پونه
| فودنه، پودنه، پونه، فودنج، فود | |
|---|---|
| |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آستریدها |
| راسته: | نعناسانان |
| تیره: | نعنائیان |
| سرده: | نعنا |
| گونه: | M. pulegium |
| نام علمی | |
| Mentha pulegium | |
پونه، فودنه، پودنه، فودنج یا فود (نام علمی: Mentha pulegium) از گیاهان خانواده نعنائیان است. گیاهی است از سرده نعنا و تیره لب گلی‌ها و له شده برگ‌های آن عطر نعنا دارد. در زبان ترکی به آن یارپیز (yarpiz) گفته می‌شود. پونه جزو داروهای مورد استفاده در طب سنتی، قاعده آور، سقط کننده جنین، و جزو گیاهان دارویی است، اما برای کبد سمی است و باعث مرگ برخی از افراد شده‌است.[۱] اسانس آن در صنعت عطر‌سازی کاربرد دارد و دارای ماده سمی پولِگون است.
فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را «خالواش» و «نعنا خالواش» نامیده و در توصیف آن آورده‌است: گونه‌ای نعنا به شکل خوابیده یا خیزان با ساقه‌های متعدد و پوشیده از کرک‌های متراکم و گسترده؛ پهنک برگ‌ها تخم‌مرغی، به طول ۵ تا ۲۰ میلی‌متر و حاشیهٔ صاف یا کم و بیش دندانه‌دار است و گل‌آذین آن دارای چرخه‌های کروی و گل‌های غالباً بنفش و به‌ندرت سفید است که با فاصله از یکدیگر و پرشمار در محور برگ‌ها و در طول ساقه قرار گرفته‌اند.
سم‌شناسی[ویرایش]
اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در مقادیر کم سمی و کشنده است.[۲] گزارش‌هایی از مرگ بیمارانی که به علل مختلف از اسانس غلیظ آن استفاده کرده‌اند وجود دارد.[۳] روغن پونه (اسانس غلیظ پونه) حاوی ۸۰ تا ۹۲ درصد سیکلو هگزانون پولگون است. پولگون همان مولکولی است که عطر و طعم نعناعی را ایجاد می‌کند و در افرادی که آن را مصرف می‌کنند باعث ایجاد انواع بیماری‌ها می‌شود.[۴]
علائمی که ممکن است بعد از مصرف یک دوز کوچک (۱۰ میلی لیتر) از روغن پونه ایجاد شود شامل تهوع، استفراغ، درد شکم و سرگیجه می‌شود. مصرف دوز بیشتر می‌تواند باعث از کار افتادگی چندین ارگان بدن شده و منجر به مرگ شود.[۵]
کنگره آمریکا درخواست نموده‌است که استفاده آن برای زنان حامله منع شود.[۶]
کاربردهای پونه[ویرایش]
از پونه معمولاً به عنوان حشره کش و دفع کننده آفت استفاده می‌شود.[۷] به عنوان ماده دفع آفات، از این ماده برای دور نگه داشتن کک از حیوانات خانگی و همچنین بر روی انسان برای جلوگیری از زخم و پشه استفاده می‌شود. بعضی از انسان‌ها برای دفع حشرات لباس یا جیب خود به روغن پونه آغشته می‌کنند.[۸]
در طول تاریخ از پونه برای معطر کردن چای‌های گیاهی و غذاها استفاده می‌شده‌است. از چای پونه برای رفع سرماخوردگی، تب، سرفه، سوء هاضمه، مشکلات کیوی و کبدی و سرددرد استفاده می‌شده‌است.[۹] از برگ‌های تازه یا خشک شده پونه نیز برای درمان آنفلوانزا، گرفتگی شکم، برای القای تعریق و همچنین در درمان بیماری‌هایی مانند آبله و سل استفاده می‌شود.[۱۰] برای تهیه چای پونه، برگ‌های آن در آب داغ می‌جوشانند. غلظت کمتر مواد شیمیایی سمی در این چای‌ها نسبت به روغن پونه کمتر است. توصیه می‌شود افراد فقط به‌طور دوره ای چای پونه بنوشند، زیرا این کار بر روی بدن ضرر دارد و نباید به‌طور مرتب نوشیده شود. مصرف چای پونه برای نوزادان و کودکان می‌تواند کشنده باشد.[۱۱]
کاربرد در آشپزی و پزشکی[ویرایش]
_-_Mentha_pulegium_-_Pennyroyal_(Squaw_mint,_Mosquito_plant,_Pudding_grass)_-_%D0%91%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B0_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0_-_Polei-Minze_(28506613866).jpg)
در یونان باستان و در روم قدیم کاربرد داشته و یونانیان برای معطر کردن شراب از آن استفاده می‌کردند. در کتاب آشپزی رومیان (اِپیسوس)∗ این گیاه را به همراه فودنج کوهی و انجدان رومی و گشنیز در بسیاری از دستورهای غذائی بکار می‌بردند. امروزه مصرف کمی در آشپزی دارد.
