فهرست آثار ملی شهرستان سبزوار

نقشهٔ شهرستان سبزوار و دهستان‌هایش.
موقعیت شهرستان در استان خراسان رضوی در گوشهٔ چپ بالا مشخص شده است.

آثار ملی شهرستان سبزوار در ذیل فهرست شده‌اند. تا سال ۱۳۹۱، هشتاد و سه اثر ملی در شهرستان سبزوار ثبت شده‌اند که از این میان ۷۶ تا به صورت بنا، ۵ تا به صورت تپهٔ باستانی، و ۲ تا به صورت محوطهٔ باستانی هستند. عمدهٔ این آثار در بافت تاریخی شهر سبزوار قرار گرفته‌اند؛ به‌ویژه در امتداد خیابان اصلی شهر به نام خیابان بیهق. روستای زعفرانیه با داشتن ۶ اثر ملی ثبت‌شده در میان روستاهای سبزوار ممتاز است و یکی از روستاهای هدف گردشگری در این شهرستان محسوب می‌شود. شاخص‌ترین اثر تاریخی شهرستان سبزوار مناره خسروگرد است که اولین اثر ثبت‌شدهٔ کل شهرستان نیز هست؛ این اثر در ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۷۷ با عنوان «میل خسروگرد» ثبت شد که آن را به یکی از اولین آثار ملی ثبت‌شده در کل ایران مبدل کرد. این اثر در همان تاریخ با شمارهٔ ۱۶۰ و عنوان «مناره» نیز دوباره ثبت شد و هنوز در فهرست‌ها با دو شمارهٔ ثبتی مجزا موجود است.

بناها

سبزوار از جمله شهرهایی در ایران است که بافت تاریخی‌اش هنوز از بین نرفته‌است. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی ایران، در بهمن ۱۳۹۴ از سبزوار در کنار نیشابور، زابل، یزد و کاشان به عنوان شهری نام برد که منابع تاریخی‌اش از بین نرفته‌است.. با وجود این، در دهه‌های اخیر به دلیل الف) توسعهٔ شهر و رشد اقتصادی، ب) تغییر در سبک زندگی، و ج) ارزانی سوخت‌های فسیلی معماری بناها در سبزوار تغییر کرده و بسیاری از میراث فرهنگی شهر تخریب شده یا در معرض تخریب شدن است. اگرچه ارزش فرهنگی بناهای تاریخی درک می‌شود، دولت به دلایل مالی یا حقوقی از پس حفظ آن‌ها بر نمی‌آید. خانه‌های تاریخی سبزوار به شیوهٔ اصفهانی بنا شده‌اند و به دلیل دوری شهر از پایتخت، گذار به معماری مدرن در سبزوار تا قبل از دورهٔ پهلوی اول اتفاق نیفتاد.

