جنبش من هم در ایران

موج افشای آزار و تجاوز جنسی در ایران یا می توی ایران روایت قربانیان ایرانی از آزارهای جنسی است که در تابستان ۱۳۹۹ در شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه توئیتر مطرح شد؛ این رخداد شبیه به جنبش #من_هم (به انگلیسی: MeToo#) بود که در سال ۲۰۱۷ جنجال‌های زیادی را آفرید. سارا امت‌علی، روزنامه‌نگار سابق ساکن آمریکا، آیدین آغداشلو را پس از ۱۴ سال سکوت به تعرض جنسی متهم کرد. یک دانش‌آموختهٔ باستان‌شناسی دانشگاه تهران نیز به تجاوز جنسی سریالی متهم و سپس دستگیر شد.

پیشینه

جنبش جهانی می تو

همچنین ببینید: جنبش من هم

در سال ۲۰۱۷ هشتگ ‎#MeToo علیه سوءاستفاده و آزار جنسی در سطح جهان ترند شد که به‌وسیلهٔ آن مردم جرایم جنسی افراد قدرتمند یا مشهور را در اینترنت برملا کردند. این جنبش دامن شخصیت‌های مشهوری چون هاروی واینستین را گرفت. علی‌رغم معدود هشتگ‌هایی که همان موقع حتی به فارسی زده می‌شد، مثلاً استفادهٔ آناهیتا همتی، بازیگر، بدون ذکر هیچ روایتی، این هشتگ و جنبش در مجموع در آن برههٔ زمانی در ایران فراگیر نشد. سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در سخنرانی ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ به مناسبت میلاد فاطمهٔ زهرا ضمن اشاره به این جنبش، حجاب را بهترین راهکار برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های جنسی رایج در غرب دانست. او گفت: «اسلام به وسیلهٔ حجاب در را بر روی آن مسیری که جنس زن را به این نقطهٔ انحراف برساند بسته‌است». ویدئویی از این سخنرانی که ۳ اکتبر ۲۰۱۸ (۱۱ مهر ۱۳۹۷) به زبان انگلیسی و به مناسبت سالگرد افشاگری نیویورک تایمز از قضیهٔ هاروی واینستین در اکانت توئیتر خامنه‌ای منتشر شد، خبرساز شد.

سوءاستفادهٔ جنسی در ایران

تجاوز جنسی در ایران، طبق آمار قوهٔ قضائیه، در دههٔ ۱۳۹۰ها افزایش یافته‌است. به گفتهٔ حسین قنبرنژاد، معاون راهبردی قوهٔ قضائیه، سال ۱۳۹۳ حدود ۱۳۱۳ مورد تجاوز به عنف در ایران گزارش شده که گرچه نسبت به سال قبل ۳۰ مورد کمتر بوده، اما نسبت به سال ۱۳۸۹ به اندازهٔ ۲۰۰ تا ۳۰۰ مورد افزایش یافته‌است. آمار مزاحمت‌ها برای زنان و دختران نیز از تقریباً ۷۲٬۰۰۰ مورد در سال ۱۳۸۹ به ۱۴۲٬۹۳۳ در سال ۱۳۹۳ رسیده‌است. به گفتهٔ سعید مدنی، جامعه‌شناس، طبق گزارش‌ها بیشترین آمار تجاوز در ایران در استان تهران است. سالانه حدود ۱۶۵۰ جرم جنسی در تهران اتفاق می‌افتد، هرچند برآورد شده که بیش از ۸۰ درصد موارد تجاوز به دلایل مختلف گزارش نمی‌شوند.

هشتگ #تجاوز

امانل	توییتر
@emovm

دیت اولش لباشو ببوس، اگه اعتراض نکرد بهت می‌ده. اگه اعتراض کرد بگو انقدر محو زیباییت شدم که نفهمیدم چیکار کردم.. اینجوری بازم بهت می‌ده.

