شورش نخست سیمیتقو شکاک
| شورش نخست سیمیتقو | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و جدایی‌خواهی کردها از ایران | |||||||
 سیمیتقو (نفر ایستاده در میانه عکس) | |||||||
| |||||||
| طرف‌های درگیر | |||||||
|
شورشیان
|
 داوطلبان آشوری[۲] | ||||||
| فرماندهان و رهبران | |||||||
| سید طه شمزینی |
امیر ارشاد رضاشاه آقا پتروس[۲]ملک خوشابا[۲] ملک یاقو[۳] | ||||||
| قوا | |||||||
|
۱۰۰۰ نفر در ابتدا – ۵۰۰۰ نفر در اوج[۴] چند صد سرباز و مزدور ترک از عثمانی[۵] [۶] | ۱۰٬۰۰۰ | ||||||
| تلفات و خسارات | |||||||
| ۲۵۰۰ نفر کشته، زخمی اسیر[۴] | ۳۲۰۰ نفر کشته، زخمی و اسیر[۴] | ||||||
| در مجموع ۵۷۰۰ نفر کشته | |||||||
شورش نخست سیمیتقو شکاک از سال ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۲ میلادی توسط چند قبیله کرد که از پشتیبانی امپراتوری عثمانی[۵][۷] برخوردار بودند علیه حکومت ایران رخ داد. رهبری این شورش را اسماعیل سیمیتقو از ایل شکاک به عهده داشت.[۴]
با پیروزی کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و قدرت گرفتن رضاشاه او توانست این شورش و خیزش‌های دیگری مانند جنبش جنگل به فرماندهی میرزا کوچک خان جنگلی و شورش محمدتقی پسیان را سرکوب نماید. شورش ایل شکاک موجب مرگ نزدیک به ۵۰۰۰ نفر شد که بسیاری از آنان آشوریان غیرنظامی بودند که توسط نیروهای سمیتقو کشتار شدند.[۸]
تاریخچه[ویرایش]
شورش[ویرایش]
اسماعیل سیمیتقو با بهره بردن از اوضاع آشفته ایران در ایام جنگ جهانی اول در تابستان سال ۱۹۱۸ میلادی قدرت خود را در غرب دریاچه ارومیه تثبیت نمود[۹] و تا سال ۱۹۱۹ میلادی توانست نیرویی به اندازه ۲۰۰۰۰ نفر از کردها را پیرامون خویش جمع نموده و دولتی خودمختار با مرکزیت ارومیه بنا نهد. علاوه بر نیروهای محلی سمیتقو از صدها سرباز مزدور که از امپراتوری عثمانی به خاک ایران وارد می‌شدند هم بهره می‌برد.[۵]
پس از فتح ارومیه تیمورآقا شکاک به اداره امور شهر منصوب شد و سیمیتقو کوشید ضمن درگیری با نیروهای ایرانی حوزه نفوذ خود را گسترش دهد. در درگیری‌های گوناگون بعدی شهرهای مهاباد، خوی، میاندوآب، ماکو و پیرانشهر هم به تصرف شورشیان درآمد.
در نبرد گلماخانه شورشیان توانستند بندر گلماخانه را اشغال کنند و جاده تبریز-ارومیه را به تصرف خویش درآورند. رضاشاه خالوقربان را برای مبارزه با شورشیان فرستاد اما او هم در نبرد میاندوآب کشته شد. سیمیتقو خود فرماندهی نیروهایش در فتح مهاباد را به عهده داشت و توانست شهر را فتح نماید. پس از یک نبرد سخت در اکتبر ۱۹۲۱ میلادی نیروهای ایرانی بار دیگر شکست خوردند و ۶۰۰ نفر از نیروهای ژاندارمری به همراه فرمانده‌شان سرلشکر ملک‌زاده کشته شدند. پس از فتح مراغه سیمیتقو لرهای ساکن غرب ایران را هم به شورش فراخواند.
در این زمان دولت ایران تلاش داشت تا با سیمیتقو به توافق برسد و به کردها خودمختاری بدهد.[۱۰] در مقابل اما نیروی سیمیتقو به صورت دائم در حال افزایش بود و او در سال ۱۹۲۲ میلادی شهرهای بانه و سردشت را هم به تصرف خود درآورد.[۱۱]
بالاخره در سال ۱۹۲۲ میلادی (مرداد ۱۳۰۱ شمسی) نیروهای ایرانی که توانشان را ۱۰۰۰۰ نفر دانسته‌اند در نبرد شکریازی در نزدیکی سلماس نیروهای سیمیتقو را شکست داده و قلعه چهریق را فتح کردند. سیمیتقو که نیروهای خود را رها کرده بود به همراهی تعدادی از همراهان خود به ترکیه گریخت و درآنجا اسلحه خود را کنار گذاشته و خود را تسلیم نمود.[۱۲]
پسایند[ویرایش]
سیمیتقو یکبار دیگر در سال ۱۹۲۶ میلادی توانست بر ایل خودش مسلط شود و شورش دیگری را راه بیندازد (شورش دوم سیمیتقو شکاک).[۴] با این حال وقتی که او با ارتش ایران درگیری شد نیمی از نیروهایش همراه با رئیس پیشین ایل به او خیانت کردند و اینبار سیمیتقو به عراق گریخت.[۴]
در سال ۱۹۳۰ میلادی فرمانده ارتش ایران حسن مقدم نامه‌ای به سیمیتقو که در روستای بارزان سکونت داشت نوشت و از او خواست تا در اشنویه با یکدیگر ملاقات کنند. سیمیتقو پس از مشورت با یارانش تصمیم گرفت به این ملاقات برود. او و همراهانش در اشنویه به منزل سرهنگ نوروزی رفتند. سرهنگ نوروزی سیمیتقو را قانع کرد تا برای پیشواز فرمانده ارتش به حومه شهر بروند اما این یک تله بود. سیمیتقو در شامگاه ۳۰ ژوئن ۱۹۳۰ میلادی در این تله گرفتار شد و جان سپرد.