ردیف	نام	تصویر	قدمت	شمارهٔ ثبت	تاریخ ثبت	موضوع	مالکیت	موقعیت
۱	میل خسروگرد		قرن ۶ هجری	۷۷	۱۳۱۰/۱۰/۱۵	میل	دولتی	بخش مرکزی، ۵ کیلومتری غرب سبزوار، روستای خسروگرد ۳۶°۱۲′۳۱٫۷″ شمالی ۵۷°۳۵′۴۲٫۷″ شرقی
۲	منارهٔ خسروگرد		سلجوقی	۱۶۰	۱۳۱۰/۱۰/۱۵	میل	وقفی	بخش مرکزی، مجاور جاده آسفالته، ۵ کیلومتری غرب سبزوار ۳۶°۱۲′۳۱٫۷″ شمالی ۵۷°۳۵′۴۲٫۷″ شرقی
۳	مسجد پامنار		صفویه	۶۴۷	۱۳۴۶/۱/۲۳	مسجد	وقفی	شهر سبزوار، خیابان بیهق ۳۶°۱۲′۲۵٫۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۴٫۶″ شرقی
۴	بقعهٔ امامزاده شعیب		صفویه، قاجاریه، معاصر	۱۳۱۵	۱۳۵۵/۱۰/۲۷	آرامگاه، امامزاده	وقفی	شهر سبزوار، خیابان طبرسی به طرف فلکهٔ شیرها ۳۶°۱۲′۰٫۰″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۵٫۴″ شرقی
۵	مسجد جامع سبزوار		قرن ۸ هجری	۱۳۱۶	۱۳۵۵/۱۰/۲۷	مسجد	وقفی	شهر سبزوار، چهارراه امامزاده، خیابان بیهق ۳۶°۱۲′۲۶٫۵″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۶٫۸″ شرقی
۶	مصلی سبزوار		قرن ۸ هجری	۱۳۱۷	۱۳۵۵/۱۰/۲۷	مصلی	وقفی	شهر سبزوار، خیابان خواجه نظام‌الملک (شهدا) ۳۶°۱۲′۲٫۲″ شمالی ۵۷°۴۱′۵۹٫۴″ شرقی
۷	مقبرهٔ حاج ملاهادی سبزواری		قاجاریه	۱۳۳۴	۱۳۵۵/۵/۹	آرامگاه	وقفی	شهر سبزوار، ضلع جنوبی میدان کارگر ۳۶°۱۲′۱۹″ شمالی ۵۷°۴۱′۹″ شرقی
۸	رباط سبزوار		صفویه	۱۶۶۱	۱۳۶۳/۶/۲۵	رباط	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، پشت برق قدیم ۳۶°۱۲′۲۷٫۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۲٫۸″ شرقی
۹	کاروانسرای سرپوش		قاجاریه	۱۶۶۵	۱۳۶۳/۶/۲۵	رباط	دولتی	بخش مرکزی، جنوب شرقی سبزوار، روستای رباط سرپوش ۳۶°۱۰′۵۰٫۲″ شمالی ۵۷°۵۶′۱۳٫۶″ شرقی
۱۰	کاروانسرای زعفرانیه		صفویه، قاجاریه	۱۶۹۶	۱۳۶۴/۹/۱۷	رباط	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، روستای زعفرانیه (۴۰ کیلومتری سبزوار – نیشابور) ۳۶°۹′۵۶٫۶″ شمالی ۵۸°۵′۱۰٫۶″ شرقی
۱۱	رباط حاج فرامرزخان		قاجاریه	۲۰۵۷	۱۳۷۷/۴/۲۹	رباط	دولتی	شهر سبزوار، جنوب میدان کارگر ۳۶°۱۲′۲۳٫۷″ شمالی ۵۷°۴۱′۷٫۷″ شرقی
۱۲	منزل خانم کیان		قاجاریه	۲۵۸۵	۱۳۷۸/۱۱/۲۷	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق ۲۲، کوچهٔ سه‌راه، پشت حسینیهٔ عطارها ۳۶°۱۲′۲۶٫۶″ شمالی ۵۷°۴۰′۵۶٫۶″ شرقی
۱۳	مقبرهٔ ملا حسین واعظ کاشفی		پهلوی دوم	۳۵۱۶	۱۳۷۹/۱۲/۲۵	آرامگاه	وقفی	شهر سبزوار، خیابان شهدا، شهدا ۱۳ ۳۶°۱۲′۱۲٫۷″ شمالی ۵۷°۴۱′۳۴٫۷″ شرقی
۱۴	حسینیهٔ قنادها		اواخر قاجار، اوایل پهلوی	۳۵۲۰	۱۳۷۹/۱۲/۲۵	حسینیه	وقفی	شهر سبزوار، ضلع جنوبی مسجد جامع، نبش کوچهٔ نه‌بام ۳۶°۱۲′۲۲٫۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۶٫۵″ شرقی
۱۵	بقعهٔ امامزاده یحیی		قاجاریه	۴۰۳۶	۱۳۸۰/۴/۲۶	آرامگاه، امامزاده	وقفی	شهر سبزوار، ضلع شمالی خیابان بیهق ۳۶°۱۲′۲۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۴″ شرقی