هرچند روغن پونه بسیار سمی است، اما مصرف این گیاه به صورت تازه و خشک متداول است. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می‌کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن خاطرنشان شده‌است که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده‌است.[۱۲]
مصرف داروئی آن بیشتر برای خاصیت آرامبخشی و رفع سوءهاضمه و روان‌کننده عادت ماهانه، و گاهی برای تسریع سقط جنین بوده‌است.[۱۳] همچنین کاهش نفخ معده را نیز، از خواص آن ذکر می‌کنند.[۱۴] دم کرده برگ و گل آن در دل‌درد∗ و آنفلوانزا مؤثر است.[۱۳]
ترکیبات شیمیایی[ویرایش]
از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار ۵۲۵/۰–۴۵/۰ درصد در فودنج جبلی تأیید شده‌است. بررسی‌های دیگری نشان می‌دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود ۵۰ درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن، لینالول، مقداری بی سیکلیک سسکیترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می‌باشد.
ریشهٔ واژه[ویرایش]
ریشهٔ پونه «پوتونک» بوده که به پوتونه (یا پوتینه)، فودنه، پودنه، فودنج، یا فود، دگرگون شد و همینک واژه پونه در زبان فارسی معیار استفاده می‌شود.
در تهران قدیم پوتونه می‌نامیدندش. در کردی پوونگه، در اردو پودینه و در مازندرانی بدان پیتنک می‌گویند.
پانویس[ویرایش]
- ↑ Ilene, Anderson B.; Walter, Mullen H.; James, Meeker E.; Siamak, Khojasteh-Bakht; Shimako, Oishi; Sidney, Nelson D.; Paul, Blanc D. (15 April 1996). "Pennyroyal Toxicity: Measurement of Toxic Metabolite Levels in Two Cases and Review of the Literature". Annals of Internal Medicine. 124 (8): 726–734. doi:10.7326/0003-4819-124-8-199604150-00004. PMID 8633832.
- ↑ Macht, David I. (1913). "The Action of So-Called Emmenagogue Oils on the Isolated Uterus with a Report of a Case of Pennyroyal Poisoning." Journal of the American Medical Association LXI(2):105-107.
- ↑ Carmichael PG (1997). "Pennyroyal metabolites in human poisoning". Annals of Internal Medicine. 126 (3): 250–1. PMID 9027280. Unknown parameter
|month=ignored (help) - ↑ Siano, F; Catalfamo, M; Cautela, D; Servillo, L; Castaldo, D (2005). "Analysis of pulegone and its enanthiomeric distribution in mint-flavoured food products". Food Additives & Contaminants. 22 (3): 197–203. doi:10.1080/02652030500041581.
- ↑ Da Rocha, Mitscheli S.; Dodmane, Puttappa R.; Arnold, Lora L.; Pennington, Karen L.; Anwar, Muhammad M.; Adams, Bret R.; Taylor, Sean V.; Wermes, Clint; Adams, Tim B.; Cohen, Sam M. (12 April 2012). "Mode of Action of Pulegone on the Urinary Bladder of F344 Rats". Society of Toxicology. 128 (1): 1–8. doi:10.1093/toxsci/kfs135.
- ↑ Natural Standard Research Collaboration (2008-02-01). "American pennyroyal (Hedeoma pulegioides L.), European pennyroyal (Mentha pulegium L.)". Natural Standard. Retrieved 2008-06-25.
- ↑ Moore, Sarah; Ferreria Maia, Marta. "Plant-based insect repellents: a review of their efficacy, development and testing". NBIC. US National Library of Medicine National Institute of Health. Missing or empty
|url=(help) - ↑ Pleasant, Barbara. "What You Need to Know about Pennyroyal". Mother Earth News. Missing or empty
|url=(help) - ↑ "Pennyroyal Tea". Tea Infusion.
- ↑ "Pennyroyal". WebMD. Retrieved 27 April 2017.
- ↑ French, Larry (2002). "Isolation of (R)-(+)-Pulegone from the European Pennyroyal Mint, Mentha Pulegium". The Chemical Educator. 7 (5): 270–277. doi:10.1007/s00897020599a.
- ↑ "Of a Way of Killing Ratle-Snakes". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 1: 43. 1665. doi:10.1098/rstl.1665.0022.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Kowalchik, Claire, and William H. Hylton, eds. (1998). Rodale's Illustrated Encyclopedia of Herbs. Emmaus, Pennsylvania: Rodale Press. Pp. 412-414.
- ↑ Ritchason, Jack. (1995). The Little Herb Encyclopedia: The Handbook of Natures Remedies for a Healthier Life. 3d ed. Pleasant Grove, Utah: Woodland Health Books. Pp. 171.