اقتصاد مهندسی

اقتصاد مهندسی از شاخه‌های علم اقتصاد است و از روشهای تحلیلی که در برآورد هزینه و تعیین ارزش سیستم‌ها، فراورده‌ها و خدمات به کار می‌روند، گفتگو می‌کند.

موفقیت در حل مسائل مهندسی غالباً به توانایی و بررسی هر دو عامل اقتصادی و فنی وابسته‌است. مهندسان باید مسئولیت تفسیر اقتصادی کار خود را خود بر عهده گیرند. برای بر قرار کردن ارتباط بین جنبه‌های فنی و اقتصادی کارهای مهندسی، تسلط یافتن مهندسان بر مفاهیم بنیانی تحلیل‌های اقتصادی لازم است.

اقتصاد مهندسی، مجموعه تکنیک‌هایی است که فرایند مقایسه بین گزینه‌های قابل انتخاب را بر پایهٔ اصولی اقتصادی، ساده‌سازی می‌کند. اقتصاد مهندسی در واقع ابزاری برای انتخاب بهترین یا به عبارتی مقرون به صرفه‌ترین گزینه از میان گزینه‌های پیش روی مهندسین است. به عبارت دیگر، اقتصاد مهندسی، ابزار اصلی تصمیم‌گیری مهندسین در پروژه هاست. مباحث علمی و فنّی مطرح شده در طول دوره‌های تحصیلیِ رشته‌های مهندسی، گزینه‌های مختلفی را برای انجام امورِ محوّل شده به مهندسین، پیش روی آنها گذارده که همگی به لحاظ فنّی و مهندسی قابل اجرا هستند. امّا، این اقتصاد مهندسی است که مشخص می‌کند از میان گزینه‌های مختلفِ قابل اجرا از لحاظ فنّی، کدامیک به لحاظ اقتصادی توجیه پذیر بوده و کدامیک فاقد توجیه اقتصادی است. به بیان دیگر، اگر قابلیت فنّی اجرای گزینه‌ها و پروژه‌های مهندسی، شرط لازم انجام آنهاست، قابلیت مالی یا همان «توجیه اقتصادیِ» آنها نیز شرط کافی در اجرای آنها خواهد بود. اقتصاد مهندسی به‌طور مشخص، به مقولهٔ دوم که همان بررسی توجیه پذیری اقتصادیِ گزینه‌های پیش روی مهندسین است، می‌پردازد.

نیاز به اقتصاد مهندسی از زمانی احساس شد که مهندسین به تجزیه و تحلیل اقتصادیِ تصمیمات مربوط به پروژه‌های مهندسی روی آوردند. اقتصاد مهندسی در حقیقت، قلب تپندهٔ فرایند تصمیم‌گیری است. تصمیمات مورد بحث در اقتصاد مهندسی، دربردارندهٔ عناصری اساسی از قبیل جریان‌های نقدی پول، زمان و نرخ‌های بهره هستند. در نهایت، اقتصاد مهندسی کمک می‌کند تا با استفاده از روش‌های منطقی و ریاضیاتی، تصمیم‌گیری‌های بهتر و اقتصادی تری صورت گیرد.

در تعریف اینکه اقتصاد مهندسی چه چیزی است، مفید خواهد بود که بدانیم اقتصاد مهندسی چه چیزی نیست. اقتصاد مهندسی، فرایند یا روشی برای تعیین اینکه چه گزینه‌هایی برای انتخاب وجود دارند، نمی‌باشد. بلکه برعکس، رسالت اقتصاد مهندسی، دقیقاً بعد از مرحله شناساییِ گزینه‌های قابلِ انتخاب، شروع می‌شود. اگر بهترین گزینه واقعاً گزینه‌ای باشد که مهندس، آن را به عنوان یک گزینهٔ قابلِ انتخاب، شناسایی نکرده باشد، در این صورت بدیهی است که استفاده از تمام ابزارهای تحلیلیِ اقتصاد مهندسی، به انتخاب آن گزینه منجر نخواهد شد.

گزینه‌های قابلِ انتخاب در امور مهندسی، معمولاً دربردارندهٔ مواردی از قبیل هزینهٔ خرید (هزینهٔ اولیه)، عمر مفیدِ پیش‌بینی شده، هزینه‌های سالانه نگهداری دارایی‌ها (هزینه‌های عملیاتی و نگهداری دارایی‌ها)، ارزش فروش مجددِ پیش‌بینی شده (ارزش اسقاطی)، و نرخ بهره می‌باشد. بعد از جمع‌آوری آمار، ارقام و برآوردهای مربوطه، تحلیل اقتصاد مهندسی می‌تواند راهنمای تعیین بهترین گزینه از دیدگاه علم اقتصاد باشد.

