پشتکوه (استان ایلام): تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح یک منبع برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
حذف جمله تکراری و البته غیرمرتبط با این بخش. اصلاح کلمات پررنگ بی‌دلیل برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
=== دوره پهلوی === |
=== دوره پهلوی === |
||
در دوره [[رضا شاه]]، علی‌رغم برخی مقاومت‌ها، از نفوذ خان‌ها کاسته شد و پشتکوه تحت اداره حکومت مرکزی درآمد. در ۱۳۰۲ خورشیدی، در پی لشکرکشی فرماندهان نظامی به لرستان، خان‌ها در پشتکوه سلاحهای خود را تحویل دادند که تمامی آنها سوزانده شد. در همان سال حسین آبادِ پشتکوه که مقرّ تیمسار کوپال بود به محاصره یدالله خان، پسر والی اسبق، و عده‌ای از اهالی پشتکوه درآمد اما نیروی اعزامی از کرمانشاهان محاصره را در هم شکستند.<ref>علی محمد ساکی - جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان - خرم‌آباد</ref> در سال ۱۳۰۷ ش/۱۹۲۸ م، ارتش منظم و متحد جدید، به فرماندهی صادق‌خان کوپال، به‌سوی پشتکوه حرکت کرد. غلامرضاخان والی نیز با در نظر گرفتن وضعیت و تجهیزات طرف مقابل، بدون جنگ تسلیم شد. او با جمع‌آوری تمام اموالش، به املاک شخصی خود در شهر بغداد عراق پناه برد. درنتیجه، نیروهای دولتی با تسلط بر پشتکوه آن منطقه را زیر نظارت مستقیم دولت قرار دادند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رزم‌آرا، علی. جغرافیای نظامی پشتکوه، تهران: ارتش. 64-66.}}</ref> |
|||
== پانویس == |
== پانویس == |
||
نسخهٔ ۱۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۲۱:۲۹
پشتکوه[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲] یا همان پشتکوهِ لرستان[۱۳][۱۴] منطقه‌ای قدیمی تاریخی در غرب ایران است که امروزه تقریباً با استان ایلام مطابقت دارد.[۱۵][۱۶] ساکنان این سرزمین‌ها شامل مردم لر، مردم لک و مردم کرد بوده‌اند.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱] دانشنامه ایرانیکا برخی ایلات ساکن پشتکوه را نیز عرب معرفی کرده‌است.[۲۲]
از آغاز پادشاهی شاهان صفوی، منطقه لُر کوچک به لرستان فِیلی معروف شد و لرستان فیلی در زمان سلطنت آقامحمدخان قاجار (۱۲۱۰–۱۲۱۱ق/۱۷۹۶–۱۷۹۷م) به دو منطقه پیشکوه و پشتکوه تقسیم گردید.[۲۳]
محمود میرزا قاجار در اوایل دوره قاجار در مورد مردم پشتکوه و پیشکوه لرستان می‌گوید: «خلق پشتکوه را چندان ربطی با اهل پیشکوه نیست.»[۲۴] هنری راولینسون که در ۱۸۳۶ از پشتکوه دیدن کرده، اغلب ایلات پشتکوه را «علی‌اللهی» معرفی می‌کند که به پیروان دین یارسان گفته می‌شود.[۱۳]
جغرافیا
منطقه پشتکوه، در قسمت غربی سرزمین لرستان قدیم است که رشته کوه کبیرکوه آن را از لرستان پیشکوه جدا می‌سازد و قرار گرفتن آن در پشتِ (مغرب) این کوه، وجه تسمیه نام آن است. در منابع قرن سیزدهم از این منطقه نام برده شده‌است.[۲۵] این منطقه از شمال غرب به سرزمین کلهرها، از شمال شرق و جنوب شرق به رودخانه سمیره و کرخه، و از جنوب و جنوب غرب به جلگه بین‌النهرین محدود است.[۲۶] جغرافیای لرستان از جنوب کرمانشاهان شروع و به خوزستان ختم می‌شده‌است. کبیرکوه به عنوان حد فاصل بین لرستان پیشکوه و لرستان پشتکوه به‌شمار می‌رفت.