نسل‌کشی صرب‌ها در دولت مستقل کرواسی

نسل‌کشی صرب‌ها در دولت مستقل کرواسی
بخشی از جنگ جهانی دوم در یوگسلاوی
اردوگاه کودکان سیزاک غسل تعمید اجباری دسته‌جمعی در میکلوش (ساعت‌گرد از بالا) صرب‌های اخراجی به بیرون شهر برده می‌شوند گل سنگی، یادمانی در اردوگاه مرگ یاسنواتس اردوگاه کودکان سیزاک الویسیوس استپیناتس در دادگاه غسل تعمید اجباری دسته‌جمعی در میکلوش آدولف هیتلر در دیدار با آنته پاولیچ
موقعیت	دولت مستقل کرواسی (یوگسلاوی اشغالی)
تاریخ	۱۹۴۱–۱۹۴۵
هدف	صرب‌ها
گونه حمله	نسل‌کشی، پاک‌سازی قومی، نفی بلد، تغییر اجباری دین
کشته‌ها	چندین تخمین ۲۱۷٬۰۰۰ تن ۳۰۰٬۰۰۰—۳۵۰٬۰۰۰ تن ۲۰۰٬۰۰۰—۵۰۰٬۰۰۰ تن
مرتکبان	اوستاشه
انگیزه	صرب‌ستیزی، کرواسی بزرگ، ضدیت با یوگسلاویسم، کروات‌سازی

نسل‌کشی صرب‌ها در دولت مستقل کرواسی (صربی‌کرواتی: Genocid nad Srbima, Геноцид над Србима) به آزار و اذیت هدفمند صرب‌ها گفته می‌شود که در طول جنگ جهانی دوم توسط رژیم فاشیستی اوستاشه در دولت دست‌نشانده آلمان نازی معروف به دولت مستقل کرواسی (کوته‌نوشت: NDH) میان سال‌های ۱۹۴۱ و ۱۹۴۵ رخ داد. این کارزار از راه اعدام در اردوگاه‌های مرگ، و همچنین کشتار جمعی، پاکسازی قومی، تبعید، تغییر اجباری دین و تجاوز جنسی صورت گرفت. این نسل‌کشی همزمان با هولوکاست در NDH و همچنین نسل‌کشی مردم کولی، با ترکیب سیاست‌های نژادی نازی‌ها با هدف نهایی ایجاد یک کرواسی بزرگ با نژادی خالص انجام شد.

بنیان ایدئولوژیک جنبش اوستاشه به سده نوزدهم برمی گردد. چندین ملی‌گرای کروات و روشنفکر، نگره‌هایی در مورد صرب‌ها به عنوان نژادی فرومایه مطرح کردند. میراث جنگ جهانی اول و همچنین مخالفت گروهی از ملی‌گرایان در برابر اتحاد به منظور تشکیل کشوری مشترک با اسلاوهای جنوبی، بر تنش‌های قومی در پادشاهی تازه‌تاسیس صرب‌ها، کروات‌ها و اسلوونی‌ها (از سال ۱۹۲۹ به بعد، پادشاهی یوگسلاوی) تأثیر گذاشت. دیکتاتوری ۶ ژانویه و سیاست‌های بعدی ضد کروات دولت یوگسلاوی تحت سلطه صرب‌ها در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ به افزایش جنبش‌های ملی‌گرایانه و راست افراطی دامن زدند. این احساسات منجر به ظهور اوستاشه شد که سازمانی ملی‌گرای افراطی، فاشیست و تروریستی تاسیس‌یافته توسط آنته پاولیچ بود. این جنبش مورد حمایت مالی و عقیدتی بنیتو موسولینی بود و در ترور پادشاه الکساندر یکم نیز نقش داشت.

پس از آنکه نیروهای محور در آوریل ۱۹۴۱ به یوگسلاوی حمله کردند، دولتی دست‌نشانده برقرار شد که شامل بیشتر کرواسی و بوسنی و هرزگوین امروزی و همچنین مناطقی از صربستان و اسلوونی امروزی می‌شد و تحت حاکمیت اوستاشه قرار داشت. هدف اوستاشه ایجاد یک کرواسی بزرگ تک‌قومی با حذف همه غیر کروات‌ها، از جمله هدف اصلیشان صرب‌ها، یهودیان، کولی‌ها و نیز مخالفان سیاسی بود. کشتارهای گسترده‌ای انجام شدند، اردوگاه‌های کار اجباری ساخته شدند؛ بزرگترینشان یاسنواتس بود، که به مرگ و میر زیاد و اقدامات وحشیانه ای که در آن رخ می‌داد، شهره بود. علاوه بر این، NDH تنها دولت دست‌نشانده محور بود که اردوگاه‌های کار اجباری ویژه کودکان را ایجاد کرد. این رژیم تقریباً ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ صرب را به‌طور هدفمند کشت. ۳۰۰٬۰۰۰ صرب دیگر نیز از این کشور اخراج شدند و کمینه ۲۰۰٬۰۰۰ صرب نیز به اجبار تغییر مذهب داده شدند. متناسب با جمعیت، NDH یکی از کشنده‌ترین رژیم‌های اروپا بود.

