باغ موزه نگارستان

باغ موزه نگارستان
نام	باغ نگارستان
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	تهران
اطلاعات اثر
نام‌های دیگر	دانشکدهٔ علوم اجتماعی
کاربری	اقامتگاه تابستانی، مدرسه، دانشکده
کاربری کنونی	موزه تاریخ و مفاخر دانشگاه تهران
دیرینگی	قاجار
بانی اثر	فتحعلی‌شاه قاجار
مالک فعلی اثر	دانشگاه تهران
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۰۸۲
تاریخ ثبت ملی	۱۱/۵/۱۳۷۷
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	دارد
وبگاه	http://negarestan.ut.ac.ir

باغ نگارستان از بناهای قدیمی تهران است که در سال ۱۲۲۲ هجری قمری (۱۸۰۷ میلادی) به دستور فتحعلی‌شاه قاجار به‌عنوان اقامتگاه تابستانی ساخته‌شد. این بنا به سبک کلاه فرنگی ساخته شده و دارای دو عمارت عالی به نام‌های دلگشا و تالار قلمدان است. اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار بزرگ در طرفین ساختمان مرکزی این باغ وجود دارد. این باغ دارای ۶۴ اتاق، چهار تالار، کتابخانه با چهار سالن و ۶۰۰ متر زیربناست. تالارها با آینه‌کاری، نقوش طلایی و چلچراغ‌های باارزش مزین شده‌است.

این باغ به این علت نگارستان نامیده شده است که در یکی از اتاق‌های عمارت آن تعداد زیادی تابلو نقاشی (اغلب پرتره) به نمایش درآمده بود. این تابلوها به‌دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی کشیده شده‌است.

امروزه قسمت کوچکی از باغ و ساختمان کاخ بر جای مانده و در زمین آن، ساختمان‌هایی از جمله دانشسرای عالی سابق، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنا شده‌است.

تاریخچه

این بنا و باغ آن در سال ۱۲۲۲ هجری قمری (۱۸۰۷ میلادی) ساخته شد و در زمان ساخت خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت. فتحعلیشاه قاجار، به این باغ علاقه ویژه‌ای نشان می‌داد و اغلب مدتی از تابستان را در این باغ به سر می‌برد. به‌همین جهت، به ساختمان‌ها و تزئینات آن می‌افزود؛ به‌طور مثال، به دستور او گلخانه بزرگی در ضلع شمالی باغ احداث شد که به نارنجستان شهرت یافت.

فتحعلیشاه، وقتی عازم سفر می‌شد، ابتدا به این باغ عزیمت می‌کرد و بعد از تعیین ساعت سعد برای روز حرکت، سفر خود را آغاز می‌نمود. در آن روز، روحانیان، شاهزادگان و رجال به این باغ می‌آمدند، برای سلامت شاه دعا می‌کردند و احیاناً هدایایی را تقدیم می‌نمودند.

در سال ۱۲۸۴ قمری که ناصرالدین‌شاه بر گسترهٔ شهر تهران افزود، این بنا در داخل حصار جدید قرار گرفت و پس از بنای کاخ‌های صاحب‌قرانیه و سلطنت‌آباد، این باغ در اختیار نهادهای حکومتی قرار گرفت.

این باغ محدود است از باختر به خیابان صفی‌علی‌شاه، از خاور به خیابان دروازه شمیران، از جنوب به میدان بهارستان و از شمال به خیابان آتشکده (علایی) و محل سابق دانشکدهٔ ادبیات. در قسمت جنوب غربی آن ساختمان سازمان برنامه قرار دارد.

در ۱۳۰۴ ه‍.ق این باغ به مدت یک سال به وزارت عدلیه اختصاص داده‌شد. در زمان مظفرالدین‌شاه، پس از سفر به فرنگ و بازدید از مدرسهٔ فلاحت امپراتوری در مسکو، اولین مدرسهٔ فلاحت ایران با استخدام یک بلژیکی در این باغ دایر شد. کمی بعد در بناهای جنوبی باغ، مدرسهٔ مستظرفه به ریاست کمال‌الملک تأسیس شد.

