پونه
| فودنه، پودنه، پونه، فودنج، فود | |
|---|---|
 |
|
| طبقه‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آستریدها |
| راسته: | نعناسانان |
| تیره: | نعنائیان |
| سرده: | نعنا |
| گونه: | M. pulegium |
| نام علمی | |
| Mentha pulegium لینه |
|
فودنه، پودنه، پونه، فودنج یا فود (نام علمی: Mentha pulegium) از گیاهان خانواده نعنائیان است. گیاهی است از سرده نعنا و تیره لب گلی‌ها و له شده برگ‌های آن عطر نعنا دارد.در زبان ترکی به آن یارپیز (yarpiz) گفته می شود. مصارف شناخته شده آن در آشپزی و شیرینی‌پزی و در طب سنتی بعنوان آرام‌بخش و مسکن و نیز در سقط جنین بکار می‌رود. اسانس آن در صنعت عطر سازی کاربرد دارد و دارای ماده سمی پولِگون∗ است.
فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را «خالواش» و «نعناخالواش» نامیده و در توصیف آن آورده‌است: گونه‌ای نعنا به شکل خوابیده یا خیزان با ساقه‌های متعدد و پوشیده از کرک‌های متراکم و گسترده؛ پهنک برگ‌ها تخم‌مرغی، به طول ۵ تا ۲۰ میلی‌متر و حاشیهٔ صاف یا کم‌وبیش دندانه‌دار است و گل‌آذین آن دارای چرخه‌های کروی و گل‌های غالباً بنفش و به‌ندرت سفید است که با فاصله از یکدیگر و پرشمار در محور برگ‌ها و در طول ساقه قرار گرفته‌اند.
محتویات
کاربرد در آشپزی و پزشکی[ویرایش]
در یونان باستان و در روم قدیم کاربرد داشته و یونانیان برای معطر کردن شراب از آن استفاده می‌کردند. در کتاب آشپزی رومیان (اِپیسوس)∗ این گیاه را به همراه فودنج کوهی و انجدان رومی و گشنیز در بسیاری از دستورهای غذائی بکار می‌بردند. امروزه مصرف کمی در آشپزی دارد.
هرچند روغن پونه بسیار سمی است، اما مصرف این گیاه بصورت تازه وخشک متداول است. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می‌کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن خاطرنشان شده‌است که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده‌است.[۱]
مصرف داروئی آن بیشتر برای خاصیت آرامبخشی و رفع سوءهاضمه و روان‌کننده عادت ماهانه، و گاهی برای تسریع سقط جنین بوده‌است.[۲] همچنین کاهش نفخ معده را نیز، از خواص آن ذکر می‌کنند.[۳] دم کرده برگ و گل آن در دل‌درد∗ و آنفلوآنزا مؤثر است.[۲]
سم‌شناسی[ویرایش]
اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در مقادیر کم سمی و کشنده است.[۴] گزارشهائی از مرگ بیمارانی که بعلل مختلف از اسانس غلیظ آن استفاده کرده‌اند وجود دارد.[۵] کنگره آمریکا درخواست نموده است که استفاده آن برای زنان حامله منع شود.[۶]
خواص پونه[ویرایش]
- پونه از خانواده نعناع است و ترکیب اصلی موجود در این گیاه، اسانس روغنی فرار یا روغن منتول است.
- به علاوه در اعضای این گیاه مقداری تانن، مواد رزینی و قند نیز وجود دارد و حاوی مقدار زیادی ویتامین است.
- گیاه پونه در فصل گرما می‌روید، اما سایه روشن را بهتر می‌تواند تحمل کند.
- این گیاه در خاک‌های مرطوب و غنی از مواد آلی مانند کود برگ به خوبی رشد می‌کند.
کاربردهای پونه[ویرایش]
با گیاه پونه می‌توان یک دم کردهٔ گیاهی فوق‌العاده تهیه نمود. برای تهیهٔ یک فنجان دم کردهٔ این گیاه، یک قاشق غذاخوری سرخالی از برگ یا گل پونهٔ تازه و یا یک قاشق چای خوری برگ پونه خشک شده را در چای صاف کن درون یک لیوان ریخته و یک فنجان آب در حال جوش را روی آن بریزید. اجازه دهید مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد و رنگ چای در بیاید. اگر دوست داشتید می‌توانید آن را کمی شیرین کنید.