پس از جنگ، مایل بوداک و سایر مقام‌های عالی NDH توسط مقام‌های کمونیست محاکمه و به جرم جنایات جنگی محکوم شدند. فرماندهان اردوگاه‌های کار همانند لیوبو میلوش و میروسلاو فیلیپوویچ دستگیر و اعدام شدند، در حالی که الویسیوس استپیناتس به جرم تغییر اجباری دین مقصر شناخته شد. بسیاری دیگر، از جمله رهبر عالی ، آنته پاولیچ، به آمریکای لاتین گریختند. پس از جنگ، نسل‌کشی به درستی مورد بررسی قرار نگرفت، زیرا دولت یوگسلاوی پساجنگ، از تاریخ‌دانان مستقل به دلیل این نگرانی که تنش‌های قومی باعث بی‌ثباتی در رژیم جدید کمونیستی شود، استقبال نمی‌کرد. امروزه، ۲۲ آوریل در صربستان روز تعطیل رسمی به یادبود کشته‌شدگان نسل‌کشی و فاشیسم است؛ کرواسی نیز مراسم بزرگداشت رسمی را در محل یادبود یاسنوواس برگزار می‌کند.

پیشینه تاریخی

به ادعای بسیاری از پژوهشگران بنیان ایدئولوژیک جنبش اوستاشه به سده نوزدهم برمی گردد؛ هنگامی که آنته استارچویچ حزب حقوق را تأسیس کرد، و همچنین یوسیپ فرانک گروه افراطی خود را از آن منشعب کرد و «حزب حقوق خالص» خود را تشکیل داد. استارچویچ تأثیر عمده ایدئولوژیکی بر ملی‌گرایی کروات اوستاشه داشت. او هوادار اتحاد و استقلال کرواسی بود و هم با دودمان هابسبورگ ضدیت داشت، چرا که استارچویچ دشمن اصلی کرواسی را در پادشاهی هابسبورگ می‌دید، و هم صرب‌ستیز بود . او خواهان ایجاد یک کرواسی بزرگ شامل سرزمین‌هایی با ساکنان بوسنیایی، صرب و اسلونیایی بود و بوسنیایی‌ها و صرب‌ها را کروات‌هایی دانست که به دین‌های اسلام و مسیحیت ارتدکس شرقی گرویده بودند. وی در ارائه چهره اهریمنی خود از صرب‌ها ادعا کرد که «چگونه صرب‌ها امروزه برای باورها و ترکیب نژادی آن‌ها خطرناک هستند، و چگونه نطفه دسیسه، انقلاب و کودتا در خون آنهاست.» استارچویچ صرب‌ها را «نژادی ناپاک» و «قومی عشایری» و «نژادی از بردگان، نفرت‌انگیزترین جانوران» خواند، و در همین حال بنیانگذار حزب او، ائوگن کواترنیک، وجود صرب‌ها را در کرواسی انکار می‌کرد، چرا که قدرت‌گیری سیاسی آنها را تهدیدی می‌دانست. برخی از نظریه‌پردازهای اوستاشه ایده‌های نژادی استارچویچ را با ایدئولوژی نژادی آدولف هیتلر پیوند دادند.

حزب فرانک از این موضع استارچویچ که صرب‌ها مانعی برای بلندپروازی‌هلی سیاسی و سرزمینی کرواسی هستند استقبال کرد و نگرش‌های تهاجمی صرب‌ستیز به یکی از ارکان حزب تبدیل شدند. پیروان حزب ملی‌گرای افراطی حزب حقوق خالص به عنوان فرانکیست‌ها (Frankovci) شناخته می‌شدند و خاستگاه اصلی اعضای جنبش متقدم اوستاشه تبدیل شدند. پس از شکست قدرت‌های مرکز در جنگ جهانی نخست و فروپاشی امپراتوری اتریش-مجارستان، دولتی موقت در مناطق جنوبی امپراتوری تشکیل شد که به پادشاهی صربستان وابسته به متفقین پیوست تا پادشاهی صرب‌ها، کروات‌ها و اسلوونی‌ها (بعدها به یوگسلاوی معروف شد)، تحت سلطه دودمان کارادوردویچ صرب، را تشکیل دهد. به نوشته تاریخ‌دان جان پل نیومن، فرانکیست‌ها و همچنین میراث جنگ جهانی اول بر ایدئولوژی اوستاشه و ابزار نسل‌کشی آینده آنها تأثیر گذاشتند. بسیاری از کهنه‌سربازان جنگ در رده‌ها و در جبهه‌های مختلف در دو سوی «پیروز» و «شکست خورده» جنگ شرکت کرده بودند. صرب‌ها بیشترین میزان تلفات در جهان را متحمل شد، در حالی که کروات‌ها در ارتش اتریش-مجارستان جنگیدند و هر دو گروه به عنوان فرمانداران نظامی بوسنی و صربستان اشغالی خدمت کردند. هر دو گروه از طرح‌های ضدملی‌گرایانه در اتریش-مجارستان درون سرزمین‌های پرجمعیت صرب و نیز از ایده ادغام صربستانی مهارشده در امپراتوری پشتیبانی کردند. نیومن می‌گوید که «مخالفت بی‌دریغ افسران اتریش-مجارستان با یوگسلاوی، طرح نقشه‌ای برای راست رادیکال کرواسی، اوستاشه، فراهم آورد.» فرانکیست‌ها ملی‌گرایان صرب را مقصر شکست اتریش-مجارستان می‌دانستند و با ایجاد یوگسلاوی، که در دید آن‌ها پوششی برای صربستان بزرگ بود، مخالفت کردند. احساسات ملی‌گرایانه توده‌ای مردم کروات پس از تأسیس کشور مشترک اسلاوهای جنوبی آغاز به ظهور کرد و علیه پادشاهی جدید، به ویژه اکثریت صرب درون آن، شکل گرفت.