۱۶	خانهٔ جعفرزاده		قاجاریه	۴۵۷۱	۱۳۸۰/۷/۱۳	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، کوچهٔ نه‌بام، کوچهٔ حاج‌آقا فخر
۱۷	باغ اسکویی		اواخر قاجار	۴۵۷۲	۱۳۸۰/۷/۱۳	باغ، کوشک	خصوصی	بخش مرکزی، شرق روستای ابارش، ۳ کیلومتری غرب سبزوار
۱۸	حمام قیصریه		قاجاریه	۴۶۶۸	۱۳۸۰/۸/۱۶	حمام	وقفی	شهر سبزوار، ضلع شمالی خیابان بیهق، مقابل مدرسهٔ فخریه ۳۶°۱۲′۲۹٫۲″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۰٫۴″ شرقی
۱۹	یخچال‌های شمارهٔ یک سبزوار		قاجاریه	۴۸۱۲	۱۳۸۰/۱۲/۱۹	یخچال	خصوصی	شهر سبزوار، کنارهٔ جنوبی اتوبان مشهد به تهران ۳۶°۱۱′۴۴٫۶″ شمالی ۵۷°۳۹′۴۳٫۸″ شرقی
۲۰	کاروانسرای سنگ کلیدر		قاجاریه	۴۸۱۳	۱۳۸۰/۱۲/۱۹	رباط	دولتی	بخش مرکزی، کنار جادهٔ نیشابور به مشهد ۳۶°۹′۲۹٫۶″ شمالی ۵۸°۱۵′۱۰٫۴″ شرقی
۲۱	آرامگاه بیلدر باشی		صفویه	۴۹۰۲	۱۳۸۰/۱۲/۱۹	آرامگاه	وقفی	بخش مرکزی، جنوب روستای فسنقر ۳۶°۶′۳٫۵″ شمالی ۵۷°۳۳′۳۸٫۸″ شرقی
۲۲	بازار حاج زمان		قاجاریه	۵۱۴۸	۱۳۸۰/۱۲/۲۵	بازار	وقفی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، ضلع شرقی امامزاده یحیی ۳۶°۱۲′۲۸٫۱″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۴٫۹″ شرقی
۲۳	خانهٔ اسلامی		قاجاریه	۵۱۴۹	۱۳۸۰/۱۲/۲۵	منزل	خصوصی	بخش مرکزی، خیابان بیهق، کوچهٔ مقابل مسجد پامنار، کوچهٔ افتخار (داخل بن‌بست) ۳۶°۱۲′۲۹٫۱″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۲٫۹″ شرقی
۲۴	آرامگاه بقراط		قاجاریه	۵۹۰۹	۱۳۸۱/۵/۸	آرامگاه	وقفی	شهر سبزوار، میدان کارگر، جنب مدرسهٔ راهنمایی مشکانی ۳۶°۱۲′۲۱٫۶″ شمالی ۵۷°۴۱′۶٫۲″ شرقی
۲۵	خانهٔ قدیمی مسلم		قاجاریه	۵۹۶۲	۱۳۸۱/۵/۸	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، ضلع غربی خیابان قائم، پلاک ۲۲ ۳۶°۱۲′۳۲٫۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۵۰٫۰″ شرقی
۲۶	خانهٔ الداغی		اواخر قاجار	۵۹۶۳	۱۳۸۱/۵/۸	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان عطاملک جوینی جنوبی، روبروی تعاونی مسافری ۳۶°۱۲′۲۴٫۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۱۹٫۰″ شرقی
۲۷	سرای معمارزاده		قاجاریه	۵۹۶۴	۱۳۸۱/۵/۸	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان اسرار جنوبی، نرسیده به میدان اسرار ۳۶°۱۲′۲۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۰″ شرقی
۲۸	سرای دودر		قاجاریه	۵۹۶۵	۱۳۸۱/۵/۸	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، نرسیده به چهارراه بیهق، ضلع غربی مسجد جامع ۳۶°۱۲′۲۶٫۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۵٫۲″ شرقی
۲۹	حسینیهٔ زرگرها		اواخر قاجار	۵۹۶۶	۱۳۸۱/۵/۸	حسینیه	وقفی	شهر سبزوار، میدان اسرار، خیابان مدرس ۳۶°۱۲′۱۷٫۴″ شمالی ۵۷°۴۰′۲۳٫۸″ شرقی
۳۰	خانهٔ قدیمی عظیمیان		تیموری	۶۴۲۶	۱۳۸۱/۷/۷	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان مدرس، مدرس ۳۰، کوچهٔ نقابشک بالا ۳۶°۱۲′۱۹٫۷″ شمالی ۵۷°۴۰′۵۷٫۰″ شرقی