- دم کرده پونه
- برگ‌ها و گل‌های پونه و همچنین ساقه‌های آن می‌توانند جایگزین مناسبی برای بسیاری از آنتی بیوتیک‌ها باشند. این گیاه همچنین بادشکن، معرق، مدر و محرک نیز می‌باشد.
- از دم کردهٔ این گیاه برای درمان سرماخوردگی، زکام، سردردها، مشکلات گوارشی، کم کردن تب خفیف، تسکین گلودرد و برای بهبود نفخ شکم، حالت تهوع، دردهای قاعدگی و بی خوابی استفاده می‌شود.
- پونه را به عنوان تحریک کننده تولید صفرا نیز می‌شناسند.
- تزریق عصارهٔ پونه به موش‌های آزمایشگاهی نشان داد که این گیاه دارای خواص آرام بخشی خوبی است.
- عصارهٔ پونه دارای خاصیت تسکین دهندهٔ درد نیز می‌باشد.
- در محیط آزمایشگاه دیده شد که عصارهٔ پونه در مقابل ویروس تب خال، ویروس آنفلوآنزا، بیماری نیوکاسل و ویروس‌های مختلف دیگر فعال است.
فواید پونه[ویرایش]
- پونه برای مقابله با بیماری‌های زیر سودمند است:
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات و ناراحتی‌های گوارشی به طوری که از ترش کردن معده جلوگیری می‌کند و برای هضم غذا و برطرف کردن سکسکه مفید است.
- سرماخوردگی، آنفلوآنزا، آسم
- سرفه و سیاه سرفه
- گرفتگی بینی
- با توجه به خواص ضدمیکروبی که در عصاره و اسانس پونه وجود دارد، می‌توان از این فراورده‌ها به عنوان جایگزین طبیعی برای آنتی بیوتیک‌ها استفاده کرد.
مقدار مصرف[ویرایش]
دم کردهٔ پونه از ترکیب یک لیوان آب جوش با ۲ گرم برگ خشک شدهٔ پونه که به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کشیده و صاف شده حاصل می‌شود. این دم کرده به طور معمول ۲ تا ۳ فنجان در روز استفاده می‌شود و محدودیتی در طول درمان وجود ندارد.
ترکیبات شیمیایی[ویرایش]
از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار ۵۲۵/۰–۴۵/۰ درصد در فودنج جبلی تأیید شده است. بررسی‌های دیگری نشان می‌دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود ۵۰ درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن، لینالول، مقداری بی سیکلیک سسکیترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می‌باشد.
ریشهٔ واژه[ویرایش]
ریشهٔ پونه «پوتونک» بوده که به پوتونه (یا پوتینه)، فودنه، پودنه، فودنج، یا فود، دگرگون شد و همینک واژه پونه در زبان فارسی معیار استفاده می‌شود.
در تهران قدیم پوتونه می‌نامیدندش. در کردی پوونگه، در اردو پودینه و در مازندرانی بدان پیتنک می‌گویند.
پانویس[ویرایش]
- ↑ "Of a Way of Killing Ratle-Snakes". Philosophical Transactions of the Royal Society of London 1: 43. 1665. doi:10.1098/rstl.1665.0022.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Kowalchik, Claire, and William H. Hylton, eds. (1998). Rodale's Illustrated Encyclopedia of Herbs. Emmaus, Pennsylvania: Rodale Press. Pp. 412-414.
- ↑ Ritchason, Jack. (1995). The Little Herb Encyclopedia: The Handbook of Natures Remedies for a Healthier Life. 3d ed. Pleasant Grove, Utah: Woodland Health Books. Pp. 171.
- ↑ Macht, David I. (1913). "The Action of So-Called Emmenagogue Oils on the Isolated Uterus with a Report of a Case of Pennyroyal Poisoning." Journal of the American Medical Association LXI(2):105-107.
- ↑ Carmichael PG (February 1997). "Pennyroyal metabolites in human poisoning". Annals of Internal Medicine 126 (3): 250–1. PMID 9027280.
- ↑ Natural Standard Research Collaboration (2008-02-01). "American pennyroyal (Hedeoma pulegioides L.), European pennyroyal (Mentha pulegium L.)". Natural Standard. Retrieved 2008-06-25.