فرهیختگان کروات در آغاز سده بیستم، ایوو پیلار، چیرو تروهلکا و میلان شوفلای، بر مفهوم ملت و هویت نژادی مورد استفاده اوستاشه و همچنین نگره مبتنی بر فرومایگی صرب‌ها تأثیر گذاشتند. پیلار، تاریخ‌دان، سیاستمدار و وکیل دادگستری، تأکید زیادی بر جبرگرایی نژادی داشت و استدلال کرد که کروات‌ها توسط میراث نژادی و فرهنگی «نوردیک-آریایی» تعریف شده‌اند، حال آنکه صرب‌ها «با ولاک‌های رومانیایی-بالکانی» درهم آمیخته بودند. تروهلکا، باستان‌شناس و تاریخ‌دان ادعا کرد که مسلمانان بوسنیایی کروات‌تبارهایی هستند، که به گفته وی، از نژاد برتر نوردیک بوده‌اند. از سوی دیگر، صرب‌ها به «نژاد منحط» ولاک تعلق داشتند. اوستاشه نگره‌های های شوفلای، تاریخ‌دان و سیاستمدار، را ترویج می‌کرد، که در آن‌ها ادعا می‌شد کرواسی «از سده‌ها پیش یکی از محکم‌ترین باروهای تمدن غرب بوده‌است»، و اینکه این نقش در پی اتحاد با صربستان هنگام تشکیل کشور یوگسلاوی در سال ۱۹۱۸ از دست رفته‌است.

آنته پاولیچ، از هواداران یوسیپ فرانک و سخنگوی اصلی جنبش استقلال کرواسی در یوگسلاوی میان دو جنگ، که جنبش اوستاشه را پایه‌گذاری کرد.

طغیان ملی‌گرایی کرواسی پس از ۱۹۱۸ یکی از اصلی‌ترین تهدیدها برای ثبات یوگسلاوی بود. در طول دهه ۱۹۲۰، آنته پاولیچ، وکیل، سیاستمدار و یکی از فرانکیست‌ها، به عنوان سخنگویی برجسته برای استقلال کرواسی پدیدار شد. در ۱۹۲۷، او پنهانی با بنیتو موسولینی، دیکتاتور ایتالیا و بنیانگذار فاشیسم تماس گرفت و اندیشه‌های جدایی‌خواهانه خود را با وی در میان گذاشت. پاولیچ خواهان یک کرواسی بزرگ مستقل بود که می‌بایست کل منطقه تاریخی و قومی کروات‌ها را پوشش می‌داد. در آن دوره، موسولینی با تقویت نفوذ ایتالیا در ساحل شرقی دریای آدریاتیک با هدف منزوی کردن یوگسلاوی، به مووضع بالکان علاقه‌مند شد. تاریخ‌دان بریتانیایی، روری یومانس ادعا می‌کند که نشانه‌هایی وجود دارد که پاولیچ از اوایل سال ۱۹۲۸ در اندیشه تشکیل نوعی گروه شورشی ملی‌گرا بوده‌است.