۳۱	یخچال‌های شمال کمربندی سبزوار ۲		قاجاریه	۶۶۵۲	۱۳۸۱/۱۰/۱۰	یخچال	خصوصی	بخش مرکزی، حاشیهٔ جنوبی اتوبان مشهد به تهران ۳۶°۱۱′۵۹٫۸″ شمالی ۵۷°۳۹′۱۶٫۷″ شرقی
۳۲	مدرسهٔ محمدیه		قاجاریه، اوایل پهلوی	۷۴۸۴	۱۳۸۱/۱۱/۱۲	مدرسه	وقفی	شهر سبزوار، بخش مرکزی، شمال غربی میدان زند (کارگر)، خیابان افسر ۳۶°۱۲′۲۷٫۲″ شمالی ۵۷°۴۱′۶٫۷″ شرقی
۳۳	آب‌انبار حاج کریم		قاجاریه	۸۲۵۹	۱۳۸۲/۱/۲۴	آب‌انبار	خصوصی	شهر سبزوار، میدان کارگر، بیهق ۵۱، روبروی کاروانسرای فرامرزخان ۳۶°۱۲′۲۲″ شمالی ۵۷°۴۱′۷″ شرقی
۳۴	خانهٔ حجازی		قاجاریه	۸۲۶۰	۱۳۸۲/۱/۲۴	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان اسرار شمالی، روبروی شهرداری ۳۶°۱۲′۳۷٫۲″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۲٫۰″ شرقی
۳۵	خانهٔ شریعتمدار		اواخر قاجار، اوایل پهلوی	۸۲۶۱	۱۳۸۲/۱/۲۴	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان شریعتمداری، کوچهٔ قالیباف ۳۶°۱۲′۳۴٫۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۱٫۷″ شرقی
۳۶	خانهٔ افچنگی		اواخر قاجار، اوایل پهلوی	۸۷۲۸	۱۳۸۲/۳/۱۰	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان مدرس، کوچهٔ حسینیهٔ قنادها ۳۶°۱۲′۲۱٫۵″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۶٫۴″ شرقی
۳۷	مدرسهٔ شریعتمدار		اواخر قرن ۱۳ هجری	۸۹۶۴	۱۳۸۲/۳/۱۰	مدرسه	وقفی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، بیهق ۲۲، کوچهٔ شهید صانع زرنگ ۳۶°۱۲′۲۵٫۷″ شمالی ۵۷°۴۰′۵۴٫۸″ شرقی
۳۸	آرامگاه موسی فقیه سبزواری		اواخر قاجار	۹۲۳۸	۱۳۸۲/۴/۲۴	آرامگاه	وقفی	شهر سبزوار، میدان کارگر، خیابان افسر، کوچهٔ بیمهٔ تأمین اجتماعی ۳۶°۱۲′۲۸٫۵″ شمالی ۵۷°۴۱′۶٫۸″ شرقی
۳۹	خانهٔ ملا محمد ترشیزی		پهلوی	۹۲۴۰	۱۳۸۲/۴/۲۴	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، میدان حکیم، خیابان اسدآبادی، پشت دبیرستان قدیمی اسرار ۳۶°۱۲′۴۱٫۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۲۸٫۲″ شرقی
۴۰	خانهٔ محمود دولت‌آبادی		پهلوی	۹۳۲۰	۱۳۸۲/۵/۷	منزل	خصوصی	بخش روداب، ۲۵ کیلومتری سبزوار، روستای دولت‌آباد
۴۱	منزل شریعتمدار ۲		اوایل پهلوی	۱۰۴۵۷	۱۳۸۲/۸/۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان اسدآبادی، روبروی بیمارستان حشمتیه ۳۶°۱۲′۴۷٫۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۳٫۰″ شرقی
۴۲	خانهٔ شهابی		پهلوی اول	۱۱۰۲۳	۱۳۸۳/۵/۱۷	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، کوچهٔ آقا
۴۳	حسینیه و مسجد لطفعلیخان		قاجاریه	۱۱۰۵۴	۱۳۸۳/۵/۱۷	مسجد	وقفی	شهر سبزوار، خیابان اسرار شمالی، نرسیده به چهارراه بیهق ۳۶°۱۲′۳۳٫۴″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۲٫۸″ شرقی
۴۴	خانهٔ باغانی		قاجاریه	۱۱۰۷۳	۱۳۸۳/۶/۱۶	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان مدرس، مدرس ۱، کوچهٔ نقابشک