۶ اوت ۲۰۲۰

تابستان ۱۳۹۹ هشتگ #تجاوز با الهام از جنبش می تو در فضای مجازی ایران، مخصوصاً توئیتر، مطرح شد. رویداد با توئیت کاربری به نام «امانل» در ۱۶ مرداد (۶ اوت) آغاز شد که نوشته بود «دیت اولش لباشو ببوس» و باعث واکنش گستردهٔ سایر کاربران به آزارهای جنسی پُست‌کننده شد. امانل اکانتش را غیرفعال و توئیتر را ترک کرد. روزنامه‌های جام جم و کیهان لندن ویدئویی که ۱۷ مرداد همزمان با روز خبرنگار در ایران توسط شبکهٔ چندرسانه‌ای راوی دربارهٔ آزارهای جنسی در قبال خبرنگاران زن منتشر شد را تأثیرگذار دانسته‌اند. چند دانش‌آموز پشت‌کنکوری توئیت کردند که یک معلم مرد به آن‌ها تعرض جنسی کرده‌است. دانش‌آموزان پس از چندی مجبور شدند توئیت را حذف و عذرخواهی کنند. پس از آن ماجرای فریفتن دانشجویان دختر دانشگاه تهران توسط یک فعال حوزهٔ گردشگری به نام ک. ا. مطرح شد. اتهام تعرض جنسی علیه آیدین آغداشلو به نقطهٔ عطف ماجرا تبدیل شد. دوم شهریور ۱۳۹۹، رادیو فردا نوشت که هشتگ تجاوز پس از هشتگ‌های مربوط به مراسم محرم و اعتراضات سیاسی، جزو ده هشتگ داغ توئیتر فارسی است. از آزاررسانی هم‌جنس‌ها، مابین اعضای خانواده، و افراد زیر سن قانونی نیز روایت شد. چند دانش‌آموز دختر معلم مؤنثشان را به تعرض جنسی متهم کردند و مردان نیز از تجربهٔ مورد تجاوز قرار گرفتن به‌ویژه در دورهٔ سربازی نوشتند. هشتگ‌های #تعرض، #نه_یعنی_نه، #سکوت_نکنیم، و #من_هم نیز داغ شد.

متهمان

ک. ا.

چهار دوست پس از باخبر شدن از داستان تجاوز جنسی به یکی از آن‌ها در سال ۱۳۹۶، تصمیم گرفتند موضوع را بدون ذکر کامل نام متجاوز در اینستاگرام مطرح کنند. زنی به آپارتمان دوستش به نام ک. ا. که دانش‌آموختهٔ ۱۳۸۹ باستان‌شناسی دانشگاه تهران بوده رفته و با او مشروب خورده و صبح روز بعد که از خواب برخاسته، لخت روی تخت‌خواب بوده در حالی که به او تجاوز شده بود. در کمتر از ۲۴ ساعت بیش از ۳۰ نفر گفتند همان مرد ۳۳ ساله که در مغازهٔ کتاب‌فروشی دوستش در اطراف میدان انقلاب کار می‌کرده به همان شیوهٔ خوراندن «شراب دست‌ساز» و بیهوش کردن آن‌ها با استفاده از قرص‌های خواب‌آور به آنان تجاوز کرده‌است. در روز جمعه ۳۱ مرداد ۱۳۹۹، شش هزار توئیت با هشتگ ک. ا. زده شد. دخترعمویش نیز نوشت که از دست‌مالی‌هایش در امان نبوده و از او می‌ترسیده‌است. تا ۵ شهریور ۱۳۹۹ تعداد روایت‌ها از آزارهای او به بیش از ۴۰ مورد رسید و در شبکه‌های اجتماعی به «تجاوز سریالی» متهم شد. یکی از استادان گروه هنرهای نمایشی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران از شاکیان خواست صبح یکشنبه ۲ شهریور مقابل ساختمان دانشکده جمع شوند. چهار نفر حاضر شدند ولی فقط یک نفر مدارک و مستندات کافی به همراه داشت. ک. ا. که ابتدا در توئیتر گفته بود به اتهامات پاسخ خواهد داد، حسابش را غیرفعال کرد و به ویلایش در شمال ایران رفت. یکی از قربانیان که پیشتر به ویلای او در شمال دعوت شده بود، آدرسش را لو داد. پلیس امنیت عمومی تهران صبح ۴ شهریور ۱۳۹۹ اطلاع داد که ک. ا. را دستگیر کرده و از شاکیان خواست «با اطمینان از محفوظ ماندن هویتشان در نزد پلیس» شکایت کنند. روز ۱۲ شهریور ۱۳۹۹، حسین رحیمی، فرمانده پلیس تهران، خبر داد که متهم «به ارتکاب جرم اقرار کرده اما مدعی شده که مبتلا به سادیسم است اما این گونه نیست».