در ژوئن ۱۹۲۸، استپان رادیچ، رهبر بزرگترین و پرهوادارترین حزب کروات، حزب دهقان کرواسی، توسط پونیشا راچیچ، رهبری صرب از مونته‌نگرو، عضو سابق چتنیک و معاون حزب حاکم صرب حزب رادیکال مردمی به ضرب گلوله در پارلمان یوگسلاوی کشته شد. راچیچ همچنین دو نماینده دیگر حزب دهقان را به ضرب گلوله کشته و دو تن دیگر را زخمی کرد. این قتل‌ها باعث اعتراض شدید دانشجویان در زاگرب شد. پادشاه الکساندر یکم در تلاش برای مهار درگیری میان احزاب سیاسی کروات و صرب، تشکیل یک دیکتاتوری را با هدف ایجاد «یوگسلاوگرایی یکدست» و یک ملت یوگسلاو واحد اعلام کرد. اعلام دیکتاتوری سلطنتی نیروهای جدایی‌طلب را به ویژه در میان کروات‌ها و مقدونی‌ها به صحنه آورد. اوستاشا - جنبش انقلابی کرواسی (به کرواتی: Ustaša - Hrvatski revolucionarni pokret) به عنوان افراطی‌ترین جنبش از آن میان پدیدار شد. اوستاشه در اواخر سال ۱۹۲۹ یا اوایل ۱۹۳۰ از میان گروه‌های دانشجویی و جوانان رادیکال و مبارز ایجاد شد که از اواخر دهه ۱۹۲۰ وجود داشتند. این جنبش توسط گوستاو پرچک روزنامه‌نگار و آنته پاولیچ بنیان نهاده شد. ایدئولوژی آن‌ها مبتنی بر نفرتی ژرف از صرب‌ها و صرب‌گرایی بود و ادعا می‌کردند که «کروات‌ها و صرب‌ها با یک خلیج فرهنگی غیرقابل وصل از هم جدا شده‌اند» که مانع از زندگی آن‌ها در کنار هم می‌شود. پاولیچ، دولت بلگراد را به تبلیغ «فرهنگ بربریت و تمدن کولی» متهم کرد و ادعا کرد که آن‌ها «خداناباوری و ذهنیت حیوانی در کرواسی الهی» را گسترش می‌دهند. طرفداران اوستاشه سال‌ها پیش از جنگ جهانی دوم نسل‌کشی را برنامه‌ریزی کردند؛ برای نمونه یکی از نظریه‌پردازان اصلی پاولیچ، میهو بابیچ، در سال ۱۹۳۲ نوشت که اوستاشه «هر آنچه که از تن سالم مردم کرواسی پوسیده شده‌است را پاکسازی و قطع می‌کند.» در سال ۱۹۳۳، اوستاشه «هفده اصل» را ارائه داد که ایدئولوژی رسمی جنبش به‌شمار می‌رفت. این اصول بیانگر منحصر به فرد بودن ملت کرواسی بودند، برتری حقوق جمعی بر حقوق فردی را تشویق، و اعلام می‌کردند که کسانی که به دلیل «خونشان» کروات نیستند، از زندگی سیاسی کنار گذاشته می‌شوند.

اوستاشه برای توضیح آنچه از دیدشان «دستگاه ترور» به نظر می‌رسید و اغلب «دارای افراط و تفریط» خوانده می‌شد، به بعضی سیاست‌های دولت یوگسلاوی میان دو جنگ اشاره می‌کرد و آن‌ها را هژمونی صربستان توصیف می‌کرد که «باعث مرگ هزارن کروات» شده‌اند. یوزو توماسویچ، تاریخ‌دان، توضیح می‌دهد که این استدلال که از دسامبر ۱۹۱۸ تا آوریل ۱۹۴۱ حدود ۲۸۰ کروات به دلایل سیاسی کشته شده‌اند صحت ندارد و هیچ انگیزه خاصی برای این قتل‌ها قابل شناسایی بود، چرا که ممکن است قتلشان در ارتباط با کشمکش‌های در طی اصلاحات ارضی صورت گرفته باشد. علاوه بر این، وی می‌گوید که صرب‌ها نیز در دوران دیکتاتوری سلطنتی از حقوق مدنی و سیاسی محروم بودند. با این حال، توماسویچ توضیح می‌دهد که سیاست‌های ضد کروات دولت یوگسلاوی تحت سلطه صربستان در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ و همچنین تیراندازی به نمایندگان حزب دهقان توسط رادیچ تا حد زیادی مسئول ایجاد، رشد و ذات نیروهای ملی‌گرای کروات بود. این امر در جنبش اوستاشه و در نهایت سیاست‌های ضد صرب در جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید، ولی ماهیت و میزان آن متناسب با اقدامات پیشین ضد کرواتی نبود. به گفته یومانس، مقامات اوستاشه مرتباً بر جنایات علیه کروات‌ها توسط دولت یوگسلاوی و نیروهای امنیتی تأکید می‌کردند، و اگرچه بسیاری از آن‌ها درست بودند و بسیاری نیز غیرواقعی، اما این توجیهی برای ریشه‌کن کردن صرب‌ها شد. تامارا پاواسوویچ تروشت، دانشمند علوم سیاسی، با اشاره به تاریخ‌نگاری و کتاب‌های درسی، این ادعا که کشتار علیه صرب‌ها در نتیجه «هژمونی پیشین آن‌ها» بوجود آمده بود را نمونه‌ای از نسبی‌سازی جنایات اوستاشه ذکر می‌کند. اریستاتل کالیس، تاریخ‌دان، توضیح می‌دهد که تعصبات ضد صرب «لولویی» بودند که به دلیل زندگی مشترک در یوگسلاوی با تداوم کلیشه‌های پیشین به وجود آمدند.

اوستاشه به عنوان یک سازمان تروریستی نیز عمل می‌کرد. نخستین مقر اوستاشه در وین تأسیس شد، جایی که بزودی تبلیغات ضد یوگسلاوی گسترش یافت و عوامل گروه برای اقدامات خرابکارانه آماده شدند. آنها شورش موسوم به ولبیت را در سال ۱۹۳۲ سازماندهی کردند و به یک ایستگاه پلیس در روستای بروشانی در لیکا حمله کردند. در ۱۹۳۴، اوستاشه با راست‌گرایان افراطی بلغار، مجار و ایتالیایی برای ترور شاه الکساندر یکم هنگام بازدید از شهر مارسی فرانسه همکاری کرد. پاولیچ آشکارا گرایش‌های فاشیستی داشت. اوستاشه توسط بنیتو موسولینی از نظر مالی و عقیدتی پشتیبانی می‌شد. در طی گسترش روابط با آلمان نازی در دهه ۱۹۳۰، مفهوم پاولیچ از ملت کرواسی به‌طور فزاینده ای نژادگرایانه شد.