۴۵	خانهٔ فروغی		اوایل پهلوی	۱۱۹۳۳	۱۳۸۴/۴/۵	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان اسدآبادی، روبروی بیمارستان حشمتیه ۳۶°۱۲′۴۷٫۳″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۴٫۱″ شرقی
۴۶	خانهٔ طاهری		اوایل پهلوی	۱۱۹۳۴	۱۳۸۴/۴/۵	منزل	دولتی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، کوچهٔ افتخار، کوچهٔ بابایی
۴۷	خانهٔ اسکویی		پهلوی اول	۱۱۹۳۵	۱۳۸۴/۴/۵	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خ اسدآبادی ۲۵، روبروی بیمارستان حشمتیه، جنب کوچهٔ قصبه ۳۶°۱۲′۴۶٫۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۵٫۴″ شرقی
۴۸	سرای حقیران		قاجاریه	۱۲۰۶۱	۱۳۸۴/۴/۱۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان اسرار شمالی، نرسیده به چهارراه بیهق
۴۹	آرامگاه مشهدی		قاجاریه	۱۲۳۹۷	۱۳۸۴/۵/۱۱	آرامگاه	وقفی	شهر سبزوار، میدان کارگر، خیابان ملاهادی سبزواری، کوچهٔ سهند ۳۶°۱۲′۱۸٫۷″ شمالی ۵۷°۴۱′۵٫۸″ شرقی
۵۰	خانهٔ برادران		اواخر قاجار	۱۳۱۵۰	۱۳۸۴/۵/۲۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق غربی، بیهق ۱۲، کوچهٔ کلاه‌فرنگی ۳۶°۱۲′۳۱٫۱″ شمالی ۵۷°۴۰′۲۹٫۴″ شرقی
۵۱	باغ ترشیزی		قاجاریه	۱۳۱۵۱	۱۳۸۴/۵/۲۲	باغ، کوشک	خصوصی	بخش مرکزی، دهستان قصبه شرقی، روستای باغان
۵۲	خانهٔ سدیدی		اواخر قاجار	۱۳۱۵۲	۱۳۸۴/۵/۲۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق غربی، بیهق ۱۲، کوچهٔ کلاه‌فرنگی، روبروی حسینیهٔ بیت‌الحسین
۵۳	خانهٔ محمدیانی		قاجاریه	۱۳۱۵۳	۱۳۸۴/۵/۲۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، بیهق ۲۷، پلاک ۴۷ ۳۶°۱۲′۲۵٫۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۲۸٫۳″ شرقی
۵۴	خانهٔ چشمی		اواخر قاجار	۱۳۱۵۴	۱۳۸۴/۵/۲۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق ۲۷، روبروی سرای احمدی، پلاک ۲۷ ۳۶°۱۲′۲۵٫۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۲۷٫۵″ شرقی
۵۵	سرای اولیا		قاجاریه، پهلوی	۱۳۱۵۵	۱۳۸۴/۵/۲۲	منزل	خصوصی	شهر سبزوار، خیابان بیهق، حدفاصل مسجد جامع و مسجد پامنار ۳۶°۱۲′۲۵٫۴″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۲٫۰″ شرقی
۵۶	بازار سرپوشیدهٔ سبزوار		قاجاریه	۱۳۴۳۳	۱۳۸۴/۷/۶	بازار	وقفی	شهر سبزوار، چهارراه بیهق، روبروی امامزاده موسی بن جعفر ۳۶°۱۲′۲۲٫۸″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۵٫۵″ شرقی
۵۷	حمام پادرخت		پهلوی	۱۳۶۶۸	۱۳۸۴/۸/۱۵	حمام	وقفی	شهر سبزوار، میدان اسرار، ضلع شمال غربی ۳۶°۱۲′۲۱٫۷″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۰٫۶″ شرقی
۵۸	امامزادهٔ آزادمنجیر		قاجاریه	۱۵۲۴۷	۱۳۸۴/۱۲/۲۴	آرامگاه، امامزاده	وقفی	بخش مرکزی، دهستان قصبه شرقی، روستای آزادمنجیر ۳۶°۱۲′۰٫۲″ شمالی ۵۷°۴۷′۴۸٫۶″ شرقی
۵۹	آب‌انبار سرسنگ		قاجاریه	۱۵۲۵۰	۱۳۸۴/۱۲/۲۴	آب‌انبار	وقفی	شهر سبزوار، چهارراه رضوی، نبش کوچهٔ سرسنگ ۳۶°۱۲′۶٫۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۴۱٫۷″ شرقی
