مردم فیلی
 جغرافیای سکونتگاه مردم فیلی بر روی نقشه گویش‌های جنوبی کردی | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
 ایران، استانهای لرستان، ایلام، قزوین و خوزستان[۱]
 عراق، استانهای میسان، دیاله و واسط[۱] | |
| زبان‌ها | |
| (لری خرم‌آبادی، کردی فیلی، مهکی) | |
| دین | |
| شیعه، یارسان | |
| قومیت‌های وابسته | |
| کردها، لرها و دیگر اقوام ایرانی‌تبار |
فِیلی به معنای ساکنان منطقه والیان فیلی است[۲] که شامل گروهی از مردم کرد و مردم لر می‌باشد.[۱][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸] فیلیها در غرب ایران و شرق عراق زندگی می‌کنند.[۱] در ایران بیشتر در استانهای لرستان و همدان و ایلام ساکن هستند. آستن هنری لایارد (۱۸۷۷ میلادی)، فیلیها را بزرگترین و قدرتمندترین گروه لرها ذکر کرده که در رشته کوه‌های زاگرس تا نواحی شمالی دزفول مستقر هستند.[۱۹] دو طایفه اصلی فیلی عبارت‌اند از ایل کرد و محکی.[۲۰] در لغت‌نامه دهخدا فیلی طایفه‌ای از لُران لُرستان یعنی طوایف اطراف خرم‌آباد ذکر شده‌است.[۲۱] در دانشنامه جهان اسلام آمده‌است که در لرستان قدیم برخی اقوام کرد شامل لکها در شمال لرستان و همچنین فیلیها و ایل محکی زندگی می‌کنند.[۲۲] در برهه‌ای از تاریخ به دلیل تسلط حاکمان فیلی بر مناطقی که از لرستان و ایلام و نیز بخش‌هایی از شرق کشور عراق متشکل بود، به همگی ساکنان این منطقه فیلی گفته می‌شد.
ریشه‌شناسی نام
دربارهٔ ریشهٔ نام فیلی نظریات زیادی یافت می‌شود اما پررنگ‌ترین آن فیلی را از ریشهٔ واژهٔ «پهلوی»، معرب آن یعنی «فَهلَوی» می‌داند. از این روی فیلی به نوعی دگرگون شدهٔ واژهٔ فهلوی است.[۲۳][۲۴]
زبان
فیلیها به گویش‌های متفاوتی سخن می‌گویند که معروفترین آن‌ها گویش کردی ایلامی، لری خرم‌آبادی، گویش چگنی یا چگنیونه و گویش شوهانی است.[۲۵] ایزابلا بیشوپ که در سال ۱۸۹۰ به منطقهٔ کردستان و لرستان سفر کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌گوید که گویش لرهای فیلی (لر کوچک) «کمی با کردهای کرمانشاه مغایرت دارد».[۲۶]
جغرافیا
عراق
در عراق فیلیها ساکن مناطق بغداد؛ استان دیاله، شهربان (مقدادیه فعلی)؛ بدره؛ زرباطیه؛ جاسن؛ کوت، عزیزیه، زهایرات، بعقوبه و هم چنین شهرهای شیخ سعد؛ علی شرقی؛ علی غربی و کوفه هستند.[۲۷] از آغاز بنیان‌گذاری دولت عراق تا به امروز، امور ثبت احوال و شناسنامه به ویژه در شهرهای مرکزی و جنوب عراق و در شمال بغداد و برخی از استانهای تحت سیطره اداره ثبت احوال از مهمترین امور می‌باشند. برای نمونه؛ اگر فرزندان خانواده‌ای فیلی، تحصیلات متوسطه خود را به پایان برسانند و خواهان ورود به دانشگاه باشند. بدون تردید باید خانوادهٔ او از صفر شروع می‌نمودند و هرچه سند قدیمی را از دوران عثمانی در دست داشتند، جمع می‌نمودند و همراه با آن فیش پرداخت آب بها و برق را همانند اسنادی به آن دانشگاه ارائه می‌دادند تا فرزند آنان را برای ادامه تحصیل بپذیرند. هنوز هزاران فیلی در ایران و دولتهای دیگر و صدها هزار از آنان در داخل عراق، شناسنامه دریافت نکرده‌اند. در میان آنان کسانی وجود دارد که رژیم صدام چندین بار او را تاراج نموده‌است؛ و هنوز حقوق بازگشت را ندارند.[۲۸]
دلایلی که مشوق رژیم حزب بعث عراق بودند تا با بغض و کینه با کردهای فیلی برخورد نماید عبارتند از:
- دلایل سیاسی، دینی، اقتصادی: پس از پیمان‌نامهٔ مارس (آذار) سال ۱۹۷۰ میان دولت بعث عراق و کردها، دولت حزب بعث وعده‌های خود را به جای نیاورد، دولت حزب بعث اهدافی را دنبال نمود تا بنیاد و شالوده‌های جمعیت‌شناسی و حتی شمار جمیعت مردم کرد را کاهش دهد. به ویژه آن که کردهای فیلی در صفوف مبارزاتی جنبش کرد قرارگرفته بودند و از رهبران این جنبش بودند. این نیز بی‌شک، تأثیر فراوانی در رژیم بعث داشت و تهدید بزرگی بر روان و روحیهٔ حزب بعث عراق به‌شمار می‌آمد. به همین دلیل، آغاز به بیرون راندن کردهای فیلی نمودند. در کنار آن، مسئلهٔ دین، نقش مهمی را در اخراج نمودن و نابودی این قشر داشت. چون که اغلب کردهای فیلی دارای مذهب شیعه بودند و صدام نیز از شیعیان متنفر بود. یکی دیگر دلایل اقتصادی بود. پس از آن که یهودیان و ارمنیان در کشور عراق نماندند، اقتصاد کشور به تمامی در دست تجار و بازرگانان کردفیلی بود. این بود که حزب بعث عراق از همان آغاز قبضه نمودن قدرت، نیتش را به اجرا درآورد و شروع به اخراج و نابود نمودن بازرگانان کردفیلی نمود و همه داراییها و اموال آنان را نیز مصادره نمود.[۲۹]
کردهای فیلی ساکن بغداد عمدتاً از سال‌های نخست قرن بیستم کوچ گروهی به بغداد را آغاز کردند و هم‌اکنون جمعیتی میلیونی را در این شهر تشکیل می‌دهند. کردهای فیلی در بدو ورود در محلاتی مانند «شارع الکفاح»، «عگد القشل»، «ساکه الفردوس» و «باب الشیخ» سکونت سافتند. محلهٔ «باب الشیخ» به احترام شیخ عبدالقادرالگیلانی نام‌گذاری شده و هم‌اکنون به نام «عگدالاکراد» نامیده می‌شود. در نیم قرن اخیر کردهای فیلی در محله‌هایی مانند «ساحه البیروت»، «جمیله» و «عقاری» نیز ساکن شده‌اند و در این محله‌ها اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند.[۳۰] عصر روز جمعه ۱۶ تیر ماه ۱۳۹۶ مراسم بزرگداشت ۲۲ هزار شهید کردفیلی ایلامی‌الاصل که در جریان عملیات انفال مورد کشتار جمعی و اخراج از عراق، در طول چهار دهه حکومت حزب بعث صدامی قرار گرفتند، در مسجد آقا محمود تهران، برگزار گردید.[۳۱]هر سال در این روز سالروز کشتار بی‌رحمانه مردم کردفیلی برگزار می‌شود.[۳۲]
ایران
در ایران فیلیها ساکن شهرهای ملکشاهی، ایلام، سیروان، چرداول، صالح آباد، موسیان، بدره؛ دهلران، آبدانان، کوهدشت، اندیمشک و دو طرف کبیرکوه می‌باشند.
تاریخ
باستان
معاصر
گروهی از فیلیها در زمان کریم‌خان زند او را تا فارس همراهی کردند و در همان‌جا ساکن شدند. پس از کریم خان عدّه زیادی از این طایفه به همراه لطفعلی‌خان زند در بمِ کرمان کشته شده و بقیّه از بیم کینه آغامحمّدخان قاجار به مرور در ایل قشقایی ادغام گردیدند و تدریجاً به زبان ترکی قشقایی تکلّم کردند. تا شروع حکومت ناصرالدّین شاه که از زندگی عشایری دست کشیده، به شیراز مراجعت و در محلّ کنونی دروازه سعدی ساکن می‌شوند و در زمان مشروطه با آزادی خواهان هم صدا می‌گردند. دستگاه حاکم زمان به بریدن سر دو نفر از بزرگان فیلی به نام حسنقلی خان و امامقلی خان مبادرت می‌نمایند که شرح این ماجرا در کتاب فارس و جنگ بین‌الملل نوشته آدمیت به تفصیل آمده‌است و این فامیل بزرگ از آن زمان تاکنون در شیراز و خارج ازکشور با شهرت‌های فامیلی: فیلی، فیلی زاده، فیلی قشقایی، فیلی شیرازی و فیلی صفایی معروف می‌باشند.[۳۳]
منطقه‌ای
در دوران دویست سال حکومت والیان فیلی به ویژه حسین‌خان سولویزی، تمامی ایل‌های منطقه به نام فیلی معروف بودند ولی پس از اینکه ناحیه پیشکوه به دست محمدعلی میرزا دولتشاه (حاکم کرمانشاه و پسر بزرگ فتح‌علی‌شاه قاجار) افتاد، تنها منطقه پشتکوه در دست والی محلی ماند و از آنجا که نام فیلی با نام خاندان سولویزی گره خورده بود نام فیلی پس از آن تنها به ناحیه پشتکوه اطلاق شد.[۳۴]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «FEYLĪ». iranica. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» all the tribes in the region were called Feylī.