منابع

کتاب‌ها

• Avramov, Smilja (1995). Genocide in Yugoslavia. BIGZ. ISBN 9788613007982.
• Adriano, Pino; Cingolani, Giorgio (2018). Nationalism and Terror: Ante Pavelić and Ustasha Terrorism from Fascism to the Cold War. Central European University Press. ISBN 978-9-63386-206-3.
• Baker, Catherine (2015). The Yugoslav Wars of the 1990s. Macmillan International Higher Education. ISBN 9781137398994.
• Bartulin, Nevenko (2013). The Racial Idea in the Independent State of Croatia: Origins and Theory. BRILL. ISBN 9789004262829.
• Bataković, Dušan T., ed. (2005). Histoire du peuple serbe [History of the Serbian People] (به فرانسوی). Lausanne: L’Age d’Homme.
• Bellamy, Alex J. (2013). The Formation of Croatian National Identity: A Centuries-Old Dream?. Manchester University Press. ISBN 9781847795731.
• Biondich, Mark (2007a). "Controversies Surrounding the Catholic Church in Wartime Croatia, 1941–45". The Independent State of Croatia 1941–45. Routledge. pp. 31–59.
• Bulajić, Milan (2002). Jasenovac: The Jewish–Serbian Holocaust (the role of the Vatican) in Nazi-Ustasha Croatia (1941–1945). Belgrade: Fund for Genocide Research, Stručna knjiga.
• Bulajić, Milan (1994a). Tudjman's "Jasenovac Myth": Genocide against Serbs, Jews and Gypsies. Belgrade: Stručna knjiga.
• Bulajić, Milan (1994b). The Role of the Vatican in the break-up of the Yugoslav State: The Mission of the Vatican in the Independent State of Croatia. Ustashi Crimes of Genocide. Belgrade: Stručna knjiga.
• Bulajić, Milan (1992). Misija Vatikana u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: "Politika Stepinac" razbijanja jugoslovenske države i pokatoličavanja pravoslavnih Srba po cijenu genocida : stvaranje Civitas Dei—Antemurale Christianitatis. Politika.
• Bulajić, Milan (1992b). Never Again: Ustashi Genocide in the Independent State of Croatia (NDH) from 1941-1945. University of Michigan.
• Bulajić, Milan (1992). Tudjman's "Jasenovac Myth": Ustasha Crimes of Genocide. Belgrade: The Ministry of information of the Republic of Serbia.
• Bulajić, Milan (1988–1989). Ustaški zločini genocida i suđenje Andriji Artukoviću 1986. godine. Vol. I–IV. Rad.
• Batchelor, Dahn A. (2012). Whistling in the Face of Robbers: The Life and Times of Dahn A. Batchelor. iUniverse. ISBN 9781462028153.
• Christia, Fotini (2012). Alliance Formation in Civil Wars. Cambridge University Press. ISBN 9781139851756.
• Dakina, Gojo Riste (1994). Genocide Over the Serbs in the Independent State of Croatia: Be Catholic Or Die. Institute of Contemporary History.
• Dedijer, Vladimir (1992). The Yugoslav Auschwitz and the Vatican: The Croatian Massacre of the Serbs During World War II. Amherst: Prometheus Books. ISBN 9780879757526.
• Dedijer, Vladimir (1987). Vatikan i Jasenovac: dokumenti. Rad.
• Djilas, Aleksa (1991). The Contested Country: Yugoslav Unity and Communist Revolution, 1919–1953. Harvard University Press. ISBN 9780674166981.
• Dulić, Tomislav (2005). Utopias of Nation: Local Mass Killing in Bosnia and Herzegovina, 1941–42. Uppsala, Sweden: Uppsala University Library. ISBN 978-9-1554-6302-1.
• Đurić, Veljko (1991). Прекрштавање Срба у Независној Држави Хрватској: Прилози за историју верског геноцида. Београд: Алфа.
• Fischer, Bernd J. (2007). Balkan Strongmen: Dictators and Authoritarian Rulers of South-Eastern Europe. Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-455-2.
• Glišić, Venceslav (1970). Teror i zločini nacističke Nemačke u Srbiji 1941-1944. Belgrade: Rad.
• Goldstein, Ivo (1999). Croatia: A History. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 9781850655251.
• Goldstein, Ivo (2001). Holokaust u Zagrebu. Novi liber. ISBN 9781850655251.
• Goldstein, Slavko (2013). 1941: The Year That Keeps Returning. New York Review of Books. ISBN 9781590177006.
• Hoptner, Jacob B. (1962). Yugoslavia in Crisis, 1934-1941.
• Hory, Ladislaus; Broszat, Martin (1964). Der kroatische Ustascha-Staat 1941–1945. Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt.
• Janjetović, Zoran (2008). "Die Vertreibungen auf dem Territorium des ehemaligen Jogoslawien" [The Expulsions from the Territory of the Former Yugoslavia]. In Bingen, Dieter; Borodziej, Włodzimierz; Troebst, Stefan (eds.). Vertreibungen europäisch erinnern? [Do You Remember the European Expulsions?] (به آلمانی). Wiesbaden, Germany: Otto Harrassowitz Verlag. pp. 153–157. ISBN 9780231700504.