۶۰	مسجد سرسنگ		اواخر قاجار	۱۵۲۵۲	۱۳۸۴/۱۲/۲۴	مسجد	وقفی	شهر سبزوار، چهارراه رضوی، نبش کوچهٔ سرسنگ، روبروی آب‌انبار سرسنگ
۶۱	یخچال کلانتر زعفرانیه		اوایل قاجار	۱۶۳۹۴	۱۳۸۵/۸/۲۴	یخچال	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، ۱۰۰ متری شرق روستای زعفرانیه ۳۶°۹′۵۸٫۲″ شمالی ۵۸°۵′۱۵٫۳″ شرقی
۶۲	حمام زعفرانیه		قاجاریه	۱۶۳۹۵	۱۳۸۵/۸/۲۴	حمام	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، جنب شرق روستای زعفرانیه
۶۳	قلعه‌کهنهٔ زعفرانیه		قاجاریه	۱۶۳۹۶	۱۳۸۵/۸/۲۴	قلعه	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، جنوب روستای زعفرانیه ۳۶°۹′۴۶٫۶″ شمالی ۵۸°۵′۳٫۰″ شرقی
۶۴	آب‌انبار زعفرانیه		قاجاریه	۱۶۳۹۷	۱۳۸۵/۸/۲۴	آب‌انبار	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، مرکز روستای زعفرانیه ۳۶°۹′۵۴٫۶″ شمالی ۵۸°۵′۸٫۴″ شرقی
۶۵	چاپارخانهٔ زعفرانیه		قاجاریه	۱۶۳۹۸	۱۳۸۵/۸/۲۴	چاپارخانه	دولتی	بخش مرکزی، دهستان رباط، مرکز روستای زعفرانیه ۳۶°۹′۵۰٫۰″ شمالی ۵۸°۵′۴٫۸″ شرقی
۶۶	آرامگاه ادیب کرابی		ایلخانی، تیموری و معاصر	۲۰۵۹۱	۱۳۸۶/۱۰/۲۶	آرامگاه	وقفی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ غربی، روستای کراب
۶۷	باغ هوشمند		قاجاریه	۲۱۲۴۳	۱۳۸۶/۱۱/۲۴	باغ، کوشک	خصوصی	بخش روداب، دهستان فروغن، روستای ملوند
۶۸	خانه شیخ‌الاسلامی کسکن		قاجاریه، پهلوی	۲۱۲۴۶	۱۳۸۶/۱۱/۲۴	منزل	خصوصی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ غربی، روستای کسکن
۶۹	کارگاه سفالگری برآباد		قاجاریه	۲۴۹۷۶	۱۳۸۷/۱۲/۱۸	کوره	دولتی	بخش روداب، دهستان فروغن، ۱۰۰ متری شرق روستای برآباد
۷۰	حوض‌انبار برآباد		قاجاریه	۲۴۹۹۵	۱۳۸۷/۱۲/۱۸	حوض‌انبار	عمومی	بخش روداب، دهستان فروغن، روستای برآباد
۷۱	حوض‌انبار دلقند		قاجاریه	۳۰۲۸۴	۱۳۹۰/۳/۲۴	حوض‌انبار	دولتی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ شرقی، ۶۰۰ متری شمال روستای دلقند
۷۲	آب‌انبار هشت‌پایه		قاجاریه	۳۰۲۸۵	۱۳۹۰/۳/۲۴	آب‌انبار	وقفی	شهر سبزوار، میدان اسرار، خیابان اسرار جنوبی، چهارراه رضوی ۳۶°۱۲′۹″ شمالی ۵۷°۴۰′۳۲″ شرقی
۷۳	شاهزاده ابراهیم کسکنی		قاجاریه	۳۰۳۵۸	۱۳۹۰/۳/۲۴	آرامگاه	وقفی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ غربی، ۵۰۰ متری شمال غرب روستای کسکن ۳۶°۱۶′۳۶٫۲″ شمالی ۵۷°۳۳′۲۷٫۵″ شرقی
۷۴	آرامگاه پیر استیر		تیموری	۳۰۳۶۱	۱۳۹۰/۳/۲۴	آرامگاه	وقفی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ غربی، روستای استیر ۳۶°۱۲′۵۹٫۳″ شمالی ۵۷°۲۹′۵۷٫۲″ شرقی
۷۵	خانه‌باغ ملوندی		پهلوی اول	۳۰۴۷۲	۱۳۹۰/۱۰/۸	منزل	خصوصی	بخش روداب، دهستان فروغن، روستای ملوند
۷۶	مسجد جامع ایزی		اواخر قاجار	۳۰۹۵۶	۱۳۹۱/۶/۱۸	مسجد	وقفی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ شرقی، مرکز روستای ایزی ۳۶°۱۳′۲۰٫۸″ شمالی ۵۷°۴۳′۴۱٫۸″ شرقی

