کاترین یکم

کاترین یکم
تزاریتسا امپراتریس
پرترهٔ «کاترین یکم» اثر ژان-مارک ناتیه در سال ۱۷۱۷ میلادی
امپراتور تمام روسیه
سلطنت	۸ فوریهٔ ۱۷۲۵ – ۱۷ مهٔ ۱۷۲۷
تاج‌گذاری	۷ مهٔ ۱۷۲۴
پیشین	پتر کبیر
جانشین	پتر دوم
امپراتریس همسر روسیه
سلطنت	۲ نوامبر ۱۷۲۱ – ۸ فوریهٔ ۱۷۲۵
پیشین	نخستین امپراتریس روسیه
جانشین	کاترین کبیر
تزاریتسا روسیه تزاری
سلطنت	۹ فوریهٔ ۱۷۱۲ – ۲ نوامبر ۱۷۲۱
پیشین	اودوکیا لوپوخینا
جانشین	آخرین تزاریتسا روسیه
زاده	۱۵ آوریل [سبک قدیمی: ۵ آوریل] ۱۶۸۴ رینگن، مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی
درگذشته	۱۷ مهٔ [سبک قدیمی: ۶ مهٔ] ۱۷۲۷ (۴۰ سال) سنت پترزبورگ، امپراتوری روسیه
آرامگاه	کلیسای جامع سن پیتر و پاول، سنت پترزبورگ
همسر(ان)	پتر کبیر (۱۷۱۲–۱۷۲۵)
فرزند(ان)	آنا پتروونا الیزابت پتر پتروویچ ناتالیا پتروونا
نام کامل به لهستانی: Marta Helena Skowrońska به روسی: Екатери́на Алексе́евна Миха́йлова به فارسی: یِکاترینا آلکسیوْنا میخائیلِوا
دودمان	اسکووِرِنسکی (در هنگام تولد) رومانوف (پس از ازدواج)
پدر	ساموئل اسکووِرِنسکی
مادر	الیزابت موریتس
امضاء

کاترین یکم (به روسی: Екатерина I) (۱۵ آوریل ۱۶۸۴ – ۱۷ مهٔ ۱۷۲۷) همسر دوم پتر کبیر و نخستین امپراتریس روسیه بود. او در سال ۱۷۱۲ به‌طور رسمی با پتر کبیر ازدواج کرد و قدرتمندترین همسر یک تزار در تاریخ روسیه محسوب می‌شود. از آنجایی که پتر وارثی نداشت، کاترین پس از مرگ او در سال ۱۷۲۵، با پشتیبانی نظامی ژنرال الکساندر منشیکوف، جانشین وی شد و به عنوان دومین امپراتور تمام روسیه تاج‌گذاری کرد. کاترین نخستین امپراتور زن در تاریخ روسیه بود و ۲ سال بر امپراتوری روسیه حکومت کرد. ۱۴ سال بعد، دختر او الیزابت ششمین امپراتور روسیه شد.

زندگی‌نامه

کاترین در ۱۵ آوریل ۱۶۸۴ در روستای رینگِن واقع در شرق لیتوانی (آن زمان جزو مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی) زاده شد. نام اصلی او مارتا هلنا اسکووِرِنسکایا بود. او در کودکی پدر و مادر تنگدستش را از دست داد و به خانوادهٔ یک کشیش آلمانی سپرده شد. ۱۷ ساله بود که کشیش برای سر و سامان دادنش، او را به ازدواج یک افسر سوئدی درآورد؛ ولی شوهرش هشت روز بعد در جنگ میان روسیه و سوئد کشته شد. افسران روس مارتا را به اسارت گرفتند و برای کنیزی به خانهٔ ژنرال الکساندر دانیلوویچ منشیکوف بردند. در همان‌جا بود که پتر کبیر تزار روسیه او را دید و عاشقش شد؛ زیرا مارتا برعکس همسر نخست پتر اودوکیا لوپوخینا، پرحرارت، سرزنده، صبور، مهربان و غمخوار شوهر بود.

تا دو سال بعد، پتر که آرام‌آرام زنبارگی را کنار می‌گذاشت، مارتا را تنها معشوقه و شریک زندگی خود معرفی کرد. بدین ترتیب، حلول کاترین در آسمان سیاست روسیه را به شکلی تمام و کمال باید وامدار خوی وحشی و خوشگذران پتر کبیر، معروف‌ترین تزار روسیه به‌شمار آورد؛ زیرا او بود که با وجود داشتن یک همسر و حتی ولیعهد، به زنی عامی یعنی چون مارتا دل بست. ثمرهٔ عشق وافر پتر به مارتا، تبعید تزاریتسا اودوکیا به یک صومعه و همچنین نهایتاً زندانی شدن و مرگ ولیعهد آلکسی پتروویچ بود. مارتا حتی در جبهه‌های جنگ هم پتر کبیر را همراهی می‌کرد. در سال ۱۷۱۱، به دنبال شکست سپاه روسیه در لشکرکشی رودخانه پروت، چیزی نمانده بود که عثمانیان تزار را به اسارت ببرند. اما مارتا با مذاکرهٔ هوشمندانه و بخشیدن جواهرات گرانبهایش (به وزیر اعظم عثمانی) عملاً پتر را از چنگ ترکان به درآورد.