• Jevtić, Atanasije (1990). Velikomučenički Jasenovac: ustaška tvornica smrti : dokumenti i svedočenja. Glas crkve.
• Kljakić, Slobodan (1991). A Conspiracy of Silence: Genocide in the Independent State of Croatia and Concentration Camp Jasenovac. Ministry of Information of the Republic of Serbia.
• Kočović, Bogoljub (2005). Sahrana jednog mita: žrtve Drugog svetskog rata u Jugoslaviji [Burial of a Myth: World War II Victims in Yugoslavia]. Beograd: Otkrovenje. ISBN 9788683353392.
• Korb, Alexander (2010a). "A Multipronged Attack: Ustaša Persecution of Serbs, Jews, and Roma in Wartime Croatia". Eradicating Differences: The Treatment of Minorities in Nazi-Dominated Europe. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing. pp. 145–163.
• Korb, Alexander (2010b). "Integrated Warfare? The Germans and the Ustaša Massacres: Syrmia 1942". In Shepherd, Ben (ed.). War in a Twilight World: Partisan and Anti-Partisan Warfare in Eastern Europe, 1939–1945. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-29048-8.
• Greif, Gideon (2018). Jasenovac - Auschwitz of the Balkans. Knjiga komerc. ISBN 9789655727272.
• Krestić, Vasilije (1998). Through genocide to a greater Croatia. BIGZ.
• Krestić, Vasilije (2009). Dosije o genezi genocida nad Srbima u NDH. Prometej.
• Kurdulija, Strahinja (1993). Atlas of the Ustasha genocide of the Serbs 1941–1945. Foundation for truth of Serbs. ISBN 9788679410023.
• Lemkin, Raphael (2008). Axis Rule in Occupied Europe. Clark, New Jersey: The Lawbook Exchange. ISBN 9781584779018.
• Levy, Michele Frucht (2011). "'The Last Bullet for the Last Serb': The Ustaša Genocide against Serbs: 1941–1945". In Crowe, David (ed.). Crimes of State Past and Present: Government-Sponsored Atrocities and International Legal Responses. Routledge. pp. 54–84.
• Lituchy, Barry M., ed. (2006). Jasenovac and the Holocaust in Yugoslavia: Analyses and Survivor Testimonies. New York: Jasenovac Research Institute.
• McCormick, Robert B. (2014). Croatia Under Ante Pavelić: America, the Ustaše and Croatian Genocide. London-New York: I.B. Tauris.
• Mirković, Jovan (2014). Злочини над Србима у Независној Држави Хрватској – фотомонографија [Crimes against Serbs in the Independent State of Croatia]. Belgrade: Svet knjige. ISBN 9788673964652.
• Mitrović, Jeremija D. (1991). Највећи злочини садашњице: Патње и страдање српског народа у Независној држави Хрватској од 1941–1945. Дечје новине. ISBN 9788636704868.
• Mojzes, Paul (2008). "The Genocidal Twentieth Century in the Balkans". In Jacobs, Steven L. (ed.). Confronting Genocide: Judaism, Christianity, Islam. Lanham: Lexington Books. pp. 151–182.
• Mojzes, Paul (2011). Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century. Lanham: Rowman & Littlefield. ISBN 9781442206632.
• Novak, Viktor (2011a). Magnum Crimen: Half a Century of Clericalism in Croatia. Vol. 1. Jagodina: Gambit. ISBN 9788676240494.
• Novak, Viktor (2011b). Magnum Crimen: Half a Century of Clericalism in Croatia. Vol. 2. Jagodina: Gambit. ISBN 9788676240494.
• Paris, Edmond (1961). Genocide in Satellite Croatia, 1941–1945: A Record of Racial and Religious Persecutions and Massacres. Chicago: American Institute for Balkan Affairs.
• Paris, Edmond (1988). Convert— or die!: Catholic persecution in Yugoslavia during World War II. Chick Publications.
• Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press. ISBN 9780231700504.
• Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005. New York: Indiana University Press. ISBN 9780253346568.
• Ramet, Sabrina P.; Listhaug, Ola, eds. (2011). Serbia and the Serbs in World War Two. Palgrave Macmillan UK. ISBN 9780230347816.
• Ramet, Sabrina (2007). The Independent State of Croatia 1941-45. New York: Routledge. ISBN 9780415440554.
• Ramet, Sabrina (2007b). Democratic Transition in Croatia: Value Transformation, Education, and Media. Texas A&M University Press. ISBN 9781603444521.
• Kolstø, Pål (2011). "The Serbian-Croatian Controversy over Jasenovac". Serbia and the Serbs in World War Two. pp. 225–246.
• Phayer, Michael (2000). The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. ISBN 9780253337252.
• Ungváry, Krisztián (2011). Vojvodina under Hungarian rule.
• Rapaić, Mirko (1999). Lička tragedija: hrvatski zločini genocida nad srpskim narodom 1941. do 1945. Srpska reč. ISBN 9788649100343.
