ملا علی‌خان عرب‌پور

ملاعلی‌خان عرب‌پور بویراحمد گرمسیری (۱۳۰۷ – ۲۷ تیر ۱۳۸۰) از رجال سیاسی دوره پهلوی دوم که به دلیل خدمات خود در حوزهٔ بویراحمد گرمسیر از استان کهگیلویه و بویراحمد، مدال افتخار شاه ایران را دریافت کرد. وی از سران عشایر جنوب کشور بود که از سال ۱۳۳۰ هجری شمسی همزمان با فوت پدرش رسماً ریاست عشایر عرب را در بویراحمد گرمسیر عهده‌دار شد. آغاز حیات سیاسی وی مصادف با کش و قوس‌های سیاسی جبههٔ ملی و محمد رضا شاه پهلوی بود.

ملا علی خان عرب پور با مدال‌های شاهنشاهی پهلوی
دیدار سران عشایر جنوب با شاه ایران
شناسنامه
خاندان	کربلایی علی خان عرب
مقام	از سران عشایر بویراحمد گرمسیر
دریافت مدال افتخار (درجه یک) شاه ایران
زادروز	۱۳۰۷ برابر با ۱۹۲۸ میلادی
زادگاه	دهستان لیشتر
تاریخ درگذشت	۲۷تیر ۱۳۸۰ برابر با ۱۸ ژوئیه ۲۰۰۱ میلادی
محل درگذشت	دهستان لیشتر
پدر	ملا علی
مادر	بی بی زلیخا
پس از	ملا علی ۱۳۳۰ هجری شمسی
رئیس عشایر عرب بویراحمد گرمسیر
دین	اسلام، شیعه
ملیت	ایرانی
دودمان
بنی طرف	از قبیله‌های بزرگ عرب قحطانی و یمنی‌تبار

سران عشایر کهگیلویه و بویراحمد، قبایل عرب خوزستان، بختیاری، قشقایی و لرستان (پاییز سال ۱۳۴۶ هجری خورشیدی)

دیدار سران عشایر کهگیلویه و بویراحمد با محمد رضا شاه پهلوی، تهران، نیاوران، ۱۳۴۶ خورشیدی

زندگی

تولد و خانواده

ملا علی‌خان عرب‌پور از قبیلهٔ عرب بنی‌طُرف و پسر دوم ملا علی پسر کربلایی علی‌خان عرب بود که در سال ۱۳۰۷ ه‍جری شمسی از مادری به نام بی‌بی زلیخا دیده به جهان گشود. پدربزرگش کربلایی علی‌خان عرب بعد از کشته‌شدن کریم‌خان بهادرالسلطنهٔ بویراحمدی که از حامیان و هم پیمانان اصلی او بود و متعاقباً با رخ دادن ناامنی‌هایی در خاک چرام، توانست سند ملک لیشتر (بویراحمد گرمسیر) را بواسطهٔ روابط خویشاوندی که با خوانین بویراحمدی داشت، دریافت کند. بعد از وضعیت بحرانی رخ داده در کهگیلویه و بویراحمد او توانست عشایر عرب را مجدداً در دشت لیشتر گرد آوری کند (تیره بنی طرف و زیدانی) و کربلایی علی خان عرب را آغازگر ورود قوم عرب به دهستان لیشتر امروزی می‌دانند.

از آثار نامی به جا مانده از کربلایی علی خان عرب در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌توان به گُدار عرب، کَرهٔ عرب، آسیاب کل علی خان و نَسق املاک زراعی که بواسطهٔ مرتضی قلی‌خان صمصام السلطنه پسر نجف قُلی‌خان بختیاری مشهور به صَمصام‌السلطنه به وی اهدا گردید نام برد. عمویش ملا قنبر که مردی سیاستمدار و باهوش بود بعد از کربلایی علی خان عرب جانشین و ریاست ادراهٔ امور عشایر عرب را بر عهده گرفت. با وفات ملا قنبر، پدرش ملا علی عرب پور رهبر جامعهٔ عشایر دشت لیشتر شد که مردی بسیار تندرو و هیچ‌گاه با خوانین بویراحمد گرمسیر سرسازش نداشت. در سال ۱۳۳۰ هجری خورشیدی بعد از درگذشت پدرش، ملا علی خان رئیس قبایل عرب بویراحمد گرمسیر شد.