مداخلات خارجی[ویرایش]
دولت قاجار بریتانیا و عراق را به تشویق ناآرامی‌ها متهم کرد، به خصوص که سیمیتقو و سردار رشید پس از شورش به عراق فرار کردند.[۱۳]
نشانه‌هایی از کمک امپراتوری عثمانی به این شورشیان دیده می‌شود. آنچنان که مقاله‌ای در نیویورک تایمز در ۱۰ ژوئیه ۱۹۲۲ منتشر شد و بیان می‌داشت:
گفته می‌شود سیمیتقو ۸۵۰۰۰ نفر را فرماندهی می‌کند و مصطفی کمال آتاترک و مصطفی کمال پاشا، وزیر جنگ (پیشین) عثمانی به او کمک می‌کنند.[۱۴] سربازان سیمیتقو به امپراتوری عثمانی در کشتار مسیحیانی که به ایران فرار می‌کردند یاری می‌نمود.[۱۵]
میراث[ویرایش]
شورش سیمیتقو را برخی تلاشی از جانب یک رئیس قبیله قدرتمند در راستای ایجاد اقتدار شخصی در برابر دولت می‌دانند.[۱۶] اگرچه عناصری از ملی‌گرایی کردی در جنبش سیمیتقو حضور داشت اما مورخان توافق دارند که این عناصر محدود برای تبدیل این شورش به عملی که در آن هویت کردی عنصر پایه‌ای است کفایت نمی‌کند.[۱۶] شورش سیمیتقو فاقد هر شکلی از سازمان‌دهی اداری بود و هدف اصلی سیمیتقو صرفاً غارت نواحی بود.[۱۶] دولت ایران یا مردمان غیرکرد تنها قربانیان شورش سیمیتقو نبودند و کردها هم در جریان این شورش مورد آزار و غارت نیروهای سیمیتقو قرار گرفتند.[۱۶] آنچنان که می‌توان گفت نیروهای سیمیتقو هیچ احساس اتحاد و همبستگی با دیگر مردمان کرد نداشتند.[۱۶]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ Ismael, Yaqou D'Malik. "Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945".
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ "آغا بطرس: سنحاریب القرن العشرین" (PDF). نینوس نیراری. Archived from the original (PDF) on 2018-08-12.
- ↑ Ismael, Yaqou D'Malik. "Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945".
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ Smith, B. (2009). "Land and Rebellion: Kurdish Separatism in Comparative Perspective" (PDF). Working Paper.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Bruinessen, Martin (2006). "Chapter 5: A Kurdish warlord on the Turkish-Persian frontier in the early Twentieth century: Isma'il Aqa Simko". In Atabaki, Touraj (ed.). Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers. Library of modern Middle East studies, 43. London; New York: I.B. Tauris. pp. 18–21. ISBN 978-1-86064-964-6. OCLC 56455579.
- ↑ Arfa, Hassan (1966). The Kurds: An Historical and Political Study. London: انتشارات دانشگاه آکسفورد. p. 57. OCLC 463216238.
- ↑ Allen, William Edward David; Muratoff, Paul (1953). Caucasian battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian border, 1828-1921. Cambridge: Cambridge University Press. p. 296. OCLC 1102813.
- ↑ Maria T. O'Shea, "Trapped Between the Map and Reality: Geography and Perceptions of Kurdistan", Routledge, 2004. p. 100: "Simultaneously, a 1000 Christians were killed in Salmas, in a massacre instigated by Simko."
- ↑ Elphinston, W. G. (1946). "The Kurdish Question". International Affairs. 22 (1): 91–103 [p. 97]. doi:10.2307/3017874. JSTOR 3017874.
- ↑ McDowall, David (1991). "The Kurds in Iran". The Kurds. London: Minority Rights Group. ISBN 0-946690-92-8. Archived from the original on September 29, 2007.
- ↑ Koohi-Kamali, F. (1992). "Nationalism in Iranian Kurdistan". In Kreyenbroek, P. G.; Sperl, S. (eds.). The Kurds: A Contemporary Overview. Routledge. pp. 175–176. ISBN 0-415-07265-4.
- ↑ Cronin, S. (2000). "Riza Shah and the disintegration of Bakhtiyari power in Iran, 1921–1934". Iranian Studies. 33 (3–4): 349–376 [p. 353]. doi:10.1080/00210860008701986. S2CID 154157577.
- ↑ Cronin, Stephanie (2002). "British Influence During the Rezā Shāh Period, 1921–41". Encyclopedia Iranica. Retrieved 2012-08-03.
- ↑ "Kurdish Republic Formed; Simko, Bandit Leader, Said to Have Defeated Iranian Troops" (PDF). New York Times. July 10, 1922.
- ↑ Sanasarian, Eliz (2000). -9780521770736 Religious Minorities in Iran. New York: Cambridge University Press. p. -9780521770736/page/178 178. ISBN 0-521-02974-0.
Simko's forced joined with the Turks and killed many escaping Christians.
{{cite book}}: Check|url=value (help) - ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ ۱۶٫۴ See:
* Entessar, Nader (2010). Kurdish Politics in the Middle East. Lanham: Lexington Books. p. 17. ISBN 978-0-7391-4039-0. OCLC 430736528.
* Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan (1992). The Kurds: A Contemporary Overview. London; New York: Routledge. pp. 138–139. ISBN 978-0-415-07265-6. OCLC 24247652.