• Rivelli, Marco Aurelio (1998). Le génocide occulté: État Indépendant de Croatie 1941–1945 [Hidden Genocide: The Independent State of Croatia 1941–1945] (به فرانسوی). Lausanne: L'age d'Homme.
• Rivelli, Marco Aurelio (1999). L'arcivescovo del genocidio: Monsignor Stepinac, il Vaticano e la dittatura ustascia in Croazia, 1941–1945 [The Archbishop of Genocide: Monsignor Stepinac, the Vatican and the Ustaše dictatorship in Croatia, 1941–1945] (به ایتالیایی). Milano: Kaos.
• Rivelli, Marco Aurelio (2002). "Dio è con noi!": La Chiesa di Pio XII complice del nazifascismo ["God is with us!": The Church of Pius XII accomplice to Nazi Fascism] (به ایتالیایی). Milano: Kaos.
• Roberts, Walter R. (1973). Tito, Mihailović and the Allies 1941–1945. Rutgers University Press. ISBN 9780813507408.
• Rogel, Carole (2004). The Breakup of Yugoslavia and Its Aftermath. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313323-57-7.
• Sedlar, Jean W. (2007). The Axis Empire in Southeast Europe, 1939–1945. BookLocker.com. ISBN 9781601452979.
• Simić, Sima (1958). Прекрштавање Срба за време Другог светског рата. Титоград: Графички завод.
• Škiljan, Filip (2014). Organizirana prisilna iseljavanja Srba iz NDH (PDF). Zagreb: Srpsko narodno vijeće. ISBN 9789537442132.
• Skoko, Savo (1991). Pokolji hercegovačkih Srba '41. Belgrade: Stručna knjiga.
• Stanišić, Mihailo (1999). Slom, genocid, odmazda. Službeni list SRJ.
• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
• Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7924-1.
• Jonassohn, Kurt; Björnson, Karin (1998). Genocide and Gross Human Rights Violations: In Comparative Perspective. Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-2445-3.
• Carmichael, Cathie; Maguire, Richard C. (2015). The Routledge History of Genocide. The Routledge. ISBN 9781317514848.
• Kallis, Aristotle (2008). Genocide and Fascism: The Eliminationist Drive in Fascist Europe. Routledge. ISBN 9781134300341.
• Suppan, Arnold (2014). Hitler - Beneš - Tito: Konflikt, Krieg und Völkermord in Ostmittel- und Südosteuropa. Austrian Academy of Sciences.
• Ognyanova, Irina (2000). "Nationalism and National Policy in Independent State of Croatia (1941–1945)". In Rogers, Dorothy; Joshua, Wheeler; Zavacká, Marína; Casebier, Shawna (eds.). Topics in Feminism, History and Philosophy, IWM Junior Visiting Fellows Conferences, Vol. 6. Vienna, Austria: Otto Harrassowitz Verlag.
• Kenrick, Donald (2006). The Final Chapter. University of Hertfordshire Press. ISBN 9781902806495.
• Barbier, Mary Kathryn (2017). Spies, Lies, and Citizenship: The Hunt for Nazi Criminals. University of Nebraska Press. ISBN 9781612349718.
• Bloxham, Donald; Gerwarth, Robert (2011). Political Violence in Twentieth-Century Europe. Cambridge University Press. ISBN 9781139501293.
• Israeli, Raphael (2013). The Death Camps of Croatia: Visions and Revisions, 1941-1945 Europe. Transaction Publishers. ISBN 9781412849753.
• Domenico, Roy Palmer; Hanley, Mark (2006). Encyclopedia of Modern Christian Politics: L-Z. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313338908.
• Adeli, Lisa Marie (2009). Resistance to the Persecution of Ethnic Minorities in Croatia and Bosnia During World War II. Greenwood Publishing Group Edwin Mellen Press. ISBN 9780773447455.
• Shepherd, Ben (2012). Terror in the Balkans. Harvard University Press.
• Weiss-Wendt, Anton (2010). Eradicating Differences: The Treatment of Minorities in Nazi-Dominated Europe. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 9781443824491.
• Touval, Saadia (2001). Mediation in the Yugoslav Wars: The Critical Years, 1990-95. Springer. ISBN 9780230288669.
• Trencsényi, Balázs; Kopecek, Michal (2007). National Romanticism: The Formation of National Movements: Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770–1945, volume II. Budapest: Central European University Press. ISBN 9786155211249.
• Yeomans, Rory (2011). ""For us, beloved commander, you will never die!" Mourning Jure Francetić, Ustasha Death Squad Leader". In Haynes, Rebecca; Rady, Martyn (eds.). In the Shadow of Hitler: Personalities of the Right in Central and Eastern Europe. London: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-697-2.
• Yeomans, Rory (2012). Visions of Annihilation: The Ustasha Regime and the Cultural Politics of Fascism, 1941–1945. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. ISBN 9780822977933.