تپه‌ها

پنج تپهٔ باستانی در سبزوار ثبت ملی شده که مهم‌ترینشان تپهٔ دامغانی است. در کاوش‌های باستان‌شناسی از این تپه، نشانه‌های شهرنشینی در منطقهٔ سبزوار از حدود شش هزار سال در طیف زمانی مس‌سنگی تا عصر آهن یافت شده‌است. با این حال، فعالیت‌های باستان‌شناسی در پهنهٔ دشت سبزوار محدود و اجمالی بوده‌است. در بهار ۱۳۸۷ هیئت مشترکی از ایران و فرانسه به گمانه‌زنی و بررسی باستان‌شناختی در این تپه پرداختند. در ۱۳۹۴، تپه مورد توجه شهرداری سبزوار و اداره میراث فرهنگی کشور قرار گرفت و برنامه‌ای ۲۰ ساله به سرپرستی عمران گاراژیان و لیلا پاپلی‌یزدی برای کاوش و تبدیل آن به موزهٔ محوطهٔ باز تهیه شد اما پس از چندی فعالیت، طرح نیمه‌کاره رها شد. در ۱۳۹۷ وضعیت تپه نامساعد گزارش شد و گفته شد که به محل تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده یا مورد هجوم شخم‌زنی و سایر فعالیت‌های کشاورزی قرار گرفته‌است.