اقتصاد مهندسی-ارزیابی اقتصادی پروژه های صنعتی

تحلیل اقتصادی پروژه،تکنیکهای مقایسه و تصمیم گیری و انتخاب از میان راه حل ها،بر اساس شرایط مطلوب پولی یا اقتصادی را شامل می شود. به همان میزان که تکنولوژی صنعتی افزایش می یابد، تصمیم گیری اقتصادی نیز مشکل تر و حساس تر می شود. مجموعا استفاده از این تکنیکها دارای اهمیت اساسی هستند، زیرا میزان سود یا ضرر حاصل از کیفیت راه حل خاص انتخاب شده، بستگی به استفاده بجا از این تکنیک ها را دارد.

شناسایی یک موضوع قابل بررسی

نقطه شروع در هر تلاش آگاهانه برای تصمیم گیری منطقی،شناخت موضوع،،مشکل یا نارسایی و جوانب موجود می باشد. در شرایط خاص، شناسایی موضوع آسان است، مثلا یک دستگاه خراب یا دستگاهی با قابلیت تولید نسبتا ناکافی،به راحتی سبب شناسایی مشکل می شود. اما معمولا مشکلات با وجود اهمیتی که در کاهش یا ایجاد مشکلات آینده دارند، بدون تحقیق و تدبر قابل تشخیص نیستند. در حالیکه آگاهی از موضوع یا مشکل سبب حل یا تغییر آن در جهت سود رسانی می شود.

بررسی سیستم های تحلیل

سیستم های تحلیل، دسته ای از مراحل مربوط به هم می باشند که نتایج اصلی طرح و مدیریت را بررسی کرده و چگونگی همکاری افراد، پول و مواد را برای رسیدن به اهداف بزرگتر مشخص می نمایند.

این سیستم ها ضمن اینکه بررسی اهداف مناسب و مقایسه بر حسب کمیت را شامل می شوند، در بعضی از موارد اثرات و خطرات و هزینه ساز را همراه با تدابیر و راه حلهای استراتژیک به منظور حصول آن اهداف و نیز فرمول بندی راه حل ها در صورت نیاز به آن آزموده ها را در برمی گیرند.

سیستم های تحلیل از طریق مختلف در پی بدست آوردن شیوه برخورد با مشکلات می باشند که عبارتند از کشف علمی و اصولی اهداف،راه حل ها، فرضیات،موازین و خطراتی که در کل بعنوان یک سیستم جامع محسوب می شوند. این نحوه تحلیل،مناسبات مشترکی که تشکیل دهنده یک سیستم می باشند را آشکار می نماید. دامنه وسعت تعریف یک سیستم به اندازه ای است که شخص می تواند آن را به یک اداره، یک سازمان (در مفهوم کلی آن)، یک اقتصاد ملی و در کل به جهان اطلاق نماید.سیستم های تحلیل در اصل، استفاده از مفاهیم اقتصادی بسیار ظریف و قدیمی و راه حل تعیین شده برای مشکلات را شامل می شوند که عموما در برگیرنده استفاده از بعضی از ابزارهای تحلیلی هستند، مانند: مفاهیم جانبی تحلیل و تکنیکهای بهینه سازی برای تعیین راه حل های برتر، کاربردپذیری و تصمیم گیری تئوری برای مشخص کردن و تعریف موقعیت های کاملا مطلوب و میزان کارآیی تحلیل برای بررسی و تحقیق اعتبار و درستی نتایج. یک سیستم تحلیل کارآمد، چه با تکنیکهای پیچیده سطح بالا و چه در سطوح معمولی، سیستمی است که به دقت،نتایج مهم و بحث و راه حل ها را شناسایی می کند و هزینه ها و سودهای مختلف هر طرح را به شیوه ای مستدل برای افراد مسئول در جهت آخرین تصمیم گیری ها شرح می دهد.

پنج محور اصلی در یک سیستم تحلیل به شرح زیر می باشند

۱-شرح اهداف ۲-فرمول بندی معیارهای تاثیرپذیر ۳-ارائه راه حل ها ۴-ارزیابی راه حل ها ۵-انتخاب راه حل ها

نکات پوشیده ای در چگونگی استفاده از سیستم های تحلیل وجود دارد. با افزایش میزان وسعت یا عرصه عمل سیستم،تعداد فاکتورهای متغییر یا پارامترها افزایش می یابند، از اینرو تشخیص محدوده سیستم حائز اهمیت است. گسترش دامنه سیستم های تحلیل همراه با دید جزئی نسبت به پروژه برای دستیابی به برآوردها و ارزیابی ها، در بسیاری از شرایط که بدون تردید به آسانی قابل تقلیل نمی باشد (و در راه حل ها نقش اساسی دارند) در تصمیم گیری ضروری است.

منابع

بلنک، لیلند تی، و آنتونی جی تارکوئین. مبانی اقتصاد مهندسی. ترجمهٔ سیدعلی زیتون نژاد موسویان. تهران: آوای نور، ۱۳۸۹. ISBN 978-600-5413-17-5، خانهٔ کتاب. اقتصاد مهندسی,ارزیابی اقتصادی پروژه های صنعتی,تالیف دکتر محمد مهدی اسکونژاد,چاپ سی و یکم سال 1388. ISBN 964-463-003-3