آیدین آغداشلو

سارا امت‌علی، روزنامه‌نگار سابق و آموزشگر کنونی، توئیت کرد در تابستان ۱۳۸۵ قصد داشته با آیدین آغداشلو در موزه ملی ایران مصاحبه کند که به اصرار او ابتدا به دفترش رفته تا از آنجا با هم به موزهٔ ملی بروند. آغداشلو که در محل کارش لخت و «فقط یک عبای قهوه‌ای روی دوشش» بوده، امت‌علی را محکم بغل کرده و سعی کرده او را ببوسد. امت‌علی در نهایت از دستش فرار کرده‌است. سپس آغداشلو از دفترش بیرون آمده و به نحوی که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده به امت‌علی گفته «برویم». امت‌علی بی‌اراده همراه او به موزه رفته و گزارشش را تکمیل کرده‌است. فهیمه خضرحیدری، تهیه‌کننده و مجری برنامه‌های رادیویی، نوشت ده‌ها مورد مشابه از سوءرفتارهای جنسی آغداشلو شنیده‌است. لاله صبوری، بازیگری که دو سال شاگرد آغداشلو بوده، توئیت کرد «تجاوز وصله‌ای است که به استاد می‌چسبد». چندین زن جوان دیگر نیز از تجارب مشابهشان با آغداشلو در قالب کلاس‌های آموزش نقاشی نوشتند. فرناز فصیحی، روزنامه‌نگار نیویورک تایمز، تعداد این زنان را ۲۲ نفر شمرد. آغداشلو برای تکذیب این ادعاها به چند خبرگزاری ایران ایمیل زد و در نهایت با انتشار پستی در صفحهٔ اینستاگرامش تمامی این ادعاها را تکذیب کرد. بیانیهٔ او مورد تمسخر کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت.

محسن نامجو

محسن نامجو اتهامات تعرض جنسی و تلاش به تجاوز که توسط یک کاربر ناشناس توئیتر علیه او مطرح شده و مربوط به هفت سال پیش بود را با انتشار ویدئویی رد کرد.

سایر

فهیمه خضر حیدری یکی از عکاسان سرشناس و درگذشته را به تعرض جنسی متهم کرد. به گفتهٔ خضر حیدری، عکاس سعی کرده بدنش را لمس کند. وجه ناراحت‌کننده‌تر ماجرا برای او این بوده‌است که از ترس سکوت پیشه کرده و تا آخر ترم در کلاس‌های عکاس حضور یافته، منتها دیگر نتوانسته به صورتش نگاه کند.

فهرست متهمان شامل معلمان مدرسه، استادان دانشگاه، هنرمندان برجسته، ورزشکاران، اصحاب رسانه، پزشکان، بازیگران، نویسندگان، یکی از مدیران سابق دیجیکالا، و حتی نمایندگان مجلس و مقامات دولتی می‌شود.

پیامدها

هفتم شهریور ۱۳۹۹ اعلام شد که نقاشی آیدین آغداشلو به دلیل اتهاماتی که علیه او مطرح شده از جلد چاپ جدید شازده احتجاب هوشنگ گلشیری حذف خواهد شد.

واکنش‌ها

چند وکیل از جمله مرضیه محبی گفتند که وکالت آزاردیدگان را به صورت رایگان بر عهده خواهند گرفتند.

معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، اولین مقامی بود که نسبت به این رویداد واکنش نشان داد. او گفت: «دسترسی به اطلاعات خوب و آموزش درستْ کم است و این زمینه را برای خشونت و آزار و اذیت‌های جنسی فراهم می‌کند.» ابتکار از تهیهٔ لایحه تأمین امنیت زنان در برابر خشونت از جمله خشونت جنسی خبر داد.

رسانه‌های داخل ایران پس از انتشار خبر دستگیری ک. ا. شروع به پوشش گستردهٔ رویداد کردند هرچند صداوسیما تا دست کم ۷ شهریور آن را پوشش نداد.

به گفتهٔ شادی امین، مؤسس شبکهٔ سراسری همکاری زنان ایرانی، این اولین بار در تاریخ جنبش حقوق زنان ایران بود که آنان حس کردند می‌توانند دربارهٔ در معرض خشونت بودن به صورت عمومی صحبت کنند. همچنین این اولین باری بود که جامعه با آن‌ها همدلی کرد و آن‌ها را جدی گرفت. با این حال، او امکان خروج این جنبش از سطح اینترنت و ادامه یافتن در کف خیابان را به دلیل نبود جنبش زنان به صورت منظم و فقدان رهبری نامحتمل می‌داند.