ردیف	نام	تصویر	قدمت	شمارهٔ ثبت	تاریخ ثبت	موضوع	مالکیت	موقعیت
۷۷	تپهٔ دامغانی		هزارهٔ ۲ تا اوایل ۱ قبل از میلاد	۳۷۴۹	۱۳۷۹/۱۲/۲۵	تپه	خصوصی	سبزوار، ابتدای ورودی شهر از سمت مشهد ۳۶°۱۲′۱٫۲″ شمالی ۵۷°۴۲′۳۰٫۴″ شرقی
۷۸	تپهٔ ذوالفرخ		پیش از تاریخ	۴۹۰۳	۱۳۸۰/۱۲/۱۹	تپه	دولتی	بخش روداب، روستای ذوالفرخ
۷۹	تپهٔ سرتیغ حصار		قرن ۸ تا ۱۲ هجری	۱۳۱۵۷	۱۳۸۴/۵/۲۲	تپه	دولتی	بخش مرکزی، دهستان کراب، شرق روستای دلبر ۳۶°۲۱′۲۴٫۱″ شمالی ۵۷°۲۸′۵٫۹″ شرقی
۸۰	تپهٔ علی‌آباد شور		سامانیان، تیموری	۱۵۲۲۸	۱۳۸۴/۱۲/۲۴	تپه	دولتی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ شرقی، روستای علی‌آباد شور ۳۶°۵′۵۸″ شمالی ۵۷°۴۷′۳″ شرقی
۸۱	تپهٔ حیدر ۱		هزارهٔ دوم، تاریخی	۱۵۲۳۹	۱۳۸۴/۱۲/۲۴	تپه	دولتی	بخش مرکزی، دهستان قصبهٔ شرقی، شمال روستای زیرآباد

محوطه‌ها

دو محوطهٔ باستانی در شهرستان سبزوار ثبت ملی شده است.

ردیف	نام	تصویر	قدمت	شمارهٔ ثبت	تاریخ ثبت	موضوع	مالکیت	موقعیت
۸۲	محوطه و بقایا و ارگ عبدالملکی		قرون میانهٔ اسلامی، قاجاریه	۱۴۳۶۵	۱۳۸۴/۱۲/۱۶	محوطه	دولتی	بخش روداب، دهستان کوه همایی، شمال روستای عبدالملکی ۳۵°۴۲′ شمالی ۵۷°۲′ شرقی
۸۳	محوطهٔ ملا امام		ساسانی، قرن ۸ هجری	۳۰۹۶۳	۱۳۹۱/۶/۱۸	محوطه	دولتی

منابع

• صبوری، هادی؛ طلایی، حسن؛ گاراژیان، عمران (۱۳۹۴). «بررسی فرآیندهای پس از نهشت شدن: نمونهٔ مورد مطالعه، تپهٔ فریزی در دشت سبزوار». مطالعات باستان‌شناسی. ۶ (۲). doi:10.22059/jarcs.2015.54176.
• «فهرست بناهای ثبتی شهرستان سبزوار». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸.

• Estaji, Hassan; Raith, Karin (2016). "The Role of Qanat and Irrigation Networks in the Process of City Formation and Evolution in the Central Plateau of Iran, the Case of Sabzevar". In Arefian, Fatemeh Farnaz; Moeini, Seyed Hossein Iradj (eds.). Urban Change in Iran (به انگلیسی). Cham: Springer. doi:10.1007/978-3-319-26115-7.
• Raith, Karin; Estaji, Hassan (2020). "Traditional House Types Revived and Transformed: A Case Study in Sabzevar, Iran". In Arefian, Fatemeh Farnaz; Moeini, Seyed Hossein Iradj (eds.). Urban Heritage Along the Silk Roads (به انگلیسی). Cham: Springer. doi:10.1007/978-3-030-22762-3.

مطالعهٔ بیشتر

• بیهقی، محمود (۱۳۷۰). سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار. مشهد: کتابستان.
• قراخانی بهار، حسن (۱۳۶۳). آثار باستانی و معماری بقاع متبرکه اطراف شهرستان سبزوار و اسفراین. تهران: فرهنگسرا.
• معماری، حمید (۱۳۹۳). معماری و معماران سبزوار. سبزوار: فیروزی. شابک ۹۷۸۶۰۰۹۳۳۱۸۴۰.
• نوباغی، مجید (۱۳۸۸). آثار و ابنیه تاریخی سبزوار. سبزوار: امید مهر.