دودمان

ملا علی‌خان از عشیره بنی طُرف بود که از قبایل پرجمعیت عرب استان خوزستان، درناحیه دشت آزادگان، سوسنگرد، بستان، هویزه و به ویژه روستاهای اهواز فعلی ساکن هستند و از معروف‌ترین و برجسته‌ترین قبایل عربی ایران و دیگر کشورهای عرب می‌باشد و اجداد ایشان به دلایل سیاسی که در مباحث تاریخی وجود دارد نفی بلد شدند و امروزه در دهستان لیشتر از توابع شهرستان گچساران سکونت دارند. عشیره بنی طُرف به قبیلهٔ طی در یمن منسوب است که از قبیله‌های بزرگ عرب قحطانی و یمنی‌تبار است (اهل این قبیله را طایی می‌خوانند).

اصلاحات ارضی در بویراحمد گرمسیر

کهگیلویه و بویراحمد مانند سایر مناطق ایران، دست به اصلاحات زد و بویراحمد گرمسیر (دشت لیشتر) که تا قبل از اصلاحات ارضی، بوسطهٔ فئودال‌ها و مالکین اداره می‌شد (توضیح: نظام ارباب رعیتی حاکم بود و مردم را موظف می‌کردند که به خوانین و کدخدایان بهرهٔ مالکانه پرداخت کنند). با رسیدن قوانین اصلاحات ارضی و الغای رژیم ارباب رعیتی، بواسطهٔ نمایندگان امور اراضی، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی شورایی شش نفره از بین مردم تشکیل شد که ملا علی‌خان توانست مدیر عامل اصلاحات ارضی در دشت لیشتر شود و دشت لیشتر را به‌طور رسمی و با دادن سند بین مردم تقسیم نمودند. حدود و ثغور املاک زراعی و مراتع برای دام مربوط به طایفه‌ها و آبادی‌ها را با شورایی که از مردم تشکیل شده بودند تقسیم نمودند (اسامی شورای شش نفره و اسناد زراعی مربوط به سال چهل و دو موجود است). زمین‌ها با اسنادی که مورد تأیید نمایندگان دولت شاهنشاهی بود به مردم روستاهای حاضر در دشت لیشتر اهدا و همچنان همان نظم و نسق پا برجاست.

سیاست اصلاحات ارضی بر جامعهٔ لیشتر

ملا علی‌خان عرب‌پور با اجرای صحیح اصلاحات ارضی و تقسیم عادلانه ی املاک زراعی و مراتع دشت لیشتر، موجب شد که مردم حاصل زحمات و دسترنج خودشان را بدون واسطه دریافت کنند. رغبت و تشویق مردم برای درآمد بیشتر از کشاورزی و دامداری سبب شد که کسب و کارشان بهبود بیابد و از همین رو، زندگی یکجا نشینی را به عشایری ترجیح دادند. یکی از سیاست‌های اصلاحات ارضی در دشت لیشتر این بود که دست چپاولگران برای همیشه کوتاه و مردم تا به امروز با داشتن املاک زراعی و مراتع برای چرای دامشان، دهستان لیشتر را گسترش دهند. با سیاست ملا علی خان در اصلاحات ارضی دشت لیشتر، موجب متمرکز شدن عرب‌های لیشتر شد که بعداً روستایی بنام علی‌آباد لیشتر با بیشترین تعداد خانوار به عنوان مرکز دهستان لیشتر شکل گرفت.

دریافت مدال افتخار از شاه ایران

ملا علی‌خان عرب‌پور در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی، بمناسبت تاج گذاری محمدرضا شاه پهلوی همراه با دیگر سران عشایر جنوب کشور به تهران دعوت شدند. وی به پاس خدمات خود در حوزهٔ بویراحمد گرمسیر از شاه، مدال افتخار (درجه یک) دریافت کرد.

جستارهای وابسته

• عرب‌های ایران
• بنی طرف

منابع

• باور، محمود (۱۳۲۴). کتاب کهگیلویه و ایلات آن. تهران: گچ ساران.
• تقوی مقدم، سید مصطفی (۱۳۷۷). کتاب تاریخ سیاسی کهگیلویه. تهران.
• اکبری، سید حامد (۱۳۸۱). کتاب رجال بویر احمد. یاسوج: فاطمیه.
• مجیدی کرایی، نورمحمد (۱۳۹۲). کتاب جغرافیا طبیعی و تاریخی کهگیلویه و بویراحمد. تهران: آرون.
• آذر پیوند، اله بخش (۱۳۹۴). کتاب تاریخچهٔ آموزش و پرورش سنتی و کلاسیک استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج.
• طاهری بویراحمدی، عطا (۱۳۹۴). کتاب ممیرو. تهران: فرهنگ مانا.
• آذر پیوند، احمد (۱۳۹۵). کتاب موانع توسعه نیافتگی استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: چویل.
• صریحی، جهانمرد (۱۳۹۷). کتاب گذری بر تاریخ عرب‌های لیشتر در بویراحمد گرمسیر. تهران: ویهان.