چالش‌ها و دستاوردها

این سلسله افشاگری‌ها در ایران با چالش‌هایی مواجه است که باعث شده نسبت به موفقیت آن ابراز تردید شود. لیلا علی‌کرمی، وکیل دادگستری، بزرگ‌ترین مانع را نظام قضایی ایران می‌داند که فاقد زیرساخت‌های لازم برای رسیدگی به «چالش چندوجهی» سوءاستفادهٔ جنسی است. در قانون مجازات اسلامی ایران تجاوز جنسی و تعرض جنسی تعریف دقیق حقوقی ندارند و اکثر جرایم جنسی از زنا نشئت گرفته‌اند. در واقع، جرمی با عنوان تجاوز جنسی به رسمیت شناخته نشده و آنچه هست «زنای به عنف» (به زور) است. به عبارت دیگر، مرز بین زنا که در آن طرفین رابطه مجرم شناخته می‌شوند با زنای به عنف که در آن فقط زانی مجرم شناخته می‌شود باریک است و اگر نتوان عامل زور را اثبات کرد، قربانی خود به مجرم تبدیل می‌شود. زنا و زنای به عنف هر دو از نوع رابطهٔ نامشروع هستند و به یک شکل اثبات می‌شوند ولی اثباتشان دشوار است و حتی اتهام ثابت‌نشدهٔ زنا (قذف) خود جرم محسوب می‌شود که مجازاتش ۸۰ ضربه شلاق است. علی‌کرمی همپوشانی‌های این دو را از جمله دلایل عدم مراجعهٔ قربانیان به مراجع قضایی می‌داند زیرا قربانیانی که به قانون متوسل شوند به‌طور بالقوه خود را در معرض متهم شدن قرار می‌دهند. علاوه بر این، قانون در زمینهٔ تجاوز به همسر و تعرض جنسی بدون آمیزش جنسی نیز نقص دارد. طبق قانون آئین دادرسی کیفری ایران، «به جرایم زنا و لواط و سایر جرایم منافی عفت به‌طور مستقیم در دادگاه صالح رسیدگی می‌شود». در نتیجه، دادستان و بازپرس عموماً از تحقیق و تجسس دربارهٔ جرایم منافی عفت منع می‌شوند. عدم تحقیقات مقدماتی در دادسرا باعث می‌شود شواهد و مدارک پرونده کافی نباشند و متهم راحت‌تر تبرئه شود. به پرونده‌های زنا در دادگاه کیفری استان رسیدگی می‌شود که متشکل از پنج قاضی مرد است. بسیاری از قربانیان زن به دلیل شرم از ذکر جزئیات ماجرا خودداری می‌کنند. به نوشتهٔ علی‌کرمی، در دادسرا و دادگاه روی امنیت و حریم خصوصی قربانیان به قدر کافی حساس نیستند که این موضوع کار قربانی را برای شرح روایتش دشوارتر می‌کند. در نهایت اینکه مجازات زنای به عنف در ایران سنگسار، اعدام، یا شلاق است که باعث شده برخی از قربانیان مایل به پی‌گیری پرونده‌هایشان در مراجع قضایی نباشند چون با این مجازات شدید مخالفند. شاکی خود می‌تواند به آمیزش جنسی خارج از ازدواج یا مصرف نوشیدنی‌های الکلی متهم شود. یکی از کاربران به شاکیان احتمالی توصیه کرده بود که باکره نبودن خود پیش از تجاوز را افشا نکنند.

جز قوانین، انگشت اتهام به سوی جامعه نیز اشاره رفته‌است. اغلب روایت‌ها به بیش از یک دهه پیش بر می‌گردد که حاکی از عدم حمایت از قربانیان است. جامعه، روشنفکران، و حتی خانواده‌ها نیز همدست آزارگران دانسته شده‌اند.

موضوع سوءاستفاده جنسی در ایران تابو است. به عقیدهٔ امت‌علی شکستن تابوی گفتگو دربارهٔ تجاوز جنسی و آگاهی‌بخشی دربارهٔ مشکل شایع سوءاستفادهٔ جنسی از جمله دستاوردهای این رویداد بودند.

این موج افشاگری‌ها نیز باعث جلب توجه به موضوع سرزنش قربانی شد.

تعداد کسانی که با نام واقعی دست به افشاگری زده‌اند زیاد نیست و اغلبشان روزنامه‌نگار هستند.

جستارهای وابسته

• تجاوز جنسی در ایران
• شینا شیرانی
• سعید طوسی
• زهرا نویدپور و سلمان خدادادی
• رسوایی جنسی در دبیرستان دکتر معین
• ایران و سند ۲۰۳۰ یونسکو، در رابطه با آموزش جنسی در مدارس