پس از انقلاب ۵۷ و انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال‌های مختلف، واژگان، ترکیب‌ها و جملات ویژه‌ای وارد ادبیات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران شد. بگم‌بگم، ساندیس‌خور، جلبک، خس و خاشاک، تَکرار می‌کنم و… از جمله این اصطلاحات است. این اصطلاحات گاهی برگرفته از جملات سیاستمداران و گاهی ساخته هواداران یکی از گروه‌های سیاسی برای برچسب زدن به رقیب یا طرفداری از یک سیاستمدار دیگر بود.[۱]
نوشیدن جام زهر: اصطلاحی است که سید روح‌الله خمینی (رهبر ایران در آن زمان) در پیام خود به ملت ایران در ۲۹ تیر۱۳۶۷ دربارهٔ پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت منتشر کرد و قبول کردن این قطعنامه را با این عبارت توصیف نمود.[۲] پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و پایان جنگ هشت ساله میان ایران و عراق، در شرایطی که تبلیغات رسمی حکومت برای ادامه جنگ با شعار «جنگ جنگ تا رفع فتنه از جهان» ادامه داشت کار آسانی برای خمینی و طرفدارانش نبود.[۳] این عبارت امروزه دربارهٔ وضعیت سیاسی فعلی ایران در جهان نیز به کار گرفته می‌شود.[۴]
ساندیس‌خور: اصطلاحی است که اغلب از طرف مخالفان حکومت، به تظاهرکنندگانی اطلاق می‌شود که از سوی حکومت و برای حمایت از حکومت تظاهرات می‌کنند. این اصطلاح توسط مسئولان دولتی توهین‌آمیز تلقی می‌شود و از آن جهت استفاده می‌شود که در بسیاری از تظاهرات‌های دولتی، در میان تظاهرکنندگان خوراکی‌هایی مانند ساندیس، تی‌تاپ و دیگر اغذیهٔ سرد توزیع می‌گردد.[۵][۶]
فتنه: واژه فتنه به ویژه پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ به صورت گسترده‌ای توسط حاکمیت به کار می‌رود. در ادبیات حکومتی نظام جمهوری اسلامی به رهبران اصلاح‌طلب مخالف دولت به ویژه میرحسین موسوی، مهدی کروبی و بعضاً سید محمد خاتمیسران فتنه گفته می‌شود[۷][۸] و از وقایع و ناآرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ به عنوان فتنه یا جریان فتنه یاد می‌شود. به‌طور کلی، فتنه اصطلاحی است که حکومت ایران به اعتراضات ضددولتی می‌گوید.[۹]
سران فتنه: «سران فتنه» عبارتی است که پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸، در ادبیات حکومتی نظام جمهوری اسلامی به رهبران اصلاح‌طلب مخالف دولت به ویژه میرحسین موسوی، مهدی کروبی و بعضاً سید محمد خاتمی گفته می‌شود.[۷][۸] ریشه این اصطلاح به دو قرن اول صدر اسلام برمی‌گردد، جایی که به کشمکش‌ها و جنگ‌های داخلی در جامعه مسلمانان به وجود آمد فتنه نامیده می‌شد. مواردی مانند کشمکش‌های بین علی و معاویه که با رسیدن معاویه به مسند حکومت اسلامی پایان یافت، قیام حسین در کربلا، علیه یزید (توسط منابع نزدیک به امویان)، خروج عبدالله بن زبیر علیه یزید در مکه، قیام شیعیان عراق و ایران علیه سلسله اموی که به سرنگونی امویان منجر شد. همچنین از شکل‌گیری و انشقاق مسلمانان و تشکیل شیعه و سنی نیز به عنوان فتنه یاد می‌شده‌است.[۱۰]
محمود احمدینژادبگمبگم: این جمله را نخستین بار محمود احمدی‌نژاد در مناظره تلویزیونی‌اش با میرحسین موسوی گفت. پس از آن به افشاگری‌های سیاسی اطلاق شد و به ادبیات سیاسی ایران راه یافت.[۱۱] در این مناظره احمدی‌نژاد ضمن نمایش دادن پرونده آموزشی زهرا رهنورد به میرحسین موسوی پرسید: «من می‌توانم در مورد پرونده آموزشی یک خانمی با شما صحبت کنم؟ بگم؟ بگم؟» او بار دیگر در سال ۹۱ به شوخی خطاب به مجری مناظره یاد شده با یادآوری تاکتیک خود گفت: «می‌خواهید الان هم بگویم «بگم، بگم» ؟»[۱۲] در اسفندماه ۱۳۹۱ و در جریان استیضاح عبدالرضا شیخ‌الاسلامی در مجلس شورای اسلامی، محمود احمدی‌نژاد حین سخنرانی خود در دفاع از وی گفت: «نمایندگان با من صحبت‌هایی کرده‌اند، نمی‌دانم برخی چیزها را بگم یا نگم؟» در ادامه همین جلسه علی لاریجانی خطاب به احمدی‌نژاد گفت: «اما خوب شد شما که مرتب در جامعه «بگم‌بگم» راه انداخته‌اید؛ این فیلم را پخش کردید و حرفتان را زدید تا مردم شخصیت شما را بیشتر بشناسند.»[۱۳]
من تسلیم این صحنه‌آرایی خطرناک نمی‌شوم: میرحسین موسوی این جمله را در بیانیه پس از اعلام نتایج انتخابات گفت.[۱۴] این جمله در جایی استفاده می‌شود که کسی احساس کند، در معرض فریب قرار گرفته‌است و با این جمله آگاهی خود را نشان می‌دهد.