به پاس این وفاداری، ۲۸ ساله بود که در سال ۱۷۱۲ پتر به‌طور علنی با او ازدواج کرد و مارتا که حالا دیگر کاترین نام گرفته بود، رسماً تزاریتسا روسیه شد. در سال ۱۷۲۱ که پتر کبیر روسیه را امپراتوری اعلام کرد و عنوان سلطنتی خود را به امپراتور تغییر داد، کاترین نیز نخستین امپراتریس روسیه شد. زنی عامی که تنها به واسطهٔ هم‌نشینی با تزار پایش به دربار روسیه باز شده بود، حالا می‌رفت تا نامزد یکی از مهم‌ترین پست‌های سیاسی جهان یعنی فرمانروایی امپراتوری روسیه باشد و این واقعه، طبیعتاً به مذاق دولتمردان و درباریان خوش نمی‌آمد. در سال ۱۷۲۴، پتر کبیر تاج امپراتریسی بر سر همسرش گذاشت و از سر عشق و شیفتگی، او را در امر فرمانروایی (اسماً) شریک خود کرد. اما اواخر زندگی مشترک پتر و کاترین در قهر و بی‌وفایی گذشت. کاترین عاشق یکی از پیشکاران (به نام ویلیم مونس) شد و امپراتور هم به روزگار زنبارگی بازگشت. البته پتر پس از آگاهی از خیانت کاترین، به نشانهٔ انتقام پیشکار را کشت و سر او را برای کاترین فرستاد.

در سال ۱۷۲۵، پتر کبیر بدون تعیین هیچ ولیعهد و وارثی درگذشت. به همین دلیل، از آن جهت که کاترین نزدیک‌ترین فرد به امپراتور فقید بود، برای جانشینی تاج‌وتخت در نظر گرفته شد. به روایتی خواستهٔ خود پتر، جانشینی کاترین بوده است. با اینکه انتظار می‌رفت این خواستهٔ او از سوی حکام محلی و درباریان بانفوذ نادیده گرفته شود، اما پشتیبانی ژنرال منشیکوف از کاترین که در آن وقت فیلد مارشال ارتش روسیه بود، زمینهٔ عمل به وصیت تزار تازه درگذشته را فراهم آورد. بدین ترتیب، در همان سال کاترین ۴۱ ساله به عنوان دومین امپراتور تمام روسیه تاج‌گذاری کرد؛ اگرچه حاکمان حقیقی روسیه منشیکوف و سایر دولتمردان در «شورای عالی خصوصی» بودند.

کاترین سرزمینی را از شوهرش پتر تحویل گرفت که در همهٔ ارکان آن، توانی بالقوه برای رشد وجود داشت و برخلاف پیش‌بینی عموم، امپراتریس جدید در پاسداشت این فرصت گرانبها کوچک‌ترین تعللی به خود راه نداد. با اینکه او تا حدود زیادی تحت تسلط مشاوران خود قرار داشت، اما در اخذ تصمیمات مهم و سرنوشت‌ساز قائم به ذات عمل می‌کرد که یکی از آنها کاهش هزینه‌های نظامی و تخصیص بودجه آن برای بخش کشاورزی و تولید کشور بود. کاترین در سن ۴۳ سالگی و پس از دو سال فرمانروایی بر روسیه (به دلیل ابتلا به بیماری سل) در ۱۷ مهٔ ۱۷۲۷ در سنت پترزبورگ درگذشت. بعدها یکی از دختران او به نام الیزابت و سپس عروسش کاترین، راه او و پتر کبیر را در حکومت‌داری ادامه دادند و عنوان باصلابت‌ترین حاکمان روسیه را از آن خود کردند.

پیوند به بیرون

کاترین یکم دودمان اسکوورنسکی زادهٔ: ۱۵ آوریل ۱۶۸۴ درگذشتهٔ: ۱۷ مهٔ ۱۷۲۷
عنوان سلطنتی
پیشین: پتر کبیر	امپراتور تمام روسیه ۸ فوریهٔ ۱۷۲۵ – ۱۷ مهٔ ۱۷۲۷	پسین: پتر دوم
خانواده سلطنتی روسیه
عنوان جدید	امپراتریس همسر روسیه ۲ نوامبر ۱۷۲۱ – ۸ فوریهٔ ۱۷۲۵	بدون متصدی تصدی بعدی توسط: کاترین کبیر
پیشین: اودوکیا لوپوخینا	تزاریتسا همسر روسیه ۹ فوریهٔ ۱۷۱۲ – ۲ نوامبر ۱۷۲۱	بدون متصدی با امپراتریس جایگزین شد