[۲۷][۲۸] پشتکوه بیشتر از پیشکوه شناخته شده‌است، زیرا در سده ۱۳ ه.ق/۱۹م، فرمانروایانی بر این ناحیه حکومت کرده‌اند که توانسته بودند نظم را در این سرزمین برقرار سازند.[۲۹] منطقه پشتکوه به سبب مرز مشترک با عراق، همواره از اهمیت بیشتری از منطقه پیشکوه برخوردار بوده‌است.[۳۰] ولایت تاریخی ماسبدان از ولایت‌های پهله باستان، بخش عمده‌ای از منطقه پشتکوه را در بر می‌گرفته‌است.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵] منطقه پشتکوه به دو صفحه: صفحه کرد و صفحه مهکی تقسیم می‌شد.[۳۶]
.jpg)
مردم
کرد
کردهای فیلی[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲] در جنوب غربی کرمانشاه، ایلام و مناطقی از عراق ساکن هستند و به گویش کردی فیلی (ایلامی) که از گویش‌های کردی جنوبی است، صحبت می‌کنند.[۴۳][۳۷] دانشنامه ایرانیکا تذکر داده‌است که این گویش با لری فیلی (لری شمالی) اشتباه گرفته نشود.[۳۷]
بیشتر ساکنان پشتکوه از کردهای فیلی هستند.[۴۴] دو طایفه اصلی کرد فیلی در پشتکوه (استان ایلام) عبارت‌اند از ایل کرد و مهکی.[۴۵][۴۶][۴۷]
ایلام از اواخر قرن ششم تا ۱۳۰۷ تحت حاکمیت والیان لرستان قرار داشت و همین امر باعث شده‌بود که بعضی از نویسندگان در این دوره، از ساکنان ایلام به عنوان "لر" یا "لر فیلی" یاد کنند. ولی در عین حال نویسندگان و سیاحانی که خودشان به منطقه‌ی ایلام سفر کرده یا اطلاع کافی داشته‌اند، به معرفی کردهای پشتکوه پرداخته‌اند.[۴۵]
دانشنامه ایرانیکا بخش‌های کردنشین ایران امروزی را عمدتاً شامل استان‌های کرمانشاهان، کردستان، آذربایجان غربی و ایلام (پشتکوه) دانسته است.[۴۸]
ژاک دو مورگان منطقه پشتکوه را همانند مکری، گروس، صحنه و ... از جمله مناطق سکونت کردها معرفی کرده است و کردهای ایران را ساکن در رشته جبال زاگرس واقع بین آرارات و رودخانۀ سیمره دانسته است.[۴۹]
محمد امین زکی‌بگ در کتاب زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان می‌نویسد:
«گویش کردی ایلامی، بدون شبهه از فارسی بیشتر به کرمانجی شرقی نزدیکتر است و خود آنان بر این موضوع واقفند و در کرد بودن خود هیچ شک و شبهه‌ای ندارند.»[۵۰]
«در سال ۱۹۱۶، بر حسب وظیفه‌ای رسمی به لرستان سفر نمودم و در نزد والی (پشتکوه)(استان ایلام)، مدتی اقامت کردم و مقداری تحقیق قومی و اجتماعی نمودم، غالباً به کردی با والی و همراهان او، صحبت می‌نمودم و به آسانی و راحتی مطالب خود را به آنان تفهیم می‌کردم و به مطلب آنان پی می‌بردم و به من معلوم شد که اختلاف زبان کرمانجی شرقی با زبان کردی ایلامی از اختلاف زبان کرمانجی غربی بیشتر نمی‌باشد.»[۵۱]
لر
استارک زیباترین ساکنان شهر بغداد را، لرهای پشتکوهی دانسته‌است و بنا به نوشته او، پشتکوهیان در نمایشی که هرسال یک‌بار در بغداد برپا می‌کنند، طرز زندگی و نیز منطقه خویش را به تماشاچیان نشان می‌دهند و ترانه‌هایی با صدای بلند می‌خوانند که مانند آواهای نواحی کوهستانی آلپ است. همه صحنه‌های این نمایش را می‌توان در خود سرزمین پشتکوه به چشم دید.[۵۲] در قدیمی‌ترین اسناد که مربوط به اواخر دوره صفویه می‌شود از فیلی‌ها به عنوان مردم لر یاد کرده‌اند[۵۳] آستن هنری لایارد (۱۸۷۷ میلادی)،فیلی‌ها را بزرگ‌ترین و قدرتمندترین گروه لرها ذکر کرده که در کوه‌های شمالی دزفول مستقر هستند.[۵۴] از نوشته‌های برخی از گردشگران که به پشتکوه رفته‌اند، چنین برمی‌آید که لرهای این سرزمین چهره و اندامی زیبا داشته، و مردمانی دلیر بوده‌اند.[۵۵]
بخشی از ساکنان پشتکوه از طوایف فیلی هستند. در منابع مختلف طوایف کرد و مهکی را از طوایف لر فیلی شمرده‌اند[۵۶][۵۷] دانشنامه ایرانیکا از فیلی‌ها به عنوان گروهی از مردم لر یاد کرده‌است[۵۸]
در برخی از منابع اشاره به قتل عام لرهای پشتکوه شده و می گوید: در پشتکوه تنها ان تعداد از لرها که به عراق گریختند زنده ماندند و بقیه تمام کشته شدند . در پیشکوه که به علت فعالیت راهسازی و وجود مهندسین و تکنسین ها کشتار به ان صورت میسر نبود اقدام به کوچاندن باقی لرها به خراسان گرفته شد [۵۹]
وجه تسمیه
ظاهراً قدیمی‌ترین نام منطقه پشتکوه، «آریوخ» بوده و تا قبل از سده هفتم تا سیزدهم، این منطقه به «اریوحان» شهرت داشته‌است و شاید محل حَرا که مربوط به اسارت یهودیان است، در همان حوالی باشد. بنیامین تودِلایی این محل را «ارین»، استرابو «ماساباتیس»، پلینی، «مزوباتن» و بطلمیوس ساکنان آنجا را «سامباتایی» و دیونوسیوس «مزاباتایی» نامیده‌است. دیودوروس در شرح لشکرکشی اسکندر، این محل را «سمبنه» می‌نامد. ظاهراً، پیش از اسکندر نام آریوخ به سَبَد یا سَبَدان تغییر کرد و با پیشوند ماه (منطقه)، به صورت ماه سبدان درآمد که حدود آن کمابیش با حدود پشتکوه منطبق است[۶۰]
در دوره مغول پشتکوه و پیشکوه به لر کوچک معروف و در قرن دهم این دو منطقه لرستان فیلی نامیده می‌شد و اداره پشتکوه در اختیار اتابکان لر بود[۶۱] بعد از انقراض سلسله اتابکان لر کوچک توسط شاه عباس اداره حکومت لرستان به حسین خان والی از بستگان شاهوردی خان آخرین اتابکان لر سپرده شد. زمامداری والیان از ۱۰۰۶ تا ۱۳۴۸ هجری قمری به طول انجامید و حکمرانی آنها همزمان با سلسله صفویه، افشاریه، زندیه، قاجار و پهلوی بود.
تاریخ
حکومت آل حسنویه
بعد از پنج قرن از حکومت اعراب بر ایران، این سلسله کردتبار بر پشتکوه حکومت کردند.[۶۲] پشتکوهِ لرستان حدود دو قرن یکی از شهرهای مهم و تأثیرگذار در حکومت آل حسنویه بود.[۶۳]از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم پشتکوه به عنوان یک شهر مهم برای مدتی هم به عنوان پایتخت فصلی حکومت آل حسنویه درآمد.[۶۴][۶۵][۶۶] پشتکوه در طول تاریخ همواره به عنوان یکی از مراکز مهم کرد زبان‌ها در ایران مطرح بوده‌است و حاکمیت لرهای فیلی برای دورانی بر آن دیار نتوانست بر کاهش تفاوت‌های فرهنگی و زبانی بین مردم آنجا و حاکمان لر آن موقع تأثیرگذار باشد و برخی نویسندگان هم با عنوان منطقه مهم کردنشین لرستان و ایران از آن یاد کرده‌اند که از نظر زبان و فرهنگ با حاکم‌های لر تفاوت‌های زیادی داشتند.[۶۷]
والیان فیلی
والیان فیلی از ۵۸۰ تا ۱۰۰۶ ق/۱۱۸۴ تا ۱۵۹۷ م بر این سرزمین حکومت کردند.[۶۸] با کشته شدن شاه‌وردی‌خان، واپسین اتابک لر در ۱۰۰۶ق به فرمان شاه‌عباس کبیر، فرمانروایی آنان در پشتکوه و پیشکوه پایان پذیرفت و به جای آنان، حکومت سلسلهٔ دیگری از فرمانروایان لُر به نام والیان فیلی بر این سرزمین آغاز گردید.[۶۹] حکومت والیان تا ۱۲۱۱ق/۱۷۹۶م به درازا کشید و در این هنگام، آقامحمدخان قاجار پس از برانداختن سلسلهٔ زندیه به منظور کاستن از قدرت والی لرستان، پشتکوه را از دیگر نقاط لرستان جدا کرد و از این پس، قلمرو والی، تنها به پشتکوه محدود گردید. والی در همان سال از اقامتگاه خود در خرم‌آباد نقل مکان کرد و به همراه بخش‌هایی از طایفه‌ها، به پشتکوه عقب نشست.[۷۰] به همین سبب، از آغاز سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عنوان والی لرستان به والی پشتکوه تبدیل شد.[۷۱] به هنگام سلطنت فتحعلی‌شاه، والیگری پشتکوه با حسن‌خان بود، و او از حکومت مرکزی ایران فرمانبرداری می‌کرد و مرکز حکومت را از خرم‌آباد به ایلام منتقل ساخت.[۷۲]
از مشهورترین والیان پشتکوه، می‌توان حسینقلی‌خان ابوقداره را نام برد که مردی جنگجو و کاردان بود. او در موضوع اختلاف مرزی، با عربها به جنگ پرداخت و آنها را تا کرانهٔ دجله عقب راند.[۷۳]
دوره قاجار
تا پیش از روی کار آمدن قاجاریه تمام منطقه لرستان زیر نظر والی «حسین خان» به صورت سرزمینی نیمه مستقل اداره می‌شد و مرکز آن شهر خرم‌آباد بود.
مهم‌ترین والیان پشتکوه عبارتند از:
- حسن خان والی
- حیدرخان والی
- حسینقلی خان ابوقداره
- غلامرضاخان ابوقداره
در جنگ جهانی اول، نام پشتکوه به سبب نزدیکی به مرز در بسیاری از منابع به عنوان منطقه‌ای مهم ذکر شده‌است.[۷۴]
دوره پهلوی
در دوره رضا شاه، علی‌رغم برخی مقاومت‌ها، از نفوذ خان‌ها کاسته شد و پشتکوه تحت اداره حکومت مرکزی درآمد. در ۱۳۰۲ خورشیدی، در پی لشکرکشی فرماندهان نظامی به لرستان، خان‌ها در پشتکوه سلاحهای خود را تحویل دادند که تمامی آنها سوزانده شد. در همان سال حسین آبادِ پشتکوه که مقرّ تیمسار کوپال بود به محاصره یدالله خان، پسر والی اسبق، و عده‌ای از اهالی پشتکوه درآمد اما نیروی اعزامی از کرمانشاهان محاصره را در هم شکستند.[۷۵] در سال ۱۳۰۷ ش/۱۹۲۸ م، ارتش منظم و متحد جدید، به فرماندهی صادق‌خان کوپال، به‌سوی پشتکوه حرکت کرد. غلامرضاخان والی نیز با در نظر گرفتن وضعیت و تجهیزات طرف مقابل، بدون جنگ تسلیم شد. او با جمع‌آوری تمام اموالش، به املاک شخصی خود در شهر بغداد عراق پناه برد. درنتیجه، نیروهای دولتی با تسلط بر پشتکوه آن منطقه را زیر نظارت مستقیم دولت قرار دادند.[۷۶]
پانویس
- ↑ ژاک دمورگان، هیئت علمی فرانسه در ایران «مطالعات جغرافیایی»، ج 1، ترجمه دکتر کاظم ودیعی. تبریز: انتشارات چهر. ص 25 و 26 و 34 و 58 و 66 و 67 و 76 و 78 و 91 و 100.
- ↑ جرج کرزن، ایران و قضیه ایران، ج 2، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 1373. ص 330 و 332 و 333 و 334 و 335 و 336 و 338 و 386.
- ↑ یعقوبی, ابراهیم; مظاهری, خداکرم; یاری, سیاوش (2020-02-20). "واکاوی قلمرو جغرافیای سیاسی والیان فیلی پشتکوه". فصلنامه علمی فرهنگ ایلام. 20 (64.65): 34–53. ISSN 2676-5942.
- ↑ Asadi, Alireza; Shafei, Kaivan; Sheikh Ahmadi, Seyed Mohammad (2022-10-23). "Changes of Poshtkouh Boundary in the Qajar Era". Historical Studies. 13 (2): 3–43. doi:10.30465/hcs.2022.42447.2671. ISSN 2251-7766.
- ↑ باقری, پرویز; کریمی, عظیم (2015-12-22). "مبانی حقوقی و سیاسی نظام ارباب - رعیتی پشتکوه عصر والیان". پژوهش نامه تاریخ. 11 (42): 17–30. ISSN 1735-8221.
- ↑ مرادی مقدم, مراد; غفاری واحد, اصغر (2021-01-19). "نقش نظام مالیاتی در تحولات سیاسی و اجتماعی پشتکوه (ایلام) دردوره قاجار". پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. 9 (1): 269–296. doi:10.30465/sehs.2021.32923.1634. ISSN 2383-1278.
- ↑ Nourodin Nemati. "The Central Government and Developments in the West of Iran: Governors of Ilam". Historical Reaserches (به انگلیسی).
- ↑ ایار, علی; ازاد ارمکی, تقی (2021-12-22). "تحلیل تطبیقی تأثیر پیکربندی نهادی-عاملیتی بر خلقیات و توسعه با رویکرد جبر بولی (مورد مطالعه لرستان پیشکوه و پشتکوه از دوره صفویه تا پایان پهلوی)". مجله مطالعات اجتماعی ایران. 15 (4 (لرستان)): 28–54. doi:10.22034/jss.2022.529220.1524. ISSN 2008-3653.
- ↑ باقری, پرویز; کریمی, عظیم (2015-12-22). "مبانی حقوقی و سیاسی نظام ارباب - رعیتی پشتکوه عصر والیان". پژوهش نامه تاریخ. 11 (42): 17–30. ISSN 1735-8221.
- ↑ یعقوبی, ابراهیم; مظاهری, خداکرم (1399-01-04). "کوچ والیان لرستان فیلی به پشتکوه؛ بازخورد سیاست قاجاری کردن ایران". فرهنگ ایلام. 66–67 (21): 34–52.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ شوهانی, سارا (1396-07-01). "ارزیابی، نقش و جایگاه مشخصه‌های سیاسی، اجتماعی ایلی، در انسجام عشایر پشتکوه در دوران قاجار". تاریخ نو. 20 (7): 89–108.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ مهمان‌نواز, محمود (1388-01-04). "اوضاع سیاسی پشتکوه 1210 تا 1255 ه. ق". فرهنگ ایلام. 22–23 (0): 35–43.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help); zero width joiner character in|title=at position 34 (help) - ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ راولینسون، هنری. ۱۸۳۹. یادداشت‌هایی دربارۀ سفر از زهاب در دامنه‌های زاگرس در امتداد کوه‌ها به خوزستان (شوش) و از آنجا از استان لرستان به کرمانشاه در سال ۱۸۳۶ (به انگلیسی)، در مجلۀ جامعۀ جغرافیایی پادشاهی، شمارۀ ۴، ۱۸۳۹، ص ۵۲؛ بازدید در ۲۳ بهمن ۱۳۹۸.
- ↑ «عصر آهن اولیه در پشتکوه لرستان». سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی - سمت. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۲۴.
- ↑ پشتدار، علی‌محمد (۱۳۷۶). لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت». ص. ۱۶۰ تا ۱۸۳. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ «پشتکوه | دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۲۴.
- ↑ Hann, Geoff; Dabrowska, Karen; Greaves, Tina Townsend. Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan (به انگلیسی). Bradt Travel Guides. p. 394. ISBN 978-1-84162-488-4.
- ↑ Congress, U. S. Congressional Record, V. 151, PT. 17, October 7 to 26, 2005 (به انگلیسی). Government Printing Office. p. 23153. ISBN 978-0-16-084825-4.
We saw, in 1980, the persecution of the Faylee Kurds. We saw, in 1983, the Kurdish massacres targeted against Barzanis and the KDP. In 1988, we saw the Anfal campaign
- ↑ Genocide and the rule of law: hearing (به انگلیسی). DIANE Publishing. p. 48. ISBN 978-1-4223-2147-8.
involving the execution of approximately 8,000 men and boys; the l980's expulsion and mistreatment of Faylee Kurds; and ...
- ↑ Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan. The Kurds: A Contemporary Overview (به انگلیسی). Routledge. p. 101. ISBN 978-1-134-90766-3.
Plight of Faili Kurds Faili Kurds make up about 10 per cent of all Kurds in Iraq.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» The two major Feylī tribes in the region are Kord and Mahak.
- ↑ F. Towfīq (۱۵ دسامبر ۱٩٨۶٧). «ʿARAB iv. Arab tribes of Iran». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۰ آگوست ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ افشار سیستانی، ایرج، ایلام و تمدن دیرینه آن، ج۱، ص۱۳۳، تهران، ۱۳۷۲ش.
- ↑ محمود میرزا قاجار، عهد حسام (سفرنامه لرستان و خوزستان)، به کوشش ایرج افشار، تهران:مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۹۰، ص ۱۸۰.
- ↑ علی رزم آرا-جغرافیای نظامی ایران: پشت کوه
- ↑ دومورگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج 2، ترجمه کاظم ودیعی، 1339، ص 222.
- ↑ لرستان (پیشکوه و پشتکوه) و آثار تاریخی آن. ص ۱۷۱.
- ↑ دومورگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج 2، ترجمه کاظم ودیعی، 1339، ص 224 و 225.
- ↑ گابریل، آلفونس، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ج 1، ترجمه فتحعلی خواجه نوری،1348، ص 372.
- ↑ کریمی، بهمن، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، ج 1، 1329، ص 129.
- ↑ اسدی, علیرضا (1399-04-01). "جغرافیای تاریخی ایالات ماسبذان و مهرجانقذق در دوران خلفای اموی". جندی شاپور. 22 (6): 22–48.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ اکبری, مرتضی (1394-01-04). "بررسی و تحلیل جایگاه ایالات ماسبذان و مهرجانقذق (ایلام) در دورهٔ خلافت عباسی". فرهنگ ایلام. 46–47 (16): 55–74.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ رحمتی, محسن (1395-07-01). "جغرافیای تاریخی ماسبذان در دورهٔ سلجوقی". فرهنگ ایلام. 52–53 (17): 7–24.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ علی‌بیگی, حسین (1391-07-01). "جغرافیای تاریخی ولایات ماسبذان و مهرجانقذق و حاکم نشین آنها". تاریخ نو. 4 (2): 123–142.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ کرم‌زاده, فرشاد; یوسف‌وند, یونس (1400-01-04). "بازشناسی شهر ساسانی ـ اسلامی سیروان بر پایهٔ متون تاریخی و شواهد باستان‌شناسی". پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی. 22 (54): 259–283.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ مقدم*, سید محمد طاهری; مقدم, مراد مرادی. "صفحه کردجا به جایی جمعیت و مسئله امنیت". نشریه مطالعات تاریخ انتظامی (به فارسی). 3 (9): 37–52.
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ «"Kermanshah vii. languages and dialects". Iranica Online».
- ↑ McDowall، David (۱۴ مه ۲۰۰۴). A Modern History of the Kurds. ص. ۳۳۰. شابک ۹۷۸-۱-۸۵۰۴۳-۴۱۶-۰.
- ↑ «"Iraq: Information on the Kurdish Feyli (Faily/Falli) families, including their main area of residence and their relationship with other Kurdish groups and the Iraqi regime". Canada: Immigration and Refugee Board of Canada. 1 October 1996».
- ↑ «"The Faili Kurds of Iraq: Thirty Years Without Nationality". ReliefWeb. 2 April 2010».
- ↑ «"Text of the Draft Iraqi Constitution". The New York Times. Associated Press. 28 August 2005». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۲۳.
- ↑ «Vivian Tan (28 May 2008). "Feili Kurds in Iran seek way out of identity impasse". UNCHR».
- ↑ «در مورد توزیع زبان استان ایلام، ایران».
- ↑ مرادی‌مقدم، مراد (۱۳۸۵). تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی، فصلنامه مطالعات ملی ۲۵، سال هفتم، شماره ۱. ص. ۷۱.
- ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ مرادی‌مقدم، مراد (پاییز و زمستان ۱۳۸۸). «فصلنامه فرهنگی پژوهشی فرهنگ ایلام، فتح‌نامه‌های والیان ایلام در نامه‌ی حزب میهن پرستان ایل کرد» (۲۴-۲۵): ۵۰-۵۱.
- ↑ FEYLĪ, group of Lor tribes located mainly in Luristan.
- ↑ راولینسون، سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان)، ترجمهٔ سکندر امان‌اللهی بهاروند. تهران: انتشارات آگاه، جدول شمارهٔ 2، ص 152.
- ↑ «ʿAŠĀYER». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۰۴. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - ↑ ژاک دمورگان، هیئت علمی فرانسه در ایران «مطالعات جغرافیایی»، ج 1، ترجمه دکتر کاظم ودیعی. تبریز: انتشارات چهر. ص 90.
- ↑ زکی‌بیگ، محمد امین؛ روشن اردلان، یدالله (۱۳۸۱). زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان. تهران: انتشارات توس. صص. ۲۳۱. شابک ۹۶۴-۳۱۵-۵۶۳-۳.
- ↑ زکی‌بیگ، محمد امین؛ روشن اردلان، یدالله (۱۳۸۱). زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان. تهران: انتشارات توس. صص. ۲۳۱. شابک ۹۶۴-۳۱۵-۵۶۳-۳.
- ↑ استارک، فریا، سفری به دیار الموت، ج۱، ص۶۷–۷۱، لرستان و ایلام، ترجمه علی محمدساکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
- ↑ نسخه خطی عساکر فیروزی. تألیف: میرزامحمد حسین مستوفی. . ص. ۲۹.
- ↑ Layard, Austen Henry (1887 (reprint; 2011)). Early Adventures in Persia, Susiana, and Babylonia: Including a Residence Among the Bakhtiyari and Other Wild Tribes Before the Discovery of Nineveh (2nd ed.). Camberidge University Press. p. 307. ISBN 978-1-108-04343-4.
{{cite book}}: Check date values in:|year=(help) - ↑ سیاح، محمدعلی، خاطرات، ج۱، ص۲۳۴، به کوشش حمید سیاح و سیف‌الله گلکار، تهران، ۱۳۵۶ش.
- ↑ سیاحت نامه مسیو چریکوف. ترجمه: آبکار مسیحی. ص. ۵۲.
- ↑ خاطرات شرقی سفرنامه پشتکوهلرستان، نویسنده: فردریش روزن. ترجمه: اصغر حاتم وند، محمد سلیمان پور. ص. ۱۸.
- ↑ نشانی=https://iranicaonline.org/articles/feyli--2/
- ↑ کهنه سرباز. تالیف: سرهنگ غلامزضا مصور رحمانی چاپ: ۱۳۶۸ ص. ۶۶.
- ↑ هنری کرزیک راولینسون - سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند
- ↑ سیسیل جان ادموندز و کلمنت اوگاستس دو بد- دو سفرنامه دربارۀ لرستان -ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیار
- ↑ راولینسون، ص ۴۸.
- ↑ دکتر عباس عطاری کرمانی، تاریخ شهرهای ایران، نشرآسیم، ص156
- ↑ تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرا بهار (تهران: زوار، ۱۳۶۶) ص ۶۱ جلد دوم
- ↑ محمدجواد مشکور، جغرافیای تاریخی ایران باستان (تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۷۱) ص ۲۳۱
- ↑ ابن خرداد به، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره چانلو، (تهران: نشر نی، ۱۳۷۰)، ص۳۳
- ↑ کتاب تاریخ ایران کمبریج، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد پنجم، گردآورنده:جی. آ. بویل، مترجم:حسن انوشه، چاپ یازدهم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران۱۳۹۵، ص۴۷۲
- ↑ افشار، 133؛ کرزن، II/277.
- ↑ افشار، 144؛ مرگان، 2/239-240.
- ↑ مورتنسن، 50-51.
- ↑ استارک، فریا، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام، ترجمهٔ علی محمدساکی. ص 304.
- ↑ استارک، فریا، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام، ترجمهٔ علی محمدساکی. ص 306.
- ↑ استارک، فریا، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام، ترجمهٔ علی محمدساکی. ص 310.
- ↑ حمید ایزدپناه - تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان
- ↑ علی محمد ساکی - جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان - خرم‌آباد
- ↑ رزم‌آرا، علی. جغرافیای نظامی پشتکوه، تهران: ارتش. 64-66.
منابع
- علی رزم آرا(۱۳۲۰) جغرافیای نظامی ایران: پشت کوه - تهران
- هنری کرزیک راولینسون (۱۳۶۲) سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند- تهران
- سیسیل جان ادموندز و کلمنت اوگاستس دو بد(۱۳۶۲)دو سفرنامه دربارۀ لرستان -ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیار-تهران
- حمید ایزدپناه (۱۳۷۲)تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان - تهران
- فریا استارک (۱۳۶۴) سفری به الموت لرستان و ایلام، ترجمه و حواشی از علی محمد ساکی - تهران
- علی محمد ساکی (۱۳۶۳) جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان -خرم‌آباد