نظر من به نظر ایشان نزدیک‌تر است: سید علی خامنه‌ای رهبر ایران در نماز جمعه ۲۹ خرداد دربارهٔ محمود احمدی‌نژاد گفت: «نظر آقای رئیس‌جمهور به نظر بنده نزدیک‌تر است.»[۱۵] عبارت «نظر من به نظر ایشان نزدیک‌تر است» از این جمله اقتباس شد. این جمله پس از آن در مقامی که فرد بین دو نفر یکی را گزینش کند، استفاده می‌شود.
مهندسی آرا: روز ۲۳ خرداد سال ۱۳۸۸ در بیانیه‌های مهدی کروبی و مجمع روحانیون مبارز ایران زاده شد.[۱۶]
ممه رو لولو برد و آبو بریز همون‌جا که می‌سوزه: محمود احمدی‌نژاد در ۱۱ مرداد ۱۳۸۹، در همایش دو روزه ایرانیان مقیم خارج از کشور خطاب به دولت‌های غربی گفت: «آن ممه را لولو برد.» وی همچنین از آن‌ها خواست آب را جایی بریزند که می‌سوزد.[۱۷] پس از آن این جملات به ادبیات سیاسی ایران راه یافت و در بین مردم معروف شد.
خس و خاشاک: این اصطلاح را احمدی‌نژاد در جشن پیروزی پس از انتخابات به کار برد: «حالا ۴ تا «خس و خاشاک» در این گوشه‌ها یک کاری می‌کنند»[۱۸] و پس از آن اصطلاحی شد که به معترضان به نتایج انتخابات اطلاق می‌شد. این کلمات واکنش‌های زیادی را در پی داشت. میرحسین در بیانیه شانزدهم خود به گونه‌ای تلویحی به آن اعتراض کرد.
بی شناسنامه: عنوانی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران در مراسم افتتاح بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۹۳ روی برخی منتقدان دولت گذاشت.[۲۰]
نرمش قهرمانانه: اصطلاحی است که توسط سید علی خامنه‌ای در سال ۱۳۹۲ و پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ به ادبیات سیاسی ایران افزوده شد. این اصطلاح نخستین بار در سال ۱۳۷۵ توسط خامنه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.[۲۱]
آتش به اختیار یا فرمان آتش به اختیار: یک فرمان صادر شده توسط سید علی خامنه‌ای است که در سخنرانی‌ای در خرداد ۱۳۹۶ (به گفته وی) به افسران جنگ نرم ابلاغ شد.[۲۲]
لوله یا لوله کردن: اصطلاحی‌است که پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۶) و در مناظره تلویزیونی توسط حسن روحانی بر سر زبان‌ها افتاد. این اصطلاح خطاب به محمدباقر قالیباف گفته شده و ریشه در عملکرد وی در قبال دانشجویان معترض در واقعه حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸-۲۳ تیر ۱۳۷۸) دارد. روحانی در مناظره تلویزیونی خطاب به قالیباف گفت: «اگر ما جلوی شما (قالیباف) نمی‌ایستادیم، هم‌اکنون همه دانشگاه‌های ما پراز لوله بود!»[۲۴]
به جهنم، بروید یک جای گرم برای خودتان پیدا کنید: حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران از مخالفان مذاکرات هسته‌ای انتقاد کرد و گفت: «یک عده به ظاهر شعار می‌دهند ولی بزدل سیاسی‌اند. هر وقت می‌خواهد مذاکره شود، یک عده می‌گویند ما داریم می‌لرزیم. خُب به جهنم! بروید یک جای گرم پیدا کنید برای خودتان. خداوند شما را ترسو و لرزان آفریده، ما چه کار کنیم؟»[۲۵]
ژن خوب یا آقازاده: اصطلاحی است که در سال ۱۳۹۶ در تیرماه پس از انتشار گسترده کلیپی از حمیدرضا عارف پسر محمدرضا عارف از چهره‌های برجسته اصلاح‌طلب در فضای مجازی، وارد ادبیات سیاسی معاصر ایران شد و ناظر به سوء استفاده مقامات سیاسی و حکومتی ایران از قدرت برای انتفاع شخصی و خصوصاً به دست آوردن پست و مقام برای فرزندان و نزدیکانشان می‌باشد. به سرعت، صحبت از «ژن خوب» و اعتراض ذاتی نهفته در آن به فساد در قدرت، به یک پدیده اجتماعی در ایران تبدیل شد.[۲۷]
کاندیدای پوششی یا نامزد پوششی: به کاندیداهایی گفته می‌شود که هدف آنان نه کسب رأی، بلکه حمایت از کاندیدایی دیگر در مناظرات و مبارزات انتخاباتی است. این اصطلاح نخستین بار در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ باب شد.[۲۸] اصلاح‌طلبان به دلیل ترس از رد صلاحیت‌های گسترده توسط شورای نگهبان و برای جلوگیری از این مسئله، چند نامزد پوششی را معرفی کردند.[۲۸] در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، علیرضا زاکانی، سعید جلیلی و امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی نامزدهای پوششی سید ابراهیم رئیسی نامیده شدند.[۲۹]
سریع فوری انقلابی: اصطلاحی است که در خرداد ۱۴۰۰، سید ابراهیم رئیسی پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در مشهد گفت.[۳۰] به علت نامفهوم بودن جملهٔ وی دربارهٔ واکسیناسیون، این عبارت در شبکه‌های اجتماعی دستمایهٔ طنز شد.
عرزشی: لقبی است که از سوی مخالفان حکومت به بسیجیان و طرفداران حکومت داده شده‌است، از این کلمه در شعارهای قیام سراسری ۱۴۰۱ بسیار استفاده شده