• Yeomans, Rory (2015). The Utopia of Terror: Life and Death in Wartime Croatia. Boydell & Brewer. ISBN 9781580465458.
• Žerjavić, Vladimir (1993). Yugoslavia: Manipulations with the Number of Second World War Victims. Zagreb, Croatia: Croatian Information Centre. ISBN 0-919817-32-7.
• Vajagić, Predrag M. (2013). Istorijska analiza osnivanja i funkcionisanja Dunavske banovine u Kraljevini Jugoslaviji (PDF). Novi Sad: Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu, odsek za istoriju. Retrieved 27 April 2020.
• Jonassohn, Kurt (1998). Genocide and Gross Human Rights Violations: In Comparative Perspective. Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-2445-3. Retrieved 28 April 2020.
• Bellamy, Alex J. (2003). The Formation of Croatian National Identity: A Centuries-old Dream. Manchester University Press. ISBN 9780719065026.
• Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2007). The Balkans: A Post-Communist History. Routledge. ISBN 9781134583287.
• Carmichael, Cathie (2012). Ethnic Cleansing in the Balkans: Nationalism and the Destruction of Tradition. Routledge. ISBN 978-1-134-47953-5. Retrieved 28 April 2020.
• Weiss Wendt, Anton (2010). Eradicating Differences: The Treatment of Minorities in Nazi-Dominated Europe. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 9781443824491.
• Hoare, Marko Attila (2006). Genocide and Resistance in Hitler's Bosnia: The Partisans and the Chetniks 1941–1943. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-726380-8.
• Greer, Joanne Marie; Moberg, David O. (2001). Research in the Social Scientific Study of Religion.v.10. Brill. ISBN 9780762304837.
• Schindley, Wanda; Makara, Petar (2005). Jasenovac: proceedings of the First International Conference and Exibit on the Jasenovac Concentration Camps, October 29-31, 1997, Kingsborough Community College of the City University of New York. Dallas Pub. ISBN 9780912011646.
• Jacobs, Steven L. (2009). Confronting Genocide: Judaism, Christianity, Islam. Lexington Books. ISBN 9780739135891.
• Stover, Eric; Peskin, Victor; Koenig, Alexa (2016). Hiding in Plain Sight: The Pursuit of War Criminals from Nuremberg to the War on Terror. University of California Press. ISBN 9780520278059.
• Bürgschwentner, Joachim; Egger, Matthias; Barth-Scalmani, Gunda (2014). Other Fronts, Other Wars?: First World War Studies on the Eve of the Centennial. Brill. ISBN 978-90-04-24365-1.
• Trbovich, Ana S. (2008). A Legal Geography of Yugoslavia's Disintegration. Oxford University Press. ISBN 9780199715473.
• Charny, Israel (1999). Encyclopedia of Genocide: A-H. ABC-CLIO. ISBN 9780874369281.
• Cvetković, Dragan (2009). Bosna i Hercegovina: numeričko određenje ljudskih gubitaka u Drugom svetskom ratu. Belgrade. ISBN 9788686831019.
• Barić, Nikola (2019). Historiae patriaeque cultor. Slavonski Brod. ISBN 978-953-8102-23-3.
• Velikonja, Mitja (2003). Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina. Texas A&M University Pres. ISBN 9781585442263.
• Zatezalo, Đuro (2005). "Radio sam svoj seljački i kovački posao": svjedočanstva genocida. Zagreb: SKD Prosvijeta. ISBN 953-6627-79-5.
• Zatezalo, Đuro (1989). Kotar Gospić i Kotar Perušić u narodnooslobodilačkom ratu, 1941-1945. Karlovac: Historijski arhiv u Karlovcu. ISBN 978-8680783048.
• Abtahi, Hirad; Boas, Gideon (2005). The Dynamics of International Criminal Justice: Essays in Honour of Sir Richard May. Leiden, The Netherlands: BRILL. ISBN 978-90-474-1780-4.
• Ravlić, Slaven (1997). "Andrija Artuković". In Dizdar, Zdenko; Grčić, Marko; Ravlić, Slaven; Stuparić, Darko (eds.). Tko je tko u NDH. Zabreg, Croatia: Minerva. pp. 11–12. ISBN 978-953-6377-03-9.
• Ciment, James; Hill, Kenneth (2012). Political Violence in Twentieth-Century Europe. Routledge. ISBN 9781136596216.
• Sindbaek, Tia (2012). Usable History?: Representations of Yugoslavia's Difficult Past from 1945 to 2002. ISD LLC. ISBN 978-8-77124-107-5.
• Horvitz, Leslie Alan; Catherwood, Christopher (2014). Encyclopedia of War Crimes and Genocide. Infobase Publishing. ISBN 9781438110295.
• Parenti, Michael (2002). To Kill a Nation: The Attack on Yugoslavia. Verso Books. ISBN 9781859843666.
• Walasek, Helen (2016). Bosnia and the Destruction of Cultural Heritage. Routledge. ISBN 9781317172994.