07-01.
  58. ↑ Linietsky, Juan (23 فوریه 2016). "Godot Engine Reaches 2.0 Stable". Godot Engine. Retrieved 2019-07-01.
  59. ↑ Linietsky, Juan (9 اوت 2016). "Godot Reaches 2.1 Stable". Godot Engine. Retrieved 2019-07-01.
  60. ↑ Burton, Arti (14 March 2019). "Godot 3.1 Available". 80.lv (به انگلیسی). Retrieved 9 September 2023.
  61. ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ "Here comes Godot 3.2, with quality as priority". Godot Engine. Retrieved 2020-09-10.
  62. ↑ "Godot 4 One Step Closer -- Vulkan Branch Now Master". YouTube. Retrieved 2020-09-10.
  63. ↑ "Maintenance release: Godot 3.2.2". Godot Engine. Retrieved 2020-09-10.
  64. ↑ "Versioning change for Godot 3.x". Godot Engine. Retrieved 2021-07-18.
  65. ↑ "Godot 3.3 has arrived, with a focus on optimization and reliability". Godot Engine. Retrieved 2021-05-10.[پیوند مرده]
  66. ↑ "Godot 3.4 is released with major features and UX polish". Retrieved 2021-11-06.
  67. ↑ "Major milestone ready for testing: Godot 4.0 alpha 1 is out!". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-06.
  68. ↑ "The next big step: Godot 4.0 reaches Beta". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-06.
  69. ↑ ۶۹٫۰ ۶۹٫۱ ۶۹٫۲ Larabel, Michael (6 July 2023). "Godot 4.1 Released With More Improvements To This Open-Source Game Engine". Phoronix (به انگلیسی). Retrieved 9 September 2023.
  70. ↑ "Godot Release Versions". Godot Release Versions (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-10.
  71. ↑ "3.6 Milestone · godotengine/godot". GitHub (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-11.
  72. ↑ "Dev snapshot: Godot 3.6 beta 4". Godot Engine (به انگلیسی). 2024-01-25. Retrieved 2023-08-29.
  73. ↑ "Maintenance release: Godot 4.1.2". Godot Engine (به انگلیسی). 2023-10-04. Retrieved 2023-10-05.
  74. ↑ ۷۴٫۰ ۷۴٫۱ "Godot 4.2 arrives in style!". Godot Engine. 30 November 2023. Retrieved 30 November 2023.
  75. ↑ Verschelde, Rémi. "Maintenance release: Godot 4.2.1". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-05.
  76. ↑ Banini, Darío. "GPU synchronization in Godot 4.3 is getting a major upgrade". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2024-02-21.
  77. ↑ John, Clay. "Dev snapshot: Godot 4.3 dev 4". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2024-02-29.
  78. ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ Suckley, Matt (15 August 2015). "OKAM Studio on empowering designers with Godot Engine's adventure game framework Escoria". PocketGamer.biz. Retrieved 29 December 2017.
  79. ↑ Brasseur, Vicky (16 August 2016). "Godot open source game engine helps power the future in West Virginia". Opensource.com. Retrieved 29 December 2017.
  80. ↑ "The Mirror raises $2.3M pre-seed to fund indie game dev platform". VentureBeat. 7 December 2022. Retrieved 23 September 2023.
  81. ↑ "Ariel Manzur, the Co-Founder of Godot, Joins The Mirror as a Technical Advisor". PRNewsWire.com. March 21, 2023. Retrieved August 21, 2023. "We are thrilled to have Ariel on board as an advisor," said Jared McCluskey, Founder of The Mirror.
  82. ↑ "Godot 2.0: Talking with the Creator". 80lv. 4 March 2016. Retrieved 2023-08-07.
  83. ↑ "Deponia Powered by @godotengine :D". Twitter. Godot Engine. Retrieved 2023-08-07.
  84. ↑ Pfau, Nola (2018-04-16). "Hardcoded For Success: A Chat With Kenzie Wintermelon". Sidequest (به انگلیسی). Retrieved 2020-04-24.
  85. ↑ "Commander Keen in Keen Dreams". Nintendo. Retrieved 2019-02-07.[پیوند مرده]
  86. ↑ "Cruelty Squad". Godot Showcase. Godot Engine. Retrieved 2023-08-03.
  87. ↑ Yin-Poole, Wesly (September 4, 2021). "Sonic Colours: Ultimate players report graphics glitches and bugs". Eurogamer. Archived from the original on 5 September 2021. Retrieved September 6, 2021.
  88. ↑ ۸۸٫۰ ۸۸٫۱ Darling, Rena (15 June 2023). "8 Popular Games Made With The Godot Engine". TheGamer (به انگلیسی). Retrieved 9 September 2023.
  89. ↑ Ploeger, Dennis (27 March 2021). "Announcing EgoVenture". DEV Community. Archived from the original on 28 March 2021. Retrieved 28 March 2021.
  90. ↑ "Dome Keeper". Godot Showcase. Godot Engine. Retrieved 2023-08-03.
  91. ↑ Linietsky, Juan (31 December 2022). "Godot Engine - 2022: A Retrospective". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 6 August 2023.
  92. ↑ Dawe, Liam (15 March 2021). "Luck be a Landlord gives slot machines a little deck-building flavour". GamingOnLinux. Retrieved 2023-08-03.
  93. ↑ Engine, Godot. "Godot Engine - User Groups". Godot Engine (به انگلیسی). Retrieved 2021-04-28.
  94. ↑ «مسابقه بازیسازی با موتور گودوت». گیمین. ۲۰۲۰-۱۰-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۱۰.
  95. ↑ "Godot Name". Godot Press Kit (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-09.

خطای یادکرد: برچسپ <ref> تعریف شده درون <references> با نام «Carol Reed Mysteries» محتوایی ندارد. ().

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گودو_(موتور_بازی)&oldid=38996753»