با گذشت زمان از آن‌جا که این باغ دیگر جزو بناهای سلطنتی نبود، رو به ویرانی رفت، تا این که در سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی، وزارت معارف در این محل سه بنای بزرگ ساخت و به دارالمعلمین عالی اختصاص داد. برای این کار از معمار و مهندس مهاجر روس، الکسی مارکف کمک گرفته‌شد. سپس با رعایت اصول معماری ایرانی، نقشهٔ تبدیل عمارت به دارالمعلمین تهیه گردید. باغ نگارستان نیز به دست سید علی‌اکبر باغبان طراحی شد. دبیرستان علمیه نیز تا سال ۱۳۱۱ ه‍.خ در یکی از این سه بنا دایر بود. با تأسیس دانشسرای عالی در خرداد ۱۳۱۱ ه‍.خ تمام بناها به این دانشسرا اختصاص یافت.

در ۱۳۱۵ ه‍. خ، کتاب‌خانهٔ باغ ساخته شد که معاونت آن را پروین اعتصامی به‌عهده داشت. در ۱۳۳۵، مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا، کلاس‌های زبان‌های خارجی، جغرافیا و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات دایر شد. در ۱۳۳۷ نیز مؤسسۀ تحقیقات اجتماعی در این مکان آغاز به کار کرد.

از ۱۳۴۱ تا ۱۳۷۰ ه‍.خ دانشکده علوم اجتماعی در این محل دایر بود و پس از انتقال آن، زمانی که در ۱۳۷۱ قصد واگذاری و تخریب آن را داشتند، دکتر روح‌الامینی مقاله‌ای با عنوان حسب حال‌ در روزنامۀ ''اطلاعات'' نوشت و به واگذاری و تخریب آن اعتراض کرد. این محل نزدیک به دو سال متروکه بود، تا این که در آبان ۱۳۷۴ دکتر حسن حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهور وقت، از این مکان دیدن و یکی از کارشناسان میراث فرهنگی به نام مهندس دانشور را برای تهیه نقشه و بازسازی باغ معرفی کرد. او نیز با هماهنگی دانشگاه، نقشه اولیه را به دست آورد و تغییرات انجام شده را اصلاح کرد.

وقایع مهم

اتفاقات تاریخی متعددی در این باغ رخ داده که برخی از آنها عبارتند از:

• محمدشاه در باغ نگارستان بر روی تخت طاووس تاج‌گذاری کرد.
• میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام، وزیر محمدشاه، در ماه صفر ۱۲۵۱ هجری قمری در زیرزمین عمارت دلگشا کشته شد.
• نخستین مدرسه فلاحت در زمان مظفرالدین‌شاه در سال ۱۳۱۸ هجری قمری (۱۲۷۹ هجری خورشیدی) توسط داشر اتریشی در این مکان تأسیس شد.
• مدرسهٔ صنایع مستظرفه در زمان وزارت ابراهیم حکیم‌الملک تحت ریاست کمال‌الملک در سال ۱۳۲۹ هجری قمری (۱۲۹۵ هجری خورشیدی) در عمارت حوضخانه گشایش می‌یابد.
• در سال ۱۳۰۴ هجری خورشیدی به عنوان وزارت عدلیه نامیده شد.
• در سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی به عنوان محل دایمی دارالمعلمین و دانشسرای عالی در نظر گرفته می‌شد. بدین ترتیب دو دانشکدهٔ مهم ادبیات و علوم اجتماعی در آن‌جا تشکیل شد.
• اولین فرهنگستان ایران در سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی در اتاق شورای دانشسرا شکل گرفت.
• از سال ۱۳۳۵ هجری خورشیدی به ترتیب مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا، مؤسسهٔ جغرافیا و مؤسسهٔ زبان‌های خارجی در این‌جا به فعالیت علمی خود ادامه دادند.
• در سال ۱۳۳۷ هجری خورشیدی باغ نگارستان به مؤسسهٔ تحقیقات اجتماعی واگذار شد.
• پژوهشکدهٔ فرهنگ و هنر در سال ۱۳۷۷ هجری خورشیدی در باغ نگارستان مستقر شد. در سال ۱۳۸۱ هجری خورشیدی این پژوهشکده به مؤسسهٔ پژوهشی فرهنگ و هنر تغییر نام یافت.

نگارخانه

• 
  ورودی باغ نگارستان
• 
  یکی از حوض های باغ نگارستان

جستارهای وابسته

• دانشسرای عالی
• میدان بهارستان
• کاخ بهارستان
• عمارت مسعودیه