- ↑ They are, in any case, distinct from both the Bakhtiary (the Great Lur) and the Feyli Lurs (the Little Lur) of Khorramabad, who were also to play apart in the resurgence of the Zagros tribes. ,John R. Perry, Karim Khan Zand , 2012, ISBN 1-78074-199-5,[۱]
- ↑ T. Potts, Daniel. Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era. Oxford University Press, 2014. p. 263. ISBN 0-19-933079-4.
- ↑ Kennett Loftus, William. Travels and Researches in Chaldaea and Susiana. Robert Carter & Brothers, 1857. p. 356.
- ↑ «باجلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ Ihsan, Mohammed. Nation Building in Kurdistan: Memory, Genocide and Human Rights. Routledge. p. 46. ISBN 978-1-317-09016-8.
- ↑ Bartrop, Paul R. Encountering Genocide: Personal Accounts from Victims, Perpetrators, and Witnesses. ABC-CLIO. p. 189. ISBN 978-1-61069-331-8.
- ↑ Hann, Geoff; Dabrowska, Karen; Greaves, Tina Townsend. Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan. Bradt Travel Guides. p. 394. ISBN 978-1-84162-488-4.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» The two major Feylī tribes in the region are Kord and Mahak.
- ↑ http://www.unhcr.org/483d60872.html «کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان» :Feili Kurds in Iran seek way out of identity impasse
- ↑ http://www.faylee.org/english/studies/doc3.php Faylee Kurds Democratic Union.Faylee (Faylee, Faili, or Feli) Kurds are, as their name tells, an inseparable segment of the Kurdish population in Iraq and an integral part of the Kurdish nation,
- ↑ http://www.bmrsg.org.au/faili-kurds-and-the-basij/ Blue Mountains Refugee Support Group Faili Kurds and the Basij
- ↑ Congress, U. S. Congressional Record, V. 151, PT. 17, October 7 to 26, 2005. Government Printing Office. p. 23153. ISBN 978-0-16-084825-4.
We saw, in 1980, the persecution of the Faylee Kurds. We saw, in 1983, the Kurdish massacres targeted against Barzanis and the KDP. In 1988, we saw the Anfal campaign
- ↑ Ferllini, Roxana. Forensic Archaeology and Human Rights Violations. Charles C Thomas Publisher. p. 280. ISBN 978-0-398-08519-3.
These were defined as being: the 1980 Persecution of the Faylee Kurds; the 1983 Kurdish Massacres against the Barzanis/KDP (Kurdistan Democratic Party); the 1988 Anfal Campaign; the 1988 chemical attack on Halabja; the 1991 Shi'a ...
- ↑ Genocide and the rule of law: hearing. DIANE Publishing. p. 48. ISBN 978-1-4223-2147-8.
involving the execution of approximately 8,000 men and boys; the l980's expulsion and mistreatment of Faylee Kurds; and ...
- ↑ Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan. The Kurds: A Contemporary Overview. Routledge. p. 101. ISBN 978-1-134-90766-3.
Plight of Faili Kurds Faili Kurds make up about 10 per cent of all Kurds in Iraq.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلام
- ↑ Layard, Austen Henry (1887 (reprint; 2011)). Early Adventures in Persia, Susiana, and Babylonia: Including a Residence Among the Bakhtiyari and Other Wild Tribes Before the Discovery of Nineveh (2nd ed.). Camberidge University Press. p. 307. ISBN 978-1-108-04343-4. Check date values in:
|year=(help) - ↑ FEYLĪ, group of Lor tribes located mainly in Luristan.
- ↑ دهخدا. «لر فیلی». واژه یاب. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ the encyclopaedia of islam by sir h.a.r.gibb,volume v،page823
- ↑ «سرزمین پهلو یا فیلی کجاست؟». پایگاه خبری صبح ملت. ۲۳ شهریور ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «Pahli (Feylí)». Kurdish Academy. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects
- ↑ بیشوپ، ایزابلا، ۱۳۷۵. از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمهٔ مهراب امیری، تهران: نشر آنزان و نشر سهند، چاپ اول؛ ص ۵۲.
- ↑ کردهای فیلی و انقلاب دههٔ بیست قرن گذشته
- ↑ فیلیان در برابر سند بخشش بهشتی به نام شناسنامه!
- ↑ دلایل اخراج و نابودی کردان فیلی چه بود؟
- ↑ خبرگزاری کُردپرس: کدام محله‌های بغداد با نام و هویت کردهای فیلی شهرت دارند؟، نوشتۀ علی صفری، نوشته‌شده در ۱۰ مرداد ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ مرداد ۱۳۹۷.
- ↑ http://rigakurdistan.ir/postID=4977/چهاردمین-مراسم-بزرگداشت-شهدای-کرد-فەی
- ↑ http://ilam.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=43123
- ↑ فارس و جنگ بین‌الملل. نوشته آدمیت.
- ↑ George Nathaniel Curzon. Persia and the Persian Question: Volume